Ondeskundige plastische chirurgie neemt toe: ‘Zelfs cardiologen klussen bij als esthetisch arts’

Naarmate meer mensen esthetische ingrepen ondergaan, stijgt ook het aantal complicaties. ‘Hoog tijd dat we in kaart brengen welke operaties waar en door wie worden uitgevoerd.’

Het begon in de pandemie. Tijdens de dagelijkse online meetings begon M., een jonge twintiger, zich steeds meer aan haar eigen gezicht te storen. Op den duur werd het zo erg dat ze besloot haar neus te laten corrigeren. Alleen schrok ze nogal van de prijs van zo’n operatie. Op aanraden van een vriendin zocht ze online goedkopere alternatieven op. Zo belandde ze uiteindelijk aan de Turkse Rivièra, waar ze na de ingreep in een esthetische kliniek nog drie dagen in een luxeresort op adem kon komen. Alles verliep perfect. Tot ze kort na haar terugkeer in België koorts kreeg. Toen er ook nog dikke etter uit haar neus begon te lopen, belde ze naar het telefoonnummer dat ze haar in Turkije hadden meegegeven. Niemand nam op.

Haar verhaal is niet zo uitzonderlijk. ‘Sinds de pandemie is de vraag naar esthetische ingrepen enorm toegenomen’, zegt professor Moustapha Hamdi, diensthoofd plastische, reconstructieve en esthetische heelkunde in het UZ Brussel. ‘Dat komt inderdaad voor een stuk doordat we tijdens al dat zoomen constant met ons uiterlijk werden geconfronteerd. Daarnaast duiken op sociale media ook steeds meer mooie mensen op die haarfijn uitleggen welke esthetische operaties ze hebben ondergaan.’

Niemand weet precies hoeveel esthetische ingrepen en behandelingen er in ons land worden uitgevoerd. Aangezien die niet worden terugbetaald, hebben noch het RIZIV noch de ziekenfondsen daar zicht op. Maar elke plastisch chirurg met wie we de voorbije weken contact opnamen, bevestigt dat de vraag snel stijgt. ‘Twintig jaar geleden kwam pakweg 10 procent van mijn patiënten op raadpleging voor een esthetische ingreep. Bij de anderen ging het om reconstructieve chirurgie’, zegt Jan Vranckx, diensthoofd plastische, reconstructieve en esthetische heelkunde in UZ Leuven. ‘Vandaag wil 60 procent een esthetische ingreep. In de meeste gevallen gaat het om een neuscorrectie, borstvergroting, facelift of body contouring (behandelingen om het lichaam strakker en slanker te maken, nvdr.).’ In het UZ Brussel ziet Hamdi vooral een stijging van het aantal borstoperaties, liposucties en lipofillings. Daarnaast zitten ook zogenaamde niet-invasieve behandelingen, zoals injecties met botox of fillers, in de lift.

Het gevolg is dat de wachtlijsten van dermatologen en plastisch chirurgen zowel in de ziekenhuizen als in privépraktijken aangroeien. Op een eerste afspraak bij dokter Vranckx moeten patiënten tegenwoordig zo’n negen maanden wachten. Dan gaat het vaak sneller in een van de talrijke privéklinieken of kleine medische centra. Daar kun je niet alleen terecht voor laserbehandelingen, botox en fillers, maar vaak ook voor esthetische ingrepen. ‘Als de nodige kennis en kunde aanwezig zijn en zo’n kliniek zich aan alle normen houdt, is daar niet mis mee’, vindt Vranckx. ‘Aangezien privéklinieken geen patiënten mogen opnemen, doen ze ingrepen waarvoor geen overnachting nodig is.’ Sommige klinieken brengen patiënten dan wel in een hotel in de buurt onder, waar een verpleegkundige komt controleren of alles goed is.

Sommige borstoperaties worden uitgevoerd door artsen die helemaal geen chirurg zijn.

Easy money

De vraag is ook door welke arts je wordt geholpen als je je in een private kliniek of medisch centrum aanmeldt. Dat is zeker niet altijd een dermatoloog of plastisch chirurg. Nu de vraag naar onder meer lipofillers en borstoperaties zo snel stijgt, zijn er steeds meer dokters met een heel ander specialisme die als esthetisch arts bijklussen. Zulke ingrepen worden soms uitgevoerd door chirurgen die niet in plastische heelkunde zijn gespecialiseerd en af en toe zelfs door artsen die helemaal geen chirurg zijn. ‘Voor hen is dat natuurlijk easy money’, zegt Hamdi. ‘Door een of twee dagen per week in een esthetische kliniek te werken, kun je veel bijverdienen. Daarbij vergeet men dat plastische heelkunde echt wel een apart specialisme is.’

