Opbod aan slecht coronanieuws kan ook ziek maken

‘Zolang de beleidsmakers en virologen geen aandacht besteden aan de immuunverstorende impact van paniek, stress en angst, is er geen oplossing voor deze coronapandemie, zegt expert psychosomatiek dr. Jean-Luc Mommaerts, die een gratis app ontwikkelde om ons weerbaarder te maken.

De coronacijfers in België hebben de kaap van 1.000 besmettingen per dag overschreden en het gaat in stijgende lijn. En dan moet de herfst nog komen. Medisch wetenschapper Jean-Luc Mommaerts is niet verbaasd. Hij heeft de evolutie voorspeld in zijn boek ‘Minding Corona’, waarin hij de provocerende hypothese lanceert dat the mind een cruciale rol speelt in de pandemie, mogelijk sterker dan het virus zelf.

De Antwerpenaar Jean-Luc Mommaerts (58) is arts, doctor in de medische wetenschappen en master in de cognitieve wetenschap en artificiële intelligentie. Zijn doctoraat over de betekenis van onbewuste mentale processen voor ziekte en gezondheid behaalde hij in 2014 aan de VUB – op aangeven van prof. Wim Betz, voormalig boegbeeld van de stichting SKEPP tegen pseudowetenschap. De dokter, die tot dusver de media schuwde, is al 20 jaar internationaal actief met digitale platformen inzake mentale coaching zoals Aurelis.

Het boek ‘Minding Corona – Is Your Mind More Powerfull Than the Virus?‘ is hoofdzakelijk een bundeling van blogs, die Mommaerts schreef tussen 18 maart en 22 augustus en waarin hij de internationale evolutie op de voet volgt, contexten schetst, analyses maakt, voorspellingen doet en adviezen geeft.

Wat bij lezing vooral opvalt is dat er, naast feiten en beschouwingen, heel wat emotie zit in de kolommen. Bron van zijn verdriet, ergernis en soms wanhoop is de collectieve ‘blindheid’ van experts, beleidsmakers en Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) voor ‘de wellicht échte oorzaken’ van de pandemie.

‘Het is wetenschappelijk achterhaald en contraproductief om zich op één oorzaak – het virus – blind te staren. Die eenzijdigheid kost vele duizenden doden en andere slachtoffers, om van de economische en sociale kost nog te zwijgen, en dat vind ik hartverscheurend. De epidemie is zoveel complexer. Als we dat niet gaan inzien, zal ons dat duur te staan komen. Is het niet nu, dan bij een volgende golf. We hebben geen tijd meer te verliezen!’

Mommaerts baseert zijn visie op studies die onder meer het verband aantonen tussen enerzijds angst en depressie en anderzijds virusziekten. ‘Lichaam en geest zijn één, ze kunnen niet uit elkaar getrokken worden zoals de mainstream geneeskunde – en de virologen – nog altijd doen, ondanks al het neuro-immunologisch onderzoek sinds 20 jaar.’

De dokter ligt er letterlijk wakker van dat de inzichten van de psychosomatische geneeskunde, die de mens als geheel wil zien en niet enkel zijn ziekte, nauwelijks serieus genomen worden in deze crisis. Alsof het om een hobby gaat van softies, dromers en alternatievelingen. ‘Ik ben op en top wetenschapper’, reageert hij, ‘ik hoef op dat gebied van niemand lessen te krijgen. Wat ik vandaag vaststel is eerder een tekort aan wetenschap. Ik heb nog geen overtuigend bewijs gezien dat het virus de centrale rol speelt in de epidemie. Waarom wordt er bijvoorbeeld geen grootschalig onderzoek gedaan, met biologische markers, naar de relatie tussen stressniveaus en daaropvolgende ziekte en sterfte vanwege covid-19? Dat zou klaarheid brengen.’

Draaikolk

Mommaerts gebruikt het beeld van de draaikolk om het mechanisme achter de huidige pandemie te illustreren. ‘De epidemische draaikolk ontstaat uit het samengaan van diverse elementen, waarvan het virus er één is’, zegt hij. ‘Een draaikolk zuigt alles op wat in zijn buurt komt. Wie erin wordt meegesleurd, kan erg ziek worden en zelfs sterven.’

De draaikolk kwam op gang met de covid-19 virusuitbraak in Wuhan, die gepaard ging met een epidemie van hysterie, paniek en persoonlijke stress, vooral na de beelden vanuit Lombardije. ‘Zo werd de epidemische draaikolk in hoog tempo opgeladen met negatieve energie. Er was niets tegen te beginnen, alle rationaliteit ging de mist in. Mensen zijn nu eenmaal emotionele wezens, die voor 80% worden gestuurd door onbewuste gevoelens en denkpatronen.’

‘De onbewuste mentale voedingsbodem voor de pandemie lag trouwens al lang klaar. Het stressniveau bij de bevolking lag sowieso al hoog vanwege al die opeenvolgende crisissen: bankencrisis, globalisering, migratie, klimaat, mobiliteit, digitalisering, sociale media… Onze natuurlijke immuniteit stond onder zware druk. En dat maakt ons kwetsbaar voor het virus, dat zijn niche precies vindt in een organisme met een overspannen immuniteit. Overspannen vanwege fysieke – zoals bij chronische ziekte – ofwel mentale factoren – burn-out, depressie, acute of chronische stress… Of de combinatie van de twee. ‘

Nocebo-effect

Er zijn raakpunten met het fenomeen van de medisch onverklaarde ziekten, waarvoor geen biologische oorzaak gevonden kan worden alhoewel de klachten echt zijn – geen inbeelding, meent Mommaerts. Verdrongen stress speelt ook hier een rol. Zoals bij ziekte vanwege elektromagnetische straling (elektrosensitiviteit). Actueel, vanwege het debat rond het 4G-netwerk.

