Hoe slimmer u bent, hoe groter de kans dat een stemmetje in uw hoofd erop hamert dat u altijd gelijk hebt. Maar om écht gelijk te krijgen, is twijfel onmisbaar, zegt organisatie- psycholoog Adam Grant.
Durf twijfelen, luidt de slogan van Knack. Wanneer we de leuze aan Adam Grant voorleggen, reageert hij enthousiast. De man heeft zonet een volledig boek aan twijfel gewijd: Weten wat je niet weet. Volgens de professor organisatiepsychologie zou een wereld zonder twijfel een angstaanjagende plek zijn. ‘Dankzij twijfel stellen we onze meningen ter discussie en ontdekken we nieuwe dingen. Uit onderzoek blijkt dat mensen die hun intuïtie aan de tand voelen, meer creatieve ideeën hebben’, zegt hij. ‘Voor de duidelijkheid: je hoeft niet aan jezelf te twijfelen, maar wel aan je overtuigingen.’
Stop met te benadrukken dat vaccins veilig en effectief zijn. Wie dat gelooft, is al lang gevaccineerd.
‘Hoe slimmer je bent, hoe meer moeite het kost om je overtuigingen bij te stellen’, schrijft u in Weten wat je niet weet. Dat is slecht nieuws voor de intellectuelen onder ons.
Adam Grant: Wie vaak hoort hoe slim hij wel is, begint te geloven dat hij blind op zijn oordeel kan vertrouwen. Slimme mensen vinden gemakkelijk argumenten die hun mening ondersteunen. Ze kunnen zichzelf heel goed van hun gelijk overtuigen.
Ze hebben een minidictator in hun brein, schrijft u. Of een ’totalitair ego’.
Grant: De een wordt al vaker door zijn ego gegijzeld dan de ander. Als het voor jou belangrijk is om het altijd bij het juiste eind te hebben, dan wordt het moeilijk om toe te geven dat je je vergist. Maar je kunt ook streven naar de waarheid. Je kunt jezelf proberen te verbeteren, in plaats van je continu te willen bewijzen. Dan begin je te denken als een wetenschapper, die telkens andere hypotheses toetst, nieuwe kennis vergaart en zo een mening vormt. Uiteraard is dat niet eenvoudig. Het vraagt veel energie. Maar anderzijds is het ook vermoeiend om elke discussie te proberen winnen, alleen maar omdat je te koppig bent om toe te geven dat je verkeerd zit.
Van politici verwachten we dat ze consequent zijn in hun overtuigingen. Mogen zij twijfelen?
Grant: Als Abraham Lincoln vandaag had geleefd, dan zou hij in de media met de grond gelijk zijn gemaakt. Toen hij in het Witte Huis aankwam, was hij vastberaden om de slavernij te behouden. Hij was bang dat Amerika anders uit elkaar zou vallen. Gelukkig heeft hij zich bedacht. Lincoln was altijd al tegen slavernij, maar wilde Amerika beschermen. Tijdens zijn presidentschap leerde hij dat het ene het andere niet hoeft uit te sluiten. Als de media die aanpak – leren, en evolueren – meer zouden toejuichen, zouden politici de kans krijgen om betere keuzes te maken.
Ziet u ook hedendaagse voorbeelden?
Grant: In maart 2020 voerde de Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern een strenge lockdown in. Ze vond vrijheid belangrijk, maar ze vond het bovenal haar taak om de bevolking te beschermen tegen een ziekte waarover weinig bekend was. Het beleid evolueert mee met de wetenschap, zei ze. Ook Angela Merkel benaderde de coronacrisis als een wetenschapper – ze is niet toevallig ook wetenschappelijk opgeleid. Burgers houden van politici die duidelijk en overtuigd zijn, maar beseffen nu dat ze vooral leiders nodig hebben die hun visies durven bij te stellen.
In de Verenigde Staten staan Democraten en Republikeinen lijnrecht tegenover elkaar. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we weer met elkaar in gesprek gaan?
Grant: De groeiende polarisatie is een van de grootste uitdagingen van onze tijd – zowel in de VS als in Europa. Voor een sociaal experiment heb ik onlangs mensen samengebracht die voor en tegen vrije wapendracht zijn. We gaven hen een tekst over wapens, geschreven door de tegenpartij. De reacties waren snoeihard. Maar na een gedachte-experiment reageerden ze veel empathischer. De wapenliefhebbers moesten zich voorstellen dat ze opgegroeid waren in Columbine (waar in 1999 een bloedbad plaatsvond op een middelbare school, nvdr), de voorstanders van een streng wapenbeleid in een familie van jagers. Ik had nog nooit zo’n verschil gezien na één interventie.
Kunnen politici die polarisatie aanpakken?
Grant: Ik pleit voor een soort ‘beschaafdheidsscore’ om ervoor zorgen dat Republikeinen en Democraten elkaar opnieuw met respect benaderen. Daarbij zouden de neutraalste leden van elke partij de sociale media van hun collega’s beoordelen op beleefdheid en fatsoen. Ik heb het idee voorgesteld in een commissie rond de modernisering van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden. De parlementsleden waren alvast heel enthousiast.