Ook niet-invasieve ingrepen, zoals het inspuiten van botox en fillers, gebeuren lang niet uitsluitend door dermatologen of plastisch chirurgen. Een kleine rondvraag leert dat er in Vlaanderen onder meer huisartsen, anesthesisten, cardiologen en internisten zijn die zulke behandelingen aanbieden. ‘Huisartsen vragen me geregeld of ze botoxbehandelingen mogen bijwonen om die dan achteraf zelf te kunnen uitvoeren’, zegt dermatoloog Barbara Boone (UZ Gent). ‘Maar het is natuurlijk niet omdat je weet hoe je botox of fillers moet inspuiten dat je ook de kunde hebt om in te grijpen wanneer er iets fout loopt. Op zich heb ik er geen probleem mee dat artsen met een ander specialisme zulke behandelingen doen, maar dan wel op voorwaarde dat ze daar een degelijke opleiding voor hebben gevolgd.’

Het probleem is dat die vandaag helemaal niet bestaat. De enige plek waar een dokter botox of fillers kan leren inspuiten, is bij de firma die hen die producten verkoopt. ‘Een arts gaat een paar keer bij zo’n bedrijf langs, probeert de techniek misschien eens op zijn moeder of schoonmoeder uit en gaat dan met patiënten aan de slag. Een objectieve opleiding kun je dat natuurlijk niet noemen’, zegt Boone. ‘Er wordt al jaren gepraat over de invoering van een vorming van twee jaar die alle artsen zouden moeten volgen als ze zulke behandelingen willen uitvoeren. Alleen dermatologen en plastisch chirurgen zouden daarvan worden vrijgesteld. Maar om de een of andere reden is die opleiding er nog altijd niet.’

Luxehotel

Of je nu voor een ziekenhuis of een privékliniek kiest, in België zijn esthetische ingrepen allesbehalve goedkoop. Vandaar dat steeds meer Belgen zich in landen als Turkije, Tunesië, Marokko, Thailand of Colombia laten opereren. Daar heb je heel wat klinieken die een pakketdeal aanbieden: een verblijf in een luxehotel met zwembad, een esthetische ingreep en eventueel wat nazorg. Een paar jaar geleden bleek uit internationaal onderzoek dat liefst 47 procent van de West-Europeanen die een esthetische ingreep plannen, overweegt om daarvoor naar het buitenland te gaan. ‘De prijs ligt daar vaak veel lager, maar de vraag is wel wat je ervoor terugkrijgt’, zegt Vranckx. ‘Word je opgenomen? Is er nazorg of word je achteraf aan je lot overgelaten? Eén ding is zeker: als je op de ene plaats 4500 euro betaalt voor een ingreep en op de andere 2500 euro, dan is daar al te vaak een goede reden voor.’

Soms komt dat simpelweg omdat ze er met goedkoper materiaal werken. ‘Borstprothesen van een groot, bekend merk dat veel heeft geïnvesteerd in de ontwikkeling en veiligheid van zijn producten kosten nu eenmaal meer dan die van een kleine, obscure firma die dat niet heeft gedaan’, legt Vranckx uit. ‘Bovendien geven grote merken garantie: als je prothese binnen de tien jaar stukgaat, dan krijg je een nieuwe. Zelfs als zo’n kleinere producent dat belooft, kun je er nooit zeker van zijn dat hij over vijf jaar nog zal bestaan.’

De enige plek waar je botox of fillers kunt leren inspuiten, is bij de producent ervan.

Daarnaast hangt het prijskaartje af van de manier waarop de operatie wordt uitgevoerd. In sommige gevallen is dat onder algemene verdoving. Dan moet er een anesthesist aanwezig zijn die de lichaamsfuncties controleert. ‘Dat maakt een ingreep natuurlijk duurder’, legt Vranckx uit. ‘Een alternatief is plaatselijke verdoving in combinatie met ketamine. Dat is een verdovende hallucinogene stof die een scheiding tussen lichaam en geest veroorzaakt: je hebt wel pijn, maar je herinnert je daar achteraf niets van. In dat laatste geval is er geen ontwaakkamer met permanentie nodig. Ook dat scheelt in de kosten.’ Daarnaast zijn de normen waaraan ziekenhuizen moeten voldoen, onder meer op het vlak van veiligheid en hygiëne, in sommige landen veel minder strikt dan bij ons. Ook dat kan de prijs drukken. ‘Als je naar het buitenland trekt, weet je niet waar je terechtkomt en door wie en in welke omstandigheden je zult worden geopereerd’, zegt Hamdi. ‘In sommige landen is daar zelfs helemaal geen controle op.’

De echte problemen beginnen meestal pas als de operatie achter de rug is. Om te beginnen is lang niet iedereen tevreden over het resultaat. Soms vinden patiënten dat hun neus nog altijd te scheef staat of dat hun borsten niet groot genoeg zijn. Als je in een esthetische kliniek in België of in een van onze buurlanden geopereerd bent, dan kun je daar weer gaan aankloppen. Maar wat als de ingreep in Turkije of Thailand plaatsvond? ‘In dat geval is het meestal heel moeilijk om hier een plastisch chirurg te vinden die de boel wil rechttrekken’, zegt Vranckx. ‘Om de operatie goed voorbereid te kunnen uitvoeren, moet je als chirurg zo veel mogelijk over de oorspronkelijke ingreep weten. Jammer genoeg laat het verslag dat patiënten in het buitenland meekrijgen – als er al een is – vaak te wensen over.’

