1 op de 10 Belgen lijdt aan het prikkelbaredarmsyndroom, een aandoening die helaas nog steeds omhuld is in een zweem van mysterie. Een interview met gastro-enteroloog Heiko De Schepper (UZA), die pleit voor meer aandacht voor dit nog steeds onderschatte probleem.
Dat de darmen van de Belg zich soms in woeste wateren bevinden blijkt uit recent onderzoek: maar liefst 69 procent van de Belgische bevolking heeft last van een of andere darmkwaal.
10 procent lijdt aan het prikkelbaredarmsyndroom (PDS). Deze goedaardig, chronische ziekte veroorzaakt na de maaltijd soms invaliderende buikpijn en een stoelgangpatroon dat letterlijk alle kanten uit kan schieten (diarree, constipatie of een verwarrende mix tussen beide). Ook een opgeblazen buik, winderigheid, misselijkheid, en vermoeidheid kunnen tot de symptomen behoren. De ziekte heeft een enorme impact op de levenskwaliteit van patiënten. Sommigen ervaren de symptomen als vrij mild, maar er zijn mensen die de hele dag in bed doorbrengen.
Een extra moeilijkheid is dat artsen voor de diagnose van PDS aangewezen zijn op de symptomen van de patiënt, want de ziekte kan niet worden vastgesteld door bloed- en stoelgangonderzoek. En dat is een flink eind buiten de comfortzone van de moderne, technisch gedreven geneeskunde. Gevolg: de ziekte wordt nog al te vaak weggezet in het verdomhoekje van de ‘banale’ psychosomatische ziektes.
PDS is ernstig en zit niet tussen de oren.
Heiko De Schepper, maag-darmspecialist van het UZA en auteur van ‘Prikkelbare Darmen’, zet de puntjes op de i: ‘PDS is ernstig en zit niet tussen de oren’. Toch worden patiënten nog te vaak van het kastje naar de muur gestuurd.
De Schepper stoort zich ook aan de ongenuanceerde tot zelfs compleet van de pot gerukte informatie, niet enkel op het internet, maar ook bij artsen, orthomoleculaire therapeuten, homeopaten en voedingsdeskundigen. ‘Patiënten krijgen een rad voor de ogen gedraaid via allerlei professioneel ogende, maar wetenschappelijk niet altijd goed onderbouwde websites. Daardoor zullen ze hun diagnose en correcte behandeling vaak heel lang mislopen. Met de juiste info word je meester over je prikkelbare darmen en zullen ze je leven minder domineren.’
De stoelgang is niet alleen een reflectie van je gezondheid en je dieet, maar ook van hoe je je voelt.
Patiënten met darmklachten zoeken vaak hun heil in voedselantilichaamtesten of analyses van hun darmbacteriën. Waarom is dat geen goed idee?
De Schepper: ‘Die tests zijn niet gevalideerd. Hun betrouwbaarheid en reproduceerbaarheid zijn niet breed genoeg onderzocht. Voor de voedselintolerantietest klopt de onderliggende theorie bovendien niet. De test reflecteert enkel je dieet. Uiteraard zullen de waarden van specifieke voedingsmiddelen afwijkend zijn als je dat soort voeding heel veel eet, maar dat wil nog niet zeggen dat je er intolerant of allergisch voor bent. Toch verliezen mensen daar heel veel tijd, moeite en geld mee en worden ze onnodig op veel te strenge diëten gezet. Omdat zulke diëten niet werkzaam zijn, wordt de patiënt alleen maar moedelozer.’
Is er ook onvoldoende kennis bij de huisartsen?
De Schepper: ‘Er wordt geïnvesteerd in de opleiding rond de basisaanpak van prikkelbare darmen bij huisartsen en de medische wereld neemt de aandoening ook steeds meer au sérieux, maar dat neemt niet weg dat er bij een aantal huisartsen en gastro-enterologen een bepaalde desinteresse voor de aandoening bestaat of een gebrek aan tijd en zin om de patiënt goed te begeleiden. De opvolging van prikkelbare darmen vraagt immers behoorlijk wat tijd en werk. Je moet de patiënt uitleggen waarom er geen afwijkende waarden in zijn bloed- en darmonderzoeken te zien zijn en wat de mogelijke behandelingsopties zijn.’
Heel wat PDS-patiënten worden naar huis gestuurd met de diagnose ‘Lekkende Darm Syndroom’. Maar de theorie erachter is al even lek, zegt u.