U wijdt in uw boek een hoofdstuk aan vaccinatietwijfel. Opvallend: redelijke argumenten zouden mensen vaak niet kunnen overtuigen, integendeel.
Grant: Als je mensen die sceptisch staan tegenover vaccins bestookt met cijfers en data, voelen ze zich aangevallen. Dan krijgen ze het gevoel dat je vaccins wilt promoten, in plaats van de waarheid te onderzoeken. Hoe meer je je best doet om hun twijfels te weerleggen, hoe meer zij zich willen verdedigen. Wat veel beter lijkt te werken, is de zogenaamde ‘motiverende gespreksvoering’ die wordt toegepast door ‘vaccinfluisteraars’. Zij gaan vanuit oprechte interesse het gesprek aan met mensen die twijfelen. Ze proberen te begrijpen waarom mensen zich niet willen laten vaccineren en wat hen eventueel toch over de streep zou kunnen trekken. Ze proberen twijfelaars niet te overtuigen, maar willen ervoor zorgen dat ze zelf op andere ideeën komen.
Kun je rabiate antivaxers zo over de streep trekken?
Grant: Ik gebruik het woord ‘antivaxer’ niet graag, omdat het mensen in een hoek duwt. Maar er zijn natuurlijk mensen die het conflict opzoeken. Een goede vriend van mij is zo iemand. Ik had me jaren geleden voorgenomen om nooit meer met hem over vaccins te praten, omdat ik bang was dat het onze vriendschap zou schaden. Maar nu wilde ik toch eens mijn methodes uittesten. ‘Wat is de kans dat je je ooit laat vaccineren tegen covid-19?’ vroeg ik. Ik had verwacht dat hij ronduit ‘nul procent’ zou zeggen. Maar tot mijn grote verbazing antwoordde hij: ‘Die kans is zeer klein, pakweg een halve procent. Als ik 80 ben, lig ik misschien minder wakker van de effecten op lange termijn. En als er een nieuwe, nog besmettelijkere en dodelijkere variant opduikt, overweeg ik het misschien ook.’ Voor alle duidelijkheid: hij is nog steeds niet gevaccineerd. Maar dat was wel het eerste open gesprek dat ik met hem over vaccins heb gevoerd. Je kunt niemand met één gesprek op andere gedachten brengen. Maar hij heeft er tenminste al eens over nagedacht. Als ik hem had aangevallen, was dat nooit gebeurd.
Met welke boodschap kunnen overheden hun burgers overtuigen om zich te laten vaccineren?
Grant: Stop met te be- nadrukken dat vaccins veilig en effectief zijn. Wie dat gelooft, is al lang gevaccineerd. We moeten durven toe te geven dat er mogelijke risico’s en neveneffecten aan vaccins verbonden zijn. Maar dat die – volgens de beste wetenschap die we vandaag hebben – véél kleiner zijn dan de risico’s van covid-19.
Om te leren denken als een wetenschapper hebben we volgens u een ’tegengas- netwerk’ nodig. Kunnen we dat vinden op sociale media?
Grant: Dat is een begin. Ik volg zelf heel wat mensen met andere opinies. Wie belangrijke vragen stelt en die op een integere, systematische manier onderzoekt, daagt mij uit. Maar sociale media zijn niet voldoende. Je kunt nog veel meer leren uit boeken, podcasts en doorwrochte artikels.
Bepaalde politici worden geweerd van socialemediaplatformen zoals Twitter. Een goede zaak?
Grant: Sociale media hebben een verantwoordelijkheid: de boodschappen die erop verschijnen, mogen de democratie of onze veiligheid niet ondermijnen. Maar ik vind niet dat ze mogen beslissen wat we wel en niet kunnen zeggen. Ik pleit vooral voor meer transparantie. De expertise van Twittergebruikers zou aangeduid kunnen worden. En het zou geweldig zijn als berichten onafhankelijk gecontroleerd worden voor ze viraal gaan. Dat is een hele uitdaging, maar het is mogelijk.
Standaard Boekhandel en Knack pakken uit met het ‘Feest van het boek’: signeer- sessies, kleine en grotere evenementen en voorstellingen, van nu tot begin november (met een apotheose op 4-5-6 november). Alle info op: feestvanhetboek.be
Adam Grant
– 1981 geboren in West Bloomfield, Michigan (VS)
– 2009 wordt professor organisatie-psychologie aan The Wharton School of the University of Pennsylvania
– 2013 publiceert zijn eerste boek Geven en nemen. Schrijft nadien verschillende best- sellers
– 2016 krijgt een vermelding in de invloedrijke 40 under 40-lijst van Fortune
– 2018 lanceert de podcast WorkLife, die intussen aan zijn vierde seizoen toe is
– 2021 publiceert Weten wat je niet weet. De kracht van nieuwsgierigheid en een weloverwogen mening
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
