Obesitasexpert Luc Van Gaal: ‘De afslankspuit is een doorbraak’

Nee, gezond eten en lichaamsbeweging zijn niet altijd voldoende om uw gedroomde strakke lijf van weleer terug te vinden. ‘We vechten vaak tegen krachten die groter zijn dan wijzelf’, zegt obesitasexpert Luc Van Gaal.

En plots is Kim Kardashian weer dun. De voormalige heldin van de body positivity-beweging heeft haar rondingen op spectaculaire wijze afgegooid dankzij de nieuwe generatie injecteerbare vermageringsmedicijnen.

De dieetcultuur is terug van nooit weggeweest. Ozempic en Wegovy (pas vanaf volgend jaar in België), respectievelijk een diabetes- en obesitasmedicijn, zijn de nieuwe heilige graal in de strijd tegen de vermaledijde vetrollen. #Ozempic gaat hard op TikTok, maar ook in menig huisartsenkabinet wordt het spuitje off-label voorgeschreven aan de bourgondische levensgenieter. Het Geneesmiddelenagentschap FAGG waarschuwde onlangs zelfs voor een tekort aan Ozempic voor diabetespatiënten.

De werkzame molecule, semaglutide, grijpt in op het honger- en verzadigingssysteem en leidt tot een gewichtsreductie van gemiddeld 15 procent. En het wordt nog spannender: wie in de toekomst de nog effectievere molecule tirzepatide inspuit, zal in anderhalf jaar tijd gemiddeld tot 25 procent van zijn gewicht verliezen. Farmabedrijf Eli Lilly zou met tirzepatide (merknaam Mounjaro) wel eens ‘het best verkochte medicijn in de geschiedenis’ in handen kunnen hebben.

Want jawel, de economische vooruitgang heeft overal ter wereld miljarden mensen onder een vetlaag begraven. De menselijke pens neemt dramatisch toe door de stijgende welvaart, goedkoper wordend voedsel en een dalende behoefte aan hard fysiek labeur.

Zorgwekkend zijn vooral de overgewichtcijfers bij de jongsten onder ons. ‘19 procent van de kinderen in België heeft overgewicht, 6 procent is nu al obees’, zegt endocrinoloog en obesitasexpert Luc Van Gaal (UZA). ‘Maar ook volwassenen presteren ondermaats, met de helft van de Belgen die te zwaar en 16 procent die obees is.’ Van Gaal bestudeert de obesitascrisis al zijn hele 40-jarige carrière lang en nam zowat elk vermageringsmedicijn dat ooit op de markt kwam onder de loep.

Is de recente opwinding over semaglutide terecht?

Luc Van Gaal: Op een aantal vlakken is het een doorbraak. Het gaat om een lichaamseigen verzadigingshormoon dat door de darmen afgescheiden wordt na de maaltijd en bij mensen met diabetes en obesitas verstoord is. Semaglutide werkt in op een combinatie van factoren, waaronder de maaglediging, de aanmaak van insuline, het verzadigingsgevoel in de hersenen en nog een aantal minder bekende factoren. We geven dus semaglutide bij zoals we aan diabetespatiënten insuline bijgeven. Daarnaast is het de eerste keer dat we met obesitasmedicatie double digits bereiken. Bij obesitas is een gewichtsreductie van minstens 15 procent nodig om ook cardiovasculaire ziektes, slaapapneu en obesitasgerelateerde kanker te voorkomen. Ten derde blijkt semaglutide een duidelijk cardiovasculair voordeel te hebben bij diabetespatiënten en mogelijk ook bij obesitas. Dat betekent minder hartaanvallen en beroertes en een kleinere kans op sterven. De onderzoeken voor obesitas worden pas eind dit jaar bekendgemaakt, maar ze zien er veelbelovend uit. Een nog grotere doorbraak is tirzepatide, dat tot 25 procent gewichtsverlies kan leiden. Mounjaro zou vanaf volgend jaar in België beschikbaar zijn, uitsluitend voor diabetes.

19 procent van de kinderen in België heeft overgewicht.

De bijwerkingen van de afslankspuiten zijn niet min, lezen we overal.

Van Gaal: Omdat het om een lichaamseigen stof gaat, zijn er net minder bijwerkingen dan met de oudere medicatie die enkel pure chemische stoffen bevat. De belangrijkste neveneffecten zijn maag- en darmongemakken, zoals misselijkheid, braken en diarree. Waanzinnige verhalen daarover in de media raken kant noch wal. Getuigenissen spreken van extreme misselijkheid, maar het is niet duidelijk of die mensen hun dieet aanhouden. Als je je darmen blijft belasten met vettig en pikant voedsel en ook nog eens alcohol drinkt, zullen je darmen uiteraard protesteren. Dat is jouw eigen keuze en geen gevolg van het medicijn. Bovendien rijst de vraag of bepaalde mensen wel geschikt zijn voor dergelijke medicatie. Niet iedereen hoeft een spuitje te krijgen.

