Nieuwe politiedienst waarschuwt: ‘Opgelet voor valse coronavaccins’

Voor het eerst sinds zijn oprichting in maart 2020 treedt een nieuwe politiedienst naar buiten, de Federal Unit Public Health and Environmental Crime. ‘Niet enkel duistere bedrijfjes frauderen’, zegt teamchef Frans Geysels. ‘Kleine bedrijven sjoemelen op kleine schaal, grote bedrijven op grote schaal.’

Tot een aantal jaren geleden had de centrale directie van de bestrijding van de zware en georganiseerde criminaliteit (DJSOC) van de Federale Politie meer dan vijftien speurders in huis om zich toe te leggen op milieu- en volksgezondheidsmisdaad. Daarvan blijft vandaag amper de helft over. Prioriteiten in het Nationale Veiligheidsplan maakten bovendien dat sommige criminaliteitsfenomenen – zoals de zwendel in beschermde dieren en planten – gewoonweg niet meer werden opgevolgd.

Dat tij willen eerste hoofdcommissaris Frans Geysels (67) en zijn rechterhand Jan Van den Boeynants (58) nu keren. Ze staan aan het hoofd van de Federal Unit Public Health and Environmental Crime (FUPHEC). Het team, gehuisvest in het politiehoofdkwartier in de Brusselse Koningsstraat, is in maart 2020 opgericht. Behalve politieambtenaren telt het binnenkort ook een speurder van het voedselveiligheidsagentschap FAVV en het geneesmiddelenagentschap FAGG.

‘We gaan ons niet bezighouden met een vuilniszak die buitenstaat. We richten ons op georganiseerde criminaliteit met betrekking tot complexe internationale fenomenen’, zegt Geysels. ‘Geldgewin is de motor. Mensen doen niet aan milieucriminaliteit omdat ze het plezierig vinden ons leefmilieu of onze gezondheid te schaden, maar omdat er veel geld mee te verdienen valt. De negatieve effecten op milieu en gezondheid nemen ze er gewoon bij.’

Het team van Geysels focust op afvalzwendel, de illegale handel in internationaal beschermde dieren en planten, farma crime, food crime en ecofraude. ‘Wij gaan op zoek naar strafrechtelijke inbreuken, zoals criminele organisatie, valsheid in geschrifte, corruptie en het gebruik van valse documenten. Dat doen we in nauwe samenwerking met experts van federale en gewestelijke controle- en toezichtdiensten en agentschappen.’

Waarover gaat jullie belangrijkste onderzoek naar afvalzwendel?

Frans Geysels: Een van de opvallendste onderzoeken ging van start in 2014 en zit nu in de eindfase. Het focust op een groot Frans bedrijf dat volgens onze vaststellingen in drie jaar 9800 illegale transporten van autoafval organiseerde. 212.000 ton passeerde heen en weer over de Frans-Belgische grens, en daarbij zijn liefst 40.000 valse documenten voorgelegd. Het parket moet nu beslissen of het dossier naar de rechtbank gaat of het de zaak schikt.

Wat heeft het bedrijf precies mispeuterd?

Geysels: Europa legt op dat voertuigen voor 95 procent gerecycleerd moeten worden. Het bedrijf liet uitschijnen dat dat gebeurde, maar in werkelijkheid werd de laatste fractie helemaal niet gerecycleerd. De illegaal verworven voordelen liepen op tot 2,7 miljoen euro. Opmerkelijk is dat het gaat om een internationale speler, geen kleine schroothandelaar.

We moeten afstappen van het idee dat alleen gefraudeerd wordt door duistere bedrijfjes. Kleine bedrijven sjoemelen op kleine schaal, grote bedrijven op grote schaal.

Sinds 2016 loopt er ook een onderzoek naar de dumping van een schip van de Belgische rederij Bocimar (CMB) op een omstreden sloopstrand in Bangladesh. Hoe staat het daarmee?

Geysels: Scheepswrakken dumpen in Bangladesh mag niet van Europa, omdat het land niet in staat is om ze ecologisch verantwoord te verwerken. De Belgische reder verkocht het schip eerst aan een schermbedrijf op een belastingparadijs, waarna het in Bangladesh ontmanteld werd. De rederij stelt dat het ‘haar schip niet meer was’. Dat hopen wij te doorprikken. De zaak moet nog voor de rechtbank komen, hopelijk nog dit jaar.

