‘Nieuwsberichten hebben een impact op het vaccinvertrouwen’

Karolien Poels, hoogleraar communicatiewetenschappen (UAntwerpen) roept de media op om de de journalistieke waarden rond de berichtgeving over vaccins niet uit het oog te verliezen?

Na een aarzelende start, komt de vaccinatiecampagne nu, hopelijk, eindelijk onder stoom. Tegen de zomervakantie willen we met zijn allen opgelucht ademhalen en genieten van het “rijk der vrijheid”. De vaccinatiecampagne is een huzarenstukje. Met zijn allen zijn we afhankelijk van de vaccins, van de vaccinatiegraad en de acties die overheden daarvoor ondernemen: zowel wat betreft de goedkeuring van de vaccins, de uitrol van de campagnes, de antwoorden op de vele vragen van burgers, zeker als ze twijfelen.

Ook onze nieuwsmedia spelen een cruciale rol. Ze zijn de waakhonden over de beslissingen die worden genomen. Zij moeten er mee voor zorgen dat wij, als burgers, kunnen oordelen of de vaccins en de overheden ons vertrouwen verdienen. Daarbij moet de lezer uiteraard ook kunnen vertrouwen op hun berichtgeving. Anders schieten ze hun rol als waakhond voorbij. Meer nog, uit onderzoek weten we dat de manier waarop de nieuwsmedia schrijven over de vaccins een impact kan hebben op vaccinvertrouwen en daarmee ook het vaccinatiegedrag, vooral bij mensen die twijfelen.

De uitrol van de campagne sputterde al. Daarbij kwam dan vooral het AstraZeneca-vaccin in beeld. In Denemarken werd vorige week de inenting met het AstraZeneca tijdelijk stilgelegd na melding van een paar gevallen van bloedklonterverstoringen. Zowel het Europees Medicijnenagentschap (EMA) als de Belgische taskforce vaccinatie oordeelden dat er momenteel geen oorzakelijk verband gelegd kan worden met de vaccinatie. Eerder berichtgeving ging over de effectiviteit van het AstraZeneca-vaccin. Er werd maar stapsgewijs overgegaan tot aanbeveling voor 55-plussers. Ondertussen hebben terreingegevens ruimschoots de effectiviteit van dit vaccin ook voor de oudere leeftijdsgroepen aangetoond.

De voorbije weken publiceerden onze nieuwsmedia meerdere pakkende koppen die de waarheid oneer aandeden. Zo lazen we, onder andere, “opnieuw twijfel over AstraZeneca” bij de ene kwaliteitskrant. De andere deed niet onder met “Grote beloften, grote ontgoocheling”.

De nieuwswebsite van de openbare omroep meldde “dubbel zoveel afzeggingen na nieuws AstraZeneca”. Dat laatste bleek om 15 mensen te gaan van wie men bovendien slechts kan gissen wat de reden van annuleren is.

De onderliggende artikels, vaak achter een betaalmuur, boden pas de nodige nuance. Helaas kijken veel mensen, door coronanieuwsmoeheid en het feit dat slechts een minderheid betaalt voor nieuws, niet verder dan de koppen. Komt daar nog bij dat we van nature meer alert zijn voor negatieve berichtgeving. Zo’n kop komt dus binnen. De commentarensecties onder deze nieuwberichten maken duidelijk dat AstraZeneca als het kleine broertje onder de covid-19 vaccins gezien wordt en vaccintwijfel in de hand werkt.

De journalist die een artikel schrijft, kiest doorgaans niet zelf de kop. De eindredacteur beslist hoe een artikel verpakt wordt. Wat willen eindredacteuren met pakkende koppen over de coronavaccins bereiken? Hoe wegen ze hun keuzes af tussen accuraat informeren en waakhond spelen versus vertrouwen doen wankelen voor eigen gewin (lees: clicks, likes, shares) of versus de potentiële kost voor de volksgezondheid?

Denken eindredacteurs na over de gevolgen als lezers alsnog hun geplande vaccinatie met AstraZeneca annuleren nadat ze onterecht de indruk krijgen dat dit vaak lijkt te gebeuren? Je zou haast beginnen denken dat de vaccinatiecampagne en daarmee ook de pandemie voor de nieuwsmedia gerust nog wat langer mag blijven duren. De pandemie heeft namelijk voor een enorme vraag naar nieuws gezorgd. Als gevolg daarvan was er het voorbije jaar een aanzienlijke stijging in dagelijkse bezoekers aan nieuwswebsites en interacties met nieuwsberichten op sociale media. Dit legt de nieuwsmedia geen windeieren en daar is op zich niets mis mee. We hebben er alle baat bij dat de nieuwsmedia sterk en gezond zijn. Ze bieden ons dag in dag uit nuttige en waardevolle berichten over de pandemie en zo veel meer.

Maar de berichtgeving mag nooit ten koste gaan van onze eigen gezondheid en de volksgezondheid. De invloed van de nieuwsmedia op wat mensen denken en vinden is niet gering. Bovendien vormen ze voor gezondheidszaken, zeker als deze complex en actueel zijn, dé informatiebron bij uitstek. Anderzijds spelen er commerciële belangen. Nieuwsmedia strijden om onze oogballen. Met pakkende koppen als munitie, lijken de journalistieke waarden wel eens uit het gezichtsveld te verdwijnen. Beste eindredacteuren, we willen graag van goede journalistiek genieten in een overvolle trein of op een terras in de zon. We rekenen op jullie!