Obesitaschirurg Yves Van Nieuwenhove over de afslankrevolutie: ‘Je hebt nog altijd het recht om dik te zijn’

Laat uw WeightWatchers-punten voor wat ze zijn, de ultieme afslankpil zit eraan te komen. Welke ijzers heeft de farma-industrie in het vuur steken? En zijn we nog wel in staat om af te vallen zonder medicatie? ‘Ons lichaamsvet heeft meer impact op ons dan we denken.’

We hoeven ze u niet meer voor te stellen: Ozempic, Wegovy, Rybelsus, Mounjaro, Zepbound, Saxenda: de ‘wondermedicijnen’ die recent de officiële start gaven van de afslankwedloop. Niets te vroeg, want de epidemie van de eeuw dendert voort: meer dan een miljard mensen in de wereld lijdt vandaag aan obesitas. In 2035 zullen er dat twee miljard zijn.

Zelfs de koningin van de diëten, Oprah Winfrey, bekeerde zich onlangs tot het ‘ozempicisme’. De Amerikaanse televisiester deed haar aandelen van het bekende dieetbedrijf WeightWatchers prompt van de hand toen ze tijdens de opname van haar nieuwe documentaire An Oprah Special: Shame, Blame and the Weight Loss Revolution besefte dat overgewicht geen bewijs is van een gebrek aan wilskracht of zwakheid. ‘Het is een ziekte die velen niet onder controle krijgen’, zo sprak ze.

Maag-darmchirurg en professor Yves Van Nieuwenhove (UZ Gent), die in september het boek Waarom ons vet niet de vijand is uitbrengt, erkent dat obesitas een complexe, multifactoriële aandoening is, maar weigert om elke obese patiënt zomaar weg te zetten als een ‘ziek persoon’.

Obesitas is geen ziekte volgens u?

Yves Van Nieuwenhove: Is het een ziekte of een uiting van een totaal gebrek aan discipline? De waarheid ligt zoals steeds ergens tussenin. Obesitas is voor mij een conditie die het risico op bepaalde aandoeningen verhoogt. Als je obesitas volledig gaat medicaliseren, betekent dat ook dat je iedereen moet behandelen. Maar is dat wel ethisch? Iemand heeft nog altijd het recht om dik te zijn, weliswaar met die kennis dat hij of zij het risico op vroegtijdige sterfte verhoogt.

Kun je ook gezond oud worden met obesitas?

Van Nieuwenhove: Absoluut. De zwaarste patiënt die ik ooit opereerde, woog 340 kilo en was metabool gezond. Zij had een volstrekt normale cholesterol, bloeddruk en bloedsuikerspiegel, maar wel twee gebroken knieën van rechtop te staan. We noemen dat ‘fat but fit’. Je kunt ook je hele leven roken zonder te sterven aan longkanker, al is dat maar bij een minderheid het geval.

Een ander misverstand is dat de afslankspuit Ozempic een easy fix is en dat je voor de rest niets hoeft te doen?

Van Nieuwenhove: Vermageringsmedicatie is enkel een hulpmiddel, maar wel eentje met een hoog slaagpercentage. Als je in heel korte tijd vijf kilo wilt afvallen om in je trouwjurk te passen en bereid bent de kostprijs van de medicatie zelf te dragen, dan is het inderdaad een gemakkelijke oplossing. Maar dat is niet de bedoeling van het geneesmiddel. Wie afslankmedicatie voorgeschreven krijgt, zou in principe eerst moeten proberen af te vallen met een dieet, wat financieel trouwens een stuk laagdrempeliger is. De echte reden waarom je afvalt, is niet de medicatie, wel het feit dat je minder eet. Helaas heb ik patiënten die dat maar moeilijk begrijpen. Zo was er een jongedame die na een maand weer op de raadpleging kwam met de boodschap dat haar medicatie niet werkte. Toen ik vroeg wat ze die ochtend gegeten had, antwoordde ze: ‘Twee croissants’. Tja, dat is niet de weg om te vermageren, hè. Ik wil dat mensen slagen in hun opzet. Daarom moeten ze beseffen dat minder eten en meer bewegen de basis vormt voor de volgende stap, namelijk medicatie. Een volgende stap is mogelijk chirurgie. Als je de eerste stap niet zet, werkt de rest ook niet.