Voor welke afvalzwendel bent u beducht?

Geysels: Bij grote bouwwerken gelden strikte regels over wat er met de uitgegraven grond moet gebeuren. De goede grond wordt verkocht, de verontreinigde moet uiteraard gezuiverd worden. Omdat daar enkel een papieren controle op gebeurt, leent heel die keten zich eigenlijk makkelijk tot fraude. Een bedrijf zou bijvoorbeeld verontreinigde grond met zuivere grond kunnen mengen. Als je vanuit die optiek kijkt naar de geplande Oosterweeltunnel, dan denk ik dat daar een risico op fraude met grondverzet bestaat.

Aan de strijd tegen farma crime hebt u in coronatijden vast een vette kluif?

Jan Van den Boeynants: De corona-epidemie leidde tot een gigantisch aanbod aan illegale websites die geneesmiddelen verkochten met de belofte dat ze zouden helpen tegen corona. Daarnaast heb je de verkoop van chirurgische maskers die niet aan de normen voldoen, en de handel in niet-gevalideerde testkits. Daar loopt nu een onderzoek naar: de verkoop van medische hulpmiddelen zonder geldige EC-goedkeuring. De betrokken Belg beweert dat alles in orde is.

Het is nu wachten op een vaccin.

Van den Boeynants: Opgelet. Want dan zitten we met het probleem dat als er niet genoeg vaccins zullen zijn, er waarschijnlijk een grote markt zal ontstaan voor namaakvaccins. Als er te weinig dosissen zouden zijn, heb je altijd wel mensen die denken: hola, hier ga ik geld mee verdienen.

Met welke farmaceutische criminaliteit wordt België nog geconfronteerd?

Van den Boeynants: De douane onderschept gigantisch veel nagemaakte viagrapillen, meestal in Zaventem. Af en toe zet een Belg een Nederlandstalige website op en verkoopt die dan op grote schaal. Met erectiestimulerende middelen valt een fortuin te verdienen. Je koopt zo’n pilletje in India voor 1 eurocent. Als je weet dat in de apotheek één pil viagra 10 euro kost, is je winst snel uitgerekend.

Naast nepgeneesmiddelen zien we ook dat er nog altijd medicijnen circuleren die officieel van de Europese markt zijn gehaald. De eetlustremmer sibutramine bijvoorbeeld, die helpt om te vermageren maar ook kan leiden tot een verhoogd risico op ernstige cardiovasculaire aandoeningen. In heel Europa stellen we vast dat sibutramine nog verkocht wordt in het Turkse milieu.

Nog een ander fenomeen op jullie prioriteitenlijst is ecofraude. Wat is dat precies?

Geysels: De milieuwetgeving beloont goed ecologisch gedrag met subsidies en bestraft slecht gedrag met taksen. Die twee systemen zijn niet steeds fraudebestendig en worden op grote schaal misbruikt. Denk aan zonnepanelen, de CO2-emissierechten, biodiesel… Overtreders proberen geld te krijgen voor iets dat ze niet hebben gedaan, en uitgaven te vermijden door heffingen te ontduiken.

Treft u nog vaak anabolen aan, synthetische steroïden afgeleid van het mannelijk geslachtshormoon testosteron?

Van den Boeynants: Vorig jaar zijn bij controles in 7 fitnesscentra in Vlaanderen 82 sporters gecontroleerd, met 20 overtredingen als resultaat. Dat is een kwart. 4 van de 7 controles werden wel uitgevoerd in het kader van een gerechtelijk onderzoek naar handel in anabolen. Af en toe stoten we in België ook op een lab om anabolen aan te maken. De laatste case dateert van 2018.

Voorts heb je de inbeslagnames van postzendingen. De douane in Zaventem ontdekte een massa zendingen anabolen afkomstig uit één stad in Polen. We hebben die case met Europol verder onderzocht. De Poolse politie nam bij de verdachten rekeninguittreksels in beslag. Daaruit bleek dat er 850 Belgische klanten waren. Sommigen kochten voor 50 euro in, anderen voor 10.000 euro.

En ten slotte stellen we vast dat een aantal legale voedingssupplementenbedrijven illegale anabolen verkopen. Ze kunnen makkelijk binnenstappen bij fitnesscentra, en dan onder de toonbank anabolen aanbieden. Daarrond lopen momenteel twee dossiers.