‘Mensen hebben stress, krijgen in die omstandigheden allerlei klachten, zoeken zelf een verklaring, in casu bij de straling, en die wordt op haar beurt een bron van stress en van steeds sterkere verwachtingen’, aldus gezondheidspsycholoog Omer Van den Bergh (KU Leuven). Ook de media spelen daarbij een rol. ‘Studies laten een verband zien tussen hoeveel een onderwerp in de media aan bod komt, en een toename van het probleem in de maatschappij. Bangmakerij werkt. Tegen een emotionele getuigenis op televisie kan een wetenschappelijk sluitend verhaal niet op.’

Dat heet het nocebo-effect: negatieve verwachtingen creëren onbewust negatieve gevolgen. Er gaat een suggestieve kracht van uit, zeker als er massapsychologie mee gemoeid is zoals bij de internationale coronacrisis het geval is.

Geen oorlog

Een vicueuze cirkel. Kan die doorbroken worden? Daarvoor moet om te beginnen het taalgebruik aangepast worden.

In zijn boek windt Mommaerts zich erg op over de oorlogstaal van virologen en politici, waarbij het virus systematisch wordt afgeschilderd als de grote vijand en boeman.

‘Het is de verkeerde metafoor. Door het virus aan te vallen, valt men eigenlijk de patiënt zelf aan. Want het is niet alleen het virus dat ziek maakt maar ook de eigen, ontspoorde immuunreactie ertegen. Je kan de virale ziekte niet scheiden van de patiënt, want hij ligt zelf mee aan de basis. We moeten geen oorlog voeren tegen het virus maar vechten voor onze gezondheid.’

In België zijn intussen psychologen toegevoegd aan de adviesraad Celeval, en Mommaerts hoopt dat die erover zullen waken om paniek tijdig de kop in te drukken. ‘Paniek levert brandstof voor de volgende draaikolk. Ze maakt een samenleving kwetsbaar en werkt demotiverend. Het opbod aan slecht nieuws en doemscenario’s bevorderen de verspreiding van burn-out, depressie, chronische pijn, angst enz. Bij veel mensen kan het catastrofale reacties in hun immuunsysteem uitlokken. Het duwt zieke en kwetsbare patiënten over een potentieel dodelijke drempel. Tegelijk moeten we wel supervoorzichtig zijn. Deze combinatie is cruciaal.’

Voorbeeld voor Mommaerts is de Duitse aanpak dankzij Angela Merkel en viroloog Christian Drosten. ‘Ik verwacht dat zij de winterperiode relatief goed doorkomen. Waarom zouden wij in België dat ook niet kunnen?’

De auteur pleit voor een coronabeleid met twee vleugels in plaats van enkel de virologische, want dan vallen we. ‘We mogen enerzijds de risico’s niet onderschatten, waakzaam blijven en maatregelen handhaven, anderzijds de bevolking motiveren door perspectief en houvast te bieden.’

Dat vereist een heel andere communicatie en een ander type leiderschap, waarvoor Mommaerts in zijn boek heel wat ideeën aanlevert.

Gratis App

De positieve keerzijde van Mommaerts’ psychosomatisch verhaal is dat we wel degelijk zélf iets kunnen doen om ons te beschermen tegen de epidemie. ‘Zelfredzaamheid is belangrijk in deze tijden. Er is geen reden om ons neer te leggen bij fatalisme in afwachting van het vaccin. Intussen moeten we proberen onze innerlijke weerbaarheid tegen virusinfecties te verhogen. Stressreducerende psychische interventies kunnen de immuniteit bevorderen. Gebruik je geest als een behandeling, in combinatie met elk ander middel wat je ter beschikking hebt.’

Om zoveel mogelijk mensen te helpen, zeker ook zorgverleners en mensen met een coviddiagnose of in quarantaine, heeft Mommaerts een gebruiksvriendelijke app ontwikkeld die iedereen gratis kan downloaden. De app bevat onder andere tien geleide meditatiesessies, variërend in moeilijkheidsgraad, gericht op het ondersteunen van de eigen innerlijke kracht in stressvolle omstandigheden. ‘De oefeningen kunnen de negatieve kracht verminderen van een stressdraaikolk waarin men terecht kan komen. Dit kan voldoende zijn om eraan te ontsnappen of om eruit te raken met minder schade. De app is bruikbaar in alle omstandigheden van acute stress in de toekomst.’

Interessant in dat verband is dat neuroloog en topdokter Steven Laureys op dezelfde golflengte zit als dokter Mommaerts en bijvoorbeeld meditatielessen in de scholen aanraadt. In zijn ‘No-nonsense meditatieboek’ geeft hij tips en adviezen om met stress om te gaan en bijvoorbeeld beter beschermd te zijn tegen depressie.

Minding Corona. Is Your Mind More Powerful Than the Virus?, 256 blz., 11,53 euro . Bestellen via Amazon.