Complicaties

Daarnaast zijn er ook patiënten die na een esthetische therapie of ingreep complicaties krijgen. Zo kunnen fillers om de lippen of wangen voller te maken in uitzonderlijke gevallen tot blindheid of het afsterven van weefsels leiden. ‘Als je op een bepaalde plaats bijvoorbeeld te veel fillers inspuit, dan kan het product in een bloedvat terechtkomen waardoor er klonters worden gevormd’, legt Boone uit. ‘Er bestaat wel een middel dat je kunt injecteren om die klonter weer te doen oplossen, maar dan moet je dat wel weten en je moet het in huis hebben. Als er niet tijdig ingegrepen wordt, bestaat bijvoorbeeld het gevaar dat de neus afsterft.’

Bij ernstige complicaties belanden patiënten meestal op de spoeddienst van een ziekenhuis. Zoals de jonge twintiger die een infectie opliep nadat ze in Tsjechië een bilvergroting met fillers had ondergaan. ‘Als ik al het geïnfecteerde weefsel in één keer had weggehaald, dan was er een gat van wel twintig centimeter ontstaan’, zegt Hamdi. ‘In plaats daarvan heb ik de schade stap voor stap proberen te beperken. Vier operaties zijn daarvoor nodig geweest.’ Maar soms is een patiënt er zo slecht aan toe dat al het geïnfecteerde weefsel wel in één operatie moet worden weggehaald. ‘Dat heb ik meegemaakt met een patiënte die naar Turkije was getrokken voor een buikwandcorrectie’, zegt Hamdi. ‘Door complicatie was zowat vijftien centimeter weefsel afgestorven. In zo’n levensbedreigende situatie moet je als chirurg wel radicaal ingrijpen. Die vrouw heeft een hele tijd in het ziekenhuis gelegen en moest achteraf ook reconstructieve chirurgie ondergaan.’

Een andere complicatie waarmee medische toeristen soms in het ziekenhuis terechtkomen, is een vleesetende bacterie. Dat komt vooral voor bij patiënten die na een buikwandcorrectie veel loshangende huid hebben. ‘Ook in België kun je zo’n infectie oplopen, maar die kans is toch veel kleiner’, zegt Vranckx. ‘Infecties met een vleesetende bacterie kunnen levensbedreigend zijn en vergen een drastische aanpak met zware operaties en een lange opname. Patiënten kunnen er uiteindelijk verminkingen en lelijke littekens aan overhouden.’

Terugbetaling

Vranckx benadrukt ook dat die behandelingen en opnames heel duur zijn. ‘Best cynisch dat buitenlandse esthetische klinieken veel geld aan zulke ingrepen verdienen terwijl de Belgische samenleving voor de complicaties opdraait’, zegt hij. Die vaak hoge rekening houdt ook Hamdi bezig. ‘In België wordt dat allemaal door de ziekteverzekering vergoed’, zegt hij. ‘Naarmate het aantal esthetische ingrepen en complicaties toeneemt, stelt dat ons voor een moreel dilemma.’ Toch gaan er vooralsnog geen stemmen op om behandelingen die de schade van esthetische ingrepen moeten beperken niet langer (helemaal) terug te betalen. ‘Als er na zo’n ingreep een gezondheidsprobleem optreedt, mag de patiënt daar niet voor worden gestraft’, vindt Paul Callewaert, algemeen secretaris van ziekenfonds Solidaris. ‘Net zoals wij ook niet willen dat behandelingen niet worden terugbetaald voor aandoeningen die met een ongezonde levenswijze kunnen samenhangen. Wel moeten we meer inzetten op preventie, onder meer door voor dergelijke ingrepen kwaliteitscriteria op te leggen en die ook te controleren. Daarbij is het cruciaal dat we zicht krijgen op welke behandelingen en ingrepen allemaal plaatsvinden en wie die uitvoert.’

M., met wier verhaal dit artikel begon, belandde uiteindelijk op de spoeddienst van een Antwerps ziekenhuis. Daar bleek dat haar neus zwaar geïnfecteerd was. Ze werd opgenomen en kreeg via een infuus antibiotica toegediend. Een paar weken later, toen de zwelling was afgenomen, zag ze pas dat haar neus er helemaal niet uitzag zoals ze had gehoopt. Ondertussen probeerde ze al tientallen keren contact op te nemen met de Turkse kliniek. De enige reactie die ze tot nu toe kreeg, was een automatische e-mail met de boodschap dat er voorlopig geen nieuwe patiënten meer worden aanvaard.