Een groot aantal mensen geeft de brui aan afslankmedicatie vanwege bijwerkingen als misselijkheid en braken. Maar blijkbaar zijn die niet het gevolg van de medicatie?

Van Nieuwenhove: Mensen moeten doordrongen zijn van het feit dat de medicatie inwerkt op het verzadigingscentrum in je hersenen. De maaglediging vertraagt en je bent sneller verzadigd. Als je door je verzadigingsgrens heen gaat door te veel te eten, zal je lichaam dat onmiskenbaar laten merken. Net boven het verzadigingsgevoel ligt misselijkheid, en daarboven braken. Als jij verzadigd bent en toch beslist om een vette hamburger achterover te slaan en die vervolgens uitbraakt, kun je jezelf kwetsen en bloed braken. Dat is geen rechtstreeks effect van de spuit, maar wel perfect vermijdbaar door je eetstijl aan te passen of de dosering van de medicatie te verlagen, indien die te hoog zou zijn.

Wat weten we ondertussen nog meer over de bijwerkingen van afslankmedicijnen?

Van Nieuwenhove: Van alle vermageringsmedicijnen in de geschiedenis zijn deze zogenaamde GLP1-agonisten de eerste die perfect veilig zijn. Wist je dat we in de jaren 1990 nog amfetamines voorschreven, wat soms leidde tot hart- en longtransplantaties? Er zijn een aantal bijwerkingen beschreven zoals pancreatitis, maar het is niet omdat het beschreven staat, dat er ook een direct oorzakelijk verband is. Bij de medicijnen Mounjaro en Zepbound, die op twee hormoonreceptoren inwerken in plaats van één, zijn er evenwel enkele bezorgdheden over een mogelijk zeldzaam verhoogd risico op een bepaald type van schildklierkanker. Maar dat is alleen bij proefdieren vastgesteld.

Een ander gevolg van afslankmedicatie is dat ze geen onderscheid maakt tussen vet en spieren. Vreet Ozempic de spieren op?

Van Nieuwenhove: Vermageren betekent dat je vet verliest, of het nu met Ozempic, intensief bewegen of een streng dieet van 500 kilocalorieën per dag is. Heb je proportioneel meer spier- dan vetmassa, dan zul je tijdens het afslanken ook sneller spieren verliezen. Dat onderliggende mechanisme is trouwens de reden waarom mensen na een dieet vaak meer aankomen dan ervoor. Vetmassa bouwt veel sneller op omdat het minder complex is dan spiermassa. Helaas zal de prikkel om meer te eten pas stoppen als de spieren opnieuw hun originele niveau hebben bereikt. Iemand met voorheen veel spiermassa, zal tegen die tijd mogelijk al een ernstig teveel aan vetmassa hebben opgebouwd.

In de Verenigde Staten spreken ze ondertussen van een Ozempic-babyboom omdat de afslankspuit de werking van de anticonceptiepil zou verminderen. Of zijn mensen die afvallen gewoon vruchtbaarder?

Van Nieuwenhove: Dat laatste. Met de introductie van de maagring in de jaren 1990 zagen we hetzelfde fenomeen. Patiënten werden van de dienst Fertiliteit naar ons doorgestuurd voor een maagring om makkelijker eicellen te kunnen verzamelen. Door het gewichtsverlies werden ze plots spontaan zwanger. We weten dat obesitas zowel mannelijke als vrouwelijk geslachtshormonen ontregelt. Na gewichtsverlies krijgen vrouwen opnieuw een normale cyclus en bij mannen verbetert de kwaliteit van het sperma. Je mag ook niet vergeten dat het libido, vooral bij mannen, dan een stevige boost krijgt.

Farmabedrijven hebben nog heel wat in petto wat betreft afslankmedicatie. Wat komt er allemaal op ons af?