De man of vrouw met een buikje die zich tegen deze zomer snel een strakker strandlijf hoopt te prikken, is eraan voor de moeite?

Van Gaal: Ozempic is een diabetesmedicijn. Alleen patiënten met een BMI van meer dan 30 of een BMI boven de 27 voor diabetespatiënten komen in aanmerking. Semaglutide is nooit onderzocht voor licht overgewicht. U moet weten dat de gemiddelde BMI van de proefpersonen in de klinische studies maar liefst 37,5 was. Tegenwoordig schrijven sommige artsen te pas en te onpas voorschriften uit aan iedereen die erom vraagt, vaak zonder uitvoerige anamnese. Al begrijp ik die huisartsen ook wel. Ze staan onder enorme druk van hun patiënten.

Sommige mensen laten zich toch ook injecteren met botox. Is zo’n afslankspuit voor licht overgewicht zo erg?

Van Gaal: Is botox dan zo gezond op lange termijn, denkt u? Net als semaglutide is botox enkel een corrigerend middel. Het geneest niet. Je moet het een leven lang blijven inspuiten of je gelaat ziet er net hetzelfde uit als voorheen. Mijn regel voor vermageringsmedicijnen is: de juiste medicatie voor de juiste patiënt op het juiste moment door de juiste arts voorgeschreven. Mensen met obesitas behandelen is trouwens ontzettend tijdrovend. Het start allemaal met een goed assessment. Zit overgewicht in de familie? Wat zijn de oorzaken? Welke medicijnen neemt de patiënt? Hoe ziet het voedingspatroon en zijn levensstijl eruit? Als ik zie hoe kort de spreekuurtijd van een huisarts tegenwoordig geworden is, vrees ik dat sommige huisartsen mensen met ernstig overgewicht niet altijd graag zien komen.

Ozempic is een diabetesmedicijn. Alleen patiënten met een BMI van meer dan 30 of een BMI boven de 27 voor diabetespatiënten komen in aanmerking.

Beseft de samenleving te weinig dat obesitas een chronische ziekte is waar de patiënt een heel leven lang voor behandeld moet worden?

Van Gaal: Het is zoals bij diabetes, hoge bloeddruk en cholesterol. Neem de therapieën weg en de patiënt hervalt. Ik snap dat sommige belangengroepen liever niet het label ‘patiënt’ op zwaarlijvige mensen plakken aangezien zij zich niet ziek voelen. Dat is overigens een trend in de geneeskunde. We spreken bijvoorbeeld niet langer van een ‘diabeet’, maar van ‘een individu met diabetes’. Als obesitas als chronische ziekte wordt erkend, zouden behandelingen kunnen worden terugbetaald. Hoe langer we met die behandeling wachten, hoe duurder de ziektelast voor de samenleving. Obesitas- gerelateerde aandoeningen als diabetes, hypertensie, hart- en vaatziekten, slaapapneu, leververvetting en kanker beïnvloeden de levenskwaliteit van de patiënt enorm ongunstig en kosten de samenleving enorm veel geld.

U pleit voor een terugbetaling van de afslankspuit voor obesitas?

Van Gaal: Ik kan begrijpen dat de overheid daar nogal huiverig tegenover staat vanwege het risico op misbruik. Maar als semaglutide daadwerkelijk een cardiovasculair voordeel blijkt te hebben bij mensen met obesitas, betekent dat een serieuze verlichting van de maatschappelijke kosten van obesitas.

En dan worden dure vermageringsoperaties overbodig?

Van Gaal: Obesitaschirurgie zal niet verdwijnen. Alleen zullen minder mensen die operaties nodig hebben. Het is een erg individueel gegeven. De ene ziet de kilo’s eraf vliegen met semaglutide, bij de ander is het effect minder groot. De medicatie is ook een goede oplossing voor mensen die niet in aanmerking komen voor obesitaschirurgie, zoals hartpatiënten of zij die al een maagoperatie ondergingen. Met tirzepatide bereikte 23 procent van de proefpersonen in de studies maar liefst 30 procent gewichtsreductie. Dan kom je al dicht bij de mooie effecten van chirurgie, die tot 40 procent gewichtsverlies leidt.