De Schepper: ‘Het mechanisme van verhoogde darmpermeabiliteit of verhoogde doorlaatbaarheid van de darmwand komt bij heel wat darmaandoeningen voor. Het is slechts één aspect van een hele chain of events bij prikkelbare darmen. Men heeft dit specifieke mechanisme eruit gepikt en er een apart syndroom van gemaakt, waarbij de darmwand niet alleen doorlaatbaar is, maar ook nog eens een lekke zeef waarbij allerlei zaken naar de andere kant stromen om daar een hoop onheil aan te richten. We weten niet of dat ook effectief het geval is. Toch is de hoeveelheid klachten die met een lekkende darm gelinkt wordt eindeloos, zoals depressie, metabole problemen, acne, eczeem. De wetenschappelijke evidentie ontbreekt, maar patiënten met onopgeloste problemen laten zich daarin meeslepen. Dat is begrijpelijk als hun klachten door de reguliere geneeskunde worden weggewuifd. Het grootste probleem is dat er een hele resem producten worden aanbevolen die zogezegd de lekkende darm herstellen zonder dat de werkzaamheid bewezen is.’
Een andere term die voor u zo snel mogelijk de wereld uit mag, is ‘spastisch colon’, nochtans een veel gebruikte benaming voor prikkelbare darmen.
De Schepper: ‘Vroeger dacht men dat een prikkelbare darm voornamelijk veroorzaakt werd door het feit dat de dikke darm in een kramp schiet. Dat komt af en toe voor, maar zeker niet bij de meerderheid van de patiënten. Persoonlijk vind ik het een harde term en het maakt niet meteen duidelijk dat het om een ziekte gaat. “Prikkelbaredarmsyndroom” duidt op een echte aandoening en is een meer elegante benaming. Het dekt meer de lading van wat er echt aan de hand is: niet de dikke darm die af en toe dichtknijpt, maar wel overgevoelige darmen.
Lees verder onder de foto
De oorzaak van prikkelbare darmen is niet bekend, maar het ontstaan ervan begint stilaan zijn geheimen prijs te geven. De sleutel ligt in een verstoring van de verbinding tussen onze darmen en hersenen, de gut-brain-as. Hoe zit dat juist?
De Schepper: ‘De stoelgang is niet alleen een reflectie van je gezondheid en je dieet, maar ook van hoe je je voelt. De drol als spiegel van de ziel, zeg maar. We weten al langer dat er een interactie is tussen de hersenen en de darmen. Iedereen zal die interactie al wel eens hebben meegemaakt in periodes van stress. Alleen is bij PDS-patiënten de filter verdwenen die ervoor zorgt dat zulke problemen enkel in specifieke omstandigheden plaatsvinden en spelen de darmen voortdurend op. De laatste jaren begrijpen we steeds beter via welke wegen de communicatie tussen brein en darmen verloopt en hoe het komt dat de gut-brein-as niet goed functioneert.’
Wij vermoeden dat door zware stress te ervaren, er iets verandert in de manier waarop de hersenen werken en dat ook de communicatie tussen brein en darmen op permanente basis wordt beïnvloed.
PDS-klachten kunnen getriggerd worden door psychische problemen. Is PDS dan een psychische aandoening?
De Schepper: ‘Nee, dat is het niet. We zien wel dat PDS kan ontstaan na zware emotionele stress of traumatische levensgebeurtenissen. PDS-patiënten vertonen ook doorgaans meer depressies en angststoornissen dan andere mensen. Maar dat wil niet zeggen dat de klachten onderhouden worden door het psychologische probleem. Er is een verschil tussen de aanzet en het probleem zelf. Aan het andere uiteinde van de gut-brain-as is het net hetzelfde: daar kan een maag-darminfectie, zoals een zware buikgriep, de initiële trigger voor PDS zijn, maar eens de infectie is genezen, blijven de klachten aanhouden. Als het probleem stressgerelateerd was, zou het moeten volstaan om de stress te behandelen om de klachten te laten verdwijnen, maar dat is niet zo. Wij behandelen stress omdat dat een van de prikkels is die PDS opwekken, maar daarmee is de zaak niet opgelost. Wij vermoeden dat door zware stress te ervaren, er iets verandert in de manier waarop de hersenen werken en dat ook de communicatie tussen brein en darmen op permanente basis wordt beïnvloed.’
Vreest u een stijging van prikkelbare darmen door de mentale onrust en angststoornissen vanwege de coronapandemie?