Van Nieuwenhove: Mounjaro en Zepbound stimuleren de productie van de darmhormonen GLP1 en GIP, wat leidt tot een nog groter gevoel van verzadiging met mogelijk gewichtsverlies van gemiddeld 20 procent. Over een paar jaar komen er zelfs producten op de markt die op drie hormoonreceptoren inwerken. Het Deense bedrijf achter Ozempic en Wegovy werkt aan een dagelijkse pil, amycretine, die al na 12 weken tot een gewichtsverlies van gemiddeld 13 procent leidt. Ze is gemaakt op basis van GLP-1 en het pancreashormoon amylin. Vanwaar ineens die wedloop? De geneeskunde is sinds een twintigtal jaren in staat om receptoren te isoleren en producten te maken die die receptoren bezetten. Het zijn een soort nanobotjes die heel gericht in je lichaam op een knopje duwen waardoor je stopt met eten. Een knap staaltje wetenschap.

Een knap staaltje waar je wel je hele leven aan vasthangt.

Van Nieuwenhove: (grinnikt) Kijk, de industrie zal nooit onderzoek doen of iets op de markt brengen waarmee je een ziekte op basis van één spuitje geneest. Een uitzondering was het prikje van baby Pia, maar dat was er wel eentje van 1,9 miljoen euro. Er was ooit sprake van een obesitasvaccin dat de receptoren van het hongerhormoon ghreline continu zou bezetten, maar men is daarmee gestopt wegens te gevaarlijk. Men wil nu eenmaal geen onomkeerbare zaken in gang zetten die tot vervelende effecten kunnen leiden. De huidige afslankspuit brengt de twee elementen samen voor een geweldig businessmodel: een chronische ziekte én veel patiënten.

Een nog beter businessmodel is het als je de patiënt al van kindsbeen af aan je kunt binden.

Van Nieuwenhove: Daar ben ik geen voorstander van. Bij kinderen moet je vooral de ouders betrekken. Moeders die naar ons komen met de vraag om hun kinderen te opereren vanuit esthetische overwegingen, weiger ik per definitie.

U bent de chirurg van Dominique Van Malder uit het tv-programma Patiënt Dompi. Hebt u straks nog wel een job nu er zo veel effectieve afslankmedicijnen op stapel staan?

Van Nieuwenhove: Die vraag krijg ik wel vaker, maar we moeten ook de grenzen van de afslankmedicijnen erkennen. Bij mensen zonder diabetes of hoge bloeddruk is medicatie een goede optie, omdat je het risico op vroegtijdige sterfte reduceert. Dominique Van Malder zou met Ozempic in het bestcasescenario misschien 20 kilo afvallen, waarmee hij nog steeds te zwaar zou zijn voor een goede gezondheid. Een tweede beperking is de kostprijs. We zullen de beide opties steeds meer financieel moeten afwegen. Bariatrische chirurgie is in principe voorzien voor mensen met een BMI van boven de 40. Die groep zal altijd baat hebben bij een operatie. Maar de middenmoot met een BMI van 35 zal het wellicht kunnen doen met medicijnen, op voorwaarde dat de overheid een gedeeltelijke terugbetaling onder voorwaarden voorziet. Die voorwaarden kunnen zijn dat je je laat opvolgen door een diëtist en je kunt bewijzen dat je bent afgevallen.

Voorlopig wordt Ozempic alleen terugbetaald aan diabetespatiënten. Hartspecialist Pedro Brugada pleit ervoor om het betaalbaar te maken voor iedereen omdat het de kans op een cardiovasculaire aandoeningen met 20 procent zou verkleinen. Een goed idee?

Van Nieuwenhove: Als we plots een budget gaan openen voor miljoenen zwaarlijvige Vlamingen, dan vereist dat een zware verschuiving van financiële middelen binnen het gezondheidsbudget. We moeten daarom absoluut zeker zijn dat de kosten door hartziekten wel degelijk zullen verminderen. Anders heeft het geen zin. Maar het klopt wel dat er een link is tussen obesitas enerzijds en hart- en vaatziekten, niet-alcoholische leververvetting en de ziekte van Alzheimer anderzijds.