De voedingsindustrie wil ons ervan overtuigen dat haar producten gezond zijn, terwijl het nog steeds waardeloze troep is.

Paradoxaal genoeg is er voor ouderen met overgewicht of obesitas minder gezondheidswinst te boeken met af te vallen.

Van Gaal: Op oudere leeftijd 10 procent van je gewicht verliezen, heeft inderdaad niet bij iedere oudere dat heilzame effect op hart- en vaatziekten als bij jongere mensen. Een mogelijke verklaring is het teveel aan spierverlies. Val je 10 kilo af, dan is 7,5 kilo daarvan vet en 2,5 kilo spier, zeker met crash- en ketodiëten. Het hart is evenwel onze belangrijkste spier.

Kun je ook obees én gezond zijn?

Van Gaal: Een 30-jarige die 100 kilo meetorst, kan op basis van een eerste assessment ogenschijnlijk perfect gezond lijken. Kijken we echter in detail de bloedvaten en het hart na, zien we toch al wandafzettingen die aan obesitas gelinkt zijn. Die zogenaamde metabolically healthy obesity is dus waarschijnlijk een tussenfase die uiteindelijk in verschillende aandoeningen zal uitmonden.

Volgens de World Obesity Federation zal in 2035 meer dan de helft van de wereldbevolking, zo’n 4 miljard mensen, overgewicht hebben en bijna 2 miljard obees zijn. Hoe verklaart u die exploderende obesitascrisis?

Van Gaal: Er zijn natuurlijk de factoren die de patiënt min of meer zelf in de hand heeft. Wat, hoe en wanneer eet en drinkt hij. Hoeveel beweegt hij? Iedereen doet tegenwoordig aan dat intermittent fasting waarbij vaak het ontbijt wordt overgeslagen, maar heel wat studies tonen net aan dat niet ontbijten een risicofactor is voor obesitas. Anderzijds is er een veel grotere groep factoren waar de patiënt niets of veel minder aan kan doen. 35 tot 40 procent van ons gewicht wordt bepaald door de genen. Ook stress, verbranding en het toenemende gebruik van bepaalde medicatie, zoals antidepressiva, anti-epileptica, neuroleptica, corticosteroïden, hiv-remmers en hormoontherapie spelen een rol. Net als de vele synthetische hormoonverstoorders in onze voeding en leefmilieu. Wist u dat het plastic rond onze voeding een potentiële dikmaker is? De Bisfenol A en ftalaten in plastics brengen onze vetcellen in een toestand van ontsteking. Ontstoken vetweefsel scheidt op zijn beurt stoffen af die de vetcellen nog meer doen groeien en op die manier overgewicht en obesitas in de hand werken. Bisfenol A wordt trouwens heel slecht afgebroken in het milieu. En onderschat ook niet de impact van slaaptekort op de hormonen. Wie vijf jaar lang maar zes uur per nacht slaapt, krijgt er zomaar twee volle punten bij op zijn BMI.

Ondertussen wordt de afslankindustrie rijk van onze uitdijende taille. Zouden we die miljarden niet beter spenderen aan preventie?

Van Gaal: Het is niet aan de farmaceutische industrie om het voedingslandschap te veranderen. Dankzij de farma zijn er nu eindelijk medicijnen die echt werken. Het is het beleid dat tekortschiet. Ik loop al 40 jaar te roepen in de woestijn dat een doorgedreven preventiebeleid essentieel is.

U mag nog eens roepen.

Van Gaal: Maatregelen zoals het zoutgehalte verlagen of de accijnzen op frisdranken lichtjes verhogen zijn afleidingsmanoeuvres. Over de kern van de zaak, namelijk de industrie verplichten om de samenstelling van haar producten aan te passen en de hoeveelheid vetten, toegevoegde suiker en geraffineerde koolhydraten te reduceren, wordt niet gesproken. Integendeel, alles wordt steeds zoeter. Bovendien had de overheid al minstens tien jaar geleden met het terugbetalen van een consultatie bij de diëtist moeten beginnen. Mensen gaan vol goede moed naar de diëtist en horen dan dat ze 40 euro per sessie moeten neertellen. We moeten ook volop inzetten op kinderen en jongeren. Laat hen meer bewegen op school en breng hen niet in verleiding. De frisdrankautomaten zijn er dan wel weggehaald, maar ondertussen schieten de fastfoodrestaurants rond scholen als paddenstoelen uit de grond. Verbied alle kinderreclame voor levensmiddelen die te vet, te zoet of te zout zijn. Zet producten met een minder goed profiel niet op kinderhoogte in de winkel.

Met tirzepatide bereikte 23 procent van de proefpersonen in de studies maar liefst 30 procent gewichtsreductie.

