Onderzoek naar het leven in de vagina: ‘Dit belangt ook mannen aan’

De UAntwerpen zoekt vrouwen die hun vagina’s willen openstellen voor de wetenschap. ‘De maatschappij zit hier duidelijk op te wachten.’

Sinds de jaren 60 van de twintigste eeuw speurt de mensheid – nog steeds zonder veel succes – naar buitenaards leven in het universum. Maar naar het al even interessante microscopische leven in de vagina van de vrouw op aarde is amper onderzoek gedaan. Nochtans zitten in de vagina miljoenen bacteriën die een cruciale rol spelen in de vrouwelijke gezondheid.

Een haast wraakroepende contradictie is het. Het gevolg is dat er de laatste 40 jaar geen echte doorbraken meer zijn geweest om typisch vrouwelijke aandoeningen zoals vaginale infecties, die bij maar liefst 70 procent van de vrouwen voorkomen, te behandelen.

‘Het vaginaal microbioom wordt wereldwijd hier en daar wel bestudeerd, maar dat onderzoek focust zich vooral op patiënten met infecties’, weet postdoctoraal onderzoekster en microbiologe Sarah Ahannach. ‘De vraag hoe een gezonde vagina evolueert naar een zieke toestand is nog maar zelden het onderwerp van een studie geweest op grote schaal.’

Jong Talent: Sarah Ahannach coördineert grootste burgeronderzoek ter wereld naar vrouwelijke gezondheid

Daar zijn volgens Ahannach verschillende redenen voor. Naast het feit dat de technieken in het microbioomveld nog in hun kinderschoenen stonden, was er altijd al meer interesse in het darmmicrobioom. ‘Vrouwen zijn lang ondervertegenwoordigd geweest aan de onderzoekstafel. Omdat mannen geen baarmoeder of menstruatiecyclus hebben, is het niet geheel onlogisch dat zij minder de drang hadden om zich in die thematiek te verdiepen.’

Dankzij het Isala-burgerwetenschapsproject – vernoemd naar Isala van Diest, de eerste vrouwelijke arts in België – komt daar nu verandering in. Een team van microbiologen, bio-informatici en bio-ingenieurs onder leiding van professor Sarah Lebeer aan het departement Bio-ingenieurswetenschappen van de Universiteit Antwerpen startte het project om het vrouwelijke microbioom beter te begrijpen. Ondertussen is het uitgegroeid tot het grootste onderzoek naar het vaginale microbioom ter wereld.

Waarom zijn de bacteriën in de vagina zo belangrijk?

Ahannach: Een gezond vaginaal microbioom voorkomt vaginale infecties, bevordert de bevruchting en een gezonde zwangerschap. Niet alleen vrouwen, maar ook kinderen en mannen hebben dus alle belang bij onderzoek naar de vaginale flora. De gehele mensheid, eigenlijk.

In een eerste onderzoeksfase hebben jullie de vagina’s van 200 vrouwen onderzocht. Wat zijn de bevindingen?

Ahannach: Toen we in 2020 op zoek gingen naar vaginale staaltjes van 200 gezonde vrouwen hadden we binnen de tien dagen meer dan 6000 inschrijvingen, wat een duidelijk signaal is dat de maatschappij hierop zit te wachten. Dankzij het grote aantal deelneemsters waren we in staat om erg veel zaken te onderzoeken en hebben we verbanden kunnen zien tussen het vaginaal microbioom en de leeftijd, het al dan niet hebben van kinderen, de menstruele cyclus, de anticonceptiemethode, seksueel contact, voeding en het gebruik van bepaalde menstruatieproducten. Maar om zo’n rechtstreeks oorzakelijk verband te kunnen aantonen hebben we meer gerichte studies nodig.

Vandaar deze tweede onderzoeksfase. Wat houdt die in?

Ahannach: We gaan bijvoorbeeld de impact van de tampon, het maandverband, de menstruatiecup en menstruatieondergoed op het vaginaal microbioom onderzoeken. Verrassend genoeg is dit nog nooit gebeurd terwijl wereldwijd ontzettend veel vrouwen die menstruatieproducten gebruiken. Een andere studie test de impact van de cyclus op de bacteriën in de vagina. We gaan ook op zoek naar mogelijk nieuwe therapieën voor vrouwen die vaak last hebben van schimmelinfecties. Daarnaast testen we een gezonde vaginale bacterie als probioticum voor de vagina en de darmen. In een laatste studie gaan we na of de deelneemsters vaginale bacteriën met hun moeders, zussen of huisgenoten gemeenschappelijk hebben.

Is er al voldoende evidentie om bepaalde adviezen te formuleren voor een gezonde vagina?

Ahannach: We blijven met Isala voorzichtig wat het formuleren van concrete tips betreft omdat we geen overhaaste conclusies willen trekken. Vrouwen krijgen heel wat aanbevelingen die eigenlijk niet helemaal correct zijn of maar weinig impact hebben. Het standaardadvies voor een gezonde vagina blijft: vermijd vaginale douches of vaginale zepen. Die producten leiden net tot meer infecties in plaats van ze te bestrijden. Geloof de reclamepraatjes niet. Het is niet de bedoeling dat de vagina de geur van bloemetjes verspreidt, een gezonde vagina zal eerder naar een potje yoghurt ruiken.