De Schepper: ‘Dat zal over enkele jaren moeten blijken. Chronische stress is een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van prikkelbare darmen. Omgekeerd is het wel zo dat de quarantaine voor veel van mijn patiënten een rustigere periode is geweest. Ze moesten zich niet meer in de wereld begeven om te gaan werken of familie op te zoeken. Dat zorgde voor rust in het hoofd en dus ook in de buik. Het is niet zo dat de klachten ineens verbeterd zijn, maar wanneer een patiënt in de buurt van een toilet is en weet dat er hem of haar niets kan gebeuren, geeft dat mentale rust. Voor patiënten die daarentegen een grote verplaatsing moeten maken of lang op de bus moeten zitten, is het een heel ander verhaal. Soms is de stress zo groot dat we die patiënten nog eens apart moeten behandelen met psychotherapie.’
Door in te werken op de psyche van de gut-brain-as kunnen klachten aangepakt worden, bijvoorbeeld via hypnose.
De Schepper: ‘In België is er jammer genoeg een gebrek aan medisch geschoolde hypnotherapeuten, maar in Nederland gebruikt men hypnosetherapie voor darmklachten aan de lopende band omdat het echt wel werkt. Al weten we niet goed hoe dat komt. Met hypnose kunnen we bijvoorbeeld ook rookstop begeleiden door op verslavingsprikkels in te werken. Door een suggestie in te bouwen in de programmatie van de hersenen, kunnen de prikkels die binnenkomen makkelijker worden weg gefilterd.’
Ook antidepressiva ontpoppen zich steeds meer tot een van de meest efficiënte behandelingen voor darmklachten. Waarom?
De Schepper: ‘De insteek is niet zozeer om een depressie te behandelen, maar wel chronische pijn. Wij gebruiken voor de behandeling van PDS antidepressiva dus niet in de eerste plaats als psychisch geneesmiddel maar als pijnstiller. Dat is een neveneffect van het antidepressivum.’
Het microbioom is een heel interessant gegeven, maar we staan nog maar aan het begin van de kennis over hoe we daarmee kunnen omgaan.
Zo’n 70 procent van het immuunsysteem is gevestigd in de darmen. Wat zijn de gevolgen van prikkelbare darmen op de immuniteit?
De Schepper: ‘De impact is niet zo uitgesproken als bij echte immuunziektes, maar in bepaalde gevallen reageert het immuunsysteem fout op voedsel na een maag-darminfectie. Professor Guy Boeckxstaens, gastro-enteroloog aan de KU Leuven, heeft vorig jaar in Nature een veelbelovende nieuwe theorie gepubliceerd waarbij hij heeft vastgesteld dat mestcellen, een type ontstekingscel dat overal in het lichaam voorkomt, maar ook heel vaak in de darmwand, betrokken is bij het ontstaan van PDS. Die mestcellen zitten tjokvol histamine, een belangrijk onderdeel van het immuunsysteem. Door een teveel aan histamine gaat het immuunsysteem overreageren. De histamine werkt lokaal in op de zenuwen van de darmen en activeert de gut-brain-as, wat tot diarree kan leiden. Een van de uitlopers daarvan is dat we bepaalde PDS-patiënten heel goed onder controle kunnen brengen met hooikoortsmedicatie.’
Een ander element bij prikkelbare darmen is een verstoring van de dambacteriën. PDS-patiënten hebben een minder divers microbioom dan gezonde mensen. Heeft ons ‘ongezond’ westerse eetpatroon hier iets mee te maken?
De Schepper: ‘We weten dat het microbioom mee gevorm wordt door wat we eten. Dat begint al in de kindertijd. Mensen met een westers dieet met heel veel verzadigde vetten en snelle koolhydraten hebben een minder divers microbioom dan wie gevarieerd eet en bijvoorbeeld het mediterrane eetpatroon aanhoudt. De hamvraag is of dat ook de oorzaak is van de klachten. Daar bestaat geen sluitend bewijs voor. Het zou evengoed kunnen dat je microbioom verstoord is door PDS. Het microbioom is een heel interessant gegeven, maar we staan nog maar aan het begin van de kennis over hoe we daarmee kunnen omgaan. We weten ook niet met honderd procent zekerheid hoe een normaal microbioom eruit ziet en hoe je het kunt veranderen.’
Lees verder onder de foto
Kunnen pre- en probiotica ons microbioom meer divers maken?