Wordt u soms niet moedeloos als u in de supermarkt stiekem een blik werpt in de karretjes van de mensen?

Van Gaal: Mijn vrouw doet de boodschappen. (lacht) Maar ik weet als geen ander dat de kennis over voeding abominabel is, hoor. Een patiënt vroeg onlangs waarom zijn bloedsuikerwaarden na elke maaltijd piekten ondanks een nauwgezette toediening van insuline. Hij wist niet dat de tonijn- en krabsla die hij elke dag op zijn toast lepelde voor de helft uit mayonaise, en dus vet, bestaat en minstens even slecht is voor zijn lichaam als suiker, zo niet slechter. Het is ook niet makkelijk. De voedingsindustrie probeert ons met allerlei misleidende boodschappen op de verpakking ervan te overtuigen dat haar producten lekker én ultragezond zijn, terwijl het nog steeds waardeloze troep is. Het zit vol smaakmakers, kleur- en zoetstoffen om ons verslaafd te maken. Ja, synthetische suikervervangers bevatten nul calorieën, maar ze hebben een belangrijke invloed op het microbioom, de miljoenen bacteriën in onze darmen die bepalen wat we eten en wat er opgenomen wordt.

Sommige wetenschappers beweren zelfs dat het microbioom de échte gamechanger wordt in de obesitasepidemie.

Van Gaal: Het is voldoende aangetoond dat de goede bacteriën in onze darmen bijdragen om het metabool syndroom, obesitas en diabetes te vermijden. Maar om nu te zeggen dat de kilo’s als sneeuw voor de zon verdwijnen door elke dag een probiotisch yoghurtje op te lepelen, is een stap te ver. Je kunt er hoogstens je stofwisseling een handje mee helpen. Trouwens, in studies met stoelgangtransplantaties, de meest extreme vorm van bacteriële behandeling, is het gewichtsverlies niet bijster groot.

De Wereldgezondheidsorganisatie wil tegen 2025 obesitas een halt toeroepen. Is dat realistisch?

Van Gaal: (resoluut) Nee. Ik heb overgewicht in de voorbije 40 jaar alleen maar zien toenemen. Het is vechten tegen de bierkaai. De mensen bewegen steeds minder. Ze rijden overal met de auto naartoe. Onze omgeving lokt obesitas gewoon uit. Of hebt u op tv al eens een reclameboodschap voor bloemkool of een krop sla gezien? Wie een gezond menu op tafel wil zetten met verse groenten, vis of kip moet ook nog eens steviger in de buidel tasten dan voor een pak gehaktballen. Dat is voor mensen met een laag inkomen niet makkelijk. Gezinnen hebben door hun drukke levens geen tijd om vers en gezond te koken en halen kant-en-klaarmaaltijden in huis die tjokvol bewaarmiddelen zitten en ook nog eens in plastic verpakt zijn. We ontkomen niet meer aan al die hormoonverstorende stoffen. Ze zitten in onze kleren, cosmetica, schoonmaakmiddelen en meubels. Op Europees niveau wil men daar paal en perk aan stellen, maar ook daar heerst de macht van de lobby. Het goede nieuws is dat er op het vlak van wetenschappelijk onderzoek heel wat aan het bewegen is. We kennen nog niet alle details over eetgedrag en verzadiging omdat de circuits in de hersenen zo complex zijn, maar de afgelopen 20 jaar hebben we toch al honderd verschillende eiwitten en peptiden ontdekt die op een of andere manier onze hersenen beïnvloeden. Dat stemt hoopvol.

4 miljard mensen zullen naar schatting in 2035 overgewicht hebben.

Tot slot, wat denkt u van de body normative-aanhangers, waarbij plussize mensen hun vollere postuur als het nieuwe normaal aanzien?

Van Gaal: De meeste dikmakende factoren hebben we als individu vaak niet zelf in de hand. Ik ben er om mensen die dat wensen te helpen, niet om hen een stigma aan te meten. Mijn taak is erop te wijzen dat een teveel aan vetmassa de kans op een kortere levensduur verhoogt. Wie loopt te roepen dat er aan overgewicht geen risico’s vasthangen, kraamt wetenschappelijke nonsens uit. Maar als iemand perfect gelukkig is met zijn of haar rondingen en die risico’s er wil bijnemen, is dat voor mij prima. Het heeft 50 jaar geduurd voor de maatschappij min of meer is gaan beseffen dat sigaretten slecht zijn. Het zal minstens even lang duren voordat we voldoende doordrongen zijn van de gevaren van de bourgondische buik.