De bekendste obesitaspatiënt van Vlaanderen, N-VA-voorzitter Bart De Wever, viel op spectaculaire wijze af toen er nog geen sprake was van ‘wondermedicijnen’. Is vermageren toch geen zaak van wilskracht?

Van Nieuwenhove: Gedeeltelijk wel. Ik haal het geval De Wever vaak aan als voorbeeld dat afvallen wel degelijk mogelijk is zonder geneesmiddelen of operatie. Maar het moet gezegd, niet veel mensen slagen daarin, hoor. Hoewel De Wever iemand is met een zekere wilskracht, is de belangrijkste sleutel voor duurzaam gewichtsverlies toch levensstijlaanpassing. Een dieet is een goede start, maar op een bepaald moment moet je je leven een nieuwe wending geven en daar horen bezoekjes aan frituur ’t Draakske niet bij. Ook geduld is een mooie zaak. Als je te snel afvalt, vertraagt je basaal metabolisme. Het gevaar is dan dat je nog meer bijkomt wanneer je stopt met diëten.

Waarom is afvallen eigenlijk zo moeilijk?

Van Nieuwenhove: Er zijn verdomd veel mechanismen in je lichaam die ervoor zorgen dat je wilt eten. Wat veel mensen niet weten, is dat het geheel van vetcellen in ons lichaam kan worden beschouwd als een orgaan dat meer impact op ons heeft dan we denken. Net als andere organen scheiden vetcellen honderden hormonen uit die een invloed hebben op het metabolisme. Zo vertellen heel wat hormonen aan onze verzadigingscentra in de hersenen dat we moeten stoppen met eten en zijn er maar weinig hormonen die ons aanzetten om onze tank te vullen. Het probleem is dat de verzadigingshormonen snel worden overstemd door onze beloningsmechanismen. De mens is nu eenmaal gevoelig voor hedonistische prikkels. Een dier zal zich zelden overeten.

Welke diëten zijn een goed begin om je leven een nieuwe wending te geven?

Van Nieuwenhove: Een redelijk succesvolle en makkelijk toepasbaar eetpatroon is intermittent fasting. Het beste is tijdbeperkt eten waarbij je op voorhand bepaalt welke uren van de dag je wél mag eten. Maar dan mag je tijdens je eeturen natuurlijk niet losgaan op vettige kost.

En van welke zogenaamde fad diets bent u weleens achterover gevallen?

Van Nieuwenhove: (zucht) Er zijn mensen die een roze bril opzetten tijdens de maaltijd omdat voedsel in een andere kleur je zogezegd anders doet eten. Daarnaast is het lintwormdieet tot mijn grote verbazing nog steeds de wereld niet uit.

Het lintwormdieet?

Van Nieuwenhove: Mensen slikken pilletjes met eitjes van lintwormen, die vervolgens in het spijsverteringsstelsel een deel van de geconsumeerde voeding opeten, waardoor iemand minder calorieën opneemt. Ik dacht dat dat verleden tijd was, maar onlangs was er een wetenschappelijke publicatie waaruit blijkt dat een vrouw recent nog overleden is aan een worminfectie van de hersenen.

Heftig. Is de druk om slank te zijn vandaag niet te groot geworden?

Van Nieuwenhove: De dieetcultuur is van alle tijden. In 400 voor Christus formuleerde Hippocrates al een medische remedie tegen overgewicht: minder eten, veel beweging, geen seks en zo veel mogelijk naakt rondwandelen. (lacht) Daarnaast krijgen we via TikTok en Instagram heel wat visuele prikkels van wat door de samenleving als esthetisch wordt beschouwd. Vooral jonge mensen zijn daar gevoelig voor. Ook fatshaming is een kwaal die maar niet uitgeroeid raakt. Daarom is het goed dat een mooie, vollere dame als Jacotte Brokken de kans krijgt om het weer te presenteren op de VRT om te tonen dat er verschillende lichaamsvormen bestaan. Voel je je goed met je molligere zelf of wil je een superslank lijf? Dat moet altijd een keuze blijven. Ook al denkt een groot deel van de maatschappij daar anders over.

Servaas Bingé: ‘Door de Ozempic-hype komt er een leger schijnmageren’