De Schepper: ‘We weten niet of probiotica effectief het microbioom veranderen in de zin dat ze klachten bij PDS-patiënten verbeteren. We gebruiken bepaalde probiotica als behandelingsmethode, maar ik moet eerlijk toegeven dat de resultaten eerder frustrerend zijn. Er bestaan helaas geen geweldige studies met een sterke bewijslast voor probiotica. Da komt voornamelijk omdat het gros van de probiotica in ons land niet wordt beschouwd als een medicijn, maar als een medisch hulpmiddel of voedingssupplement. Voor een medicijn op de markt mag komen, moet het aan studies onderworpen zijn die de werkzaamheid aantonen. Voor voedingssupplementen is dat totaal niet vereist. Het gevolg is dat er heel wat probiotoca zijn waar geen enkele wetenschappelijke literatuur rond bestaat en waarvan niemand kan zeggen of ze ook effectief werken.’
Elke dag een Actimel drinken om je darmen gezond te houden heeft dus weinig zin?
De Schepper: ‘Daar bestaat geen enkele evidentie voor. Het is veel belangrijker dat je gezond eet. Je microbioom moet het hebben van wat je eet en hoe je leeft. Ben je sportief of je fysiek actief, dan zal je een meer divers microbioom hebben dan wanneer je een sedentair leven leidt.’
In een Noorse studie met stoelgangtransplantatie heeft men in een grote databank een supergezond donorprofiel gevonden, een Noorse god als het ware, die alle PDS-patiënten genas.
We kunnen PDS niet genezen, wel behandelen. Er bestaat een heel palet aan behandelingsmogelijkheden die de klachten onder controle houden, gaande van medicamenteuze behandelingen tot levensstijlaanpassingen als het Fodmap-arme dieet, lichaamsbeweging, bekkenbodemtherapie, relaxatie en psychotherapie. Hoe weet u welke patiënt welke behandeling nodig heeft?
De Schepper: ‘Dat is voor ons inderdaad een grote uitdaging. We hebben geen testen die ons kunnen tonen wat voor welke patiënt de oplossing is. We zijn naarstig op zoek naar een biomerkertest die ons daarin kan helpen. Vandaag zijn we aangewezen op trial en error. Wat voor de ene patiënt werkt, werkt voor de andere totaal niet. Het kan tot een half jaar duren voor we iets gevonden dat echt werkzaam is. Tot we zo’n biomerker vinden, moeten we heel goed luisteren naar de klachten van de patiënt en de context proberen te schetsen. Samen met de patiënt wordt gekeken in welke richting we willen uitgaan. Sommige mensen staan bijvoorbeeld heel weigerachtig tegenover het nemen van medicijnen. Dan proberen we te kijken naar levensstijlaanpassingen of een dieet. Een van de meest efficiënte behandelingen voor prikkelbare darmen is het Fodmap-dieet met een succespercentage rond de 70 tot 80 procent. Maar het is een zeer intensief dieet dat zeker niet voor iedereen is weggelegd en dat je beter niet op eigen houtje doet. De nutritionele risico’s kunnen op het einde van de rit meer kwaad dan goed doen.’
Kunnen stoelgangtransplantaties een mogelijke behandeling worden in de toekomst?
De Schepper: ‘Professor Danny De Looze heeft in Gent een grote studie met stoelgangtransplantatie uitgevoerd met maag-darmpatiënten. De resultaten waren redelijk goed, maar het blijkt dat het effect uitwerkt. Mijn grootste bezorgdheid is dat door het geven van een microbioom van iemand anders, het eigen microbioom van de patiënt radicaal verandert. Uiteraard screenen we donors om bepaalde risico’s uit te sluiten, maar eigenlijk zijn we nooit helemaal zeker dat de donor ook effectief gezond is. Het microbioom is vermoedelijk medebepalend voor het risico op een latere ontwikkeling van ziektes als metabole problemen, bepaalde kankers, psychische problemen… De lijst wordt steeds langer. We kunnen niet exact voorspellen of er eventueel over een paar jaar bij een bepaald microbioom een ziekte zal ontstaan. Het gevaar bestaat dus dat je een jonge patiënt met prikkelbare darmen, wat toch een goedaardige aandoening is, via een stoelgangstransplantatie misschien het risico op bijvoorbeeld diabetes meegeeft. Je zou eventueel voor heel ernstige PDS-varianten zo’n risico kunnen overwegen, in samenspraak met de patiënt, maar daar is de behandeling niet overtuigend genoeg voor. Toch is er ook een positieve noot: in een Noorse studie met stoelgangtransplantatie heeft men in een grote databank een supergezond donorprofiel gevonden, een Noorse god als het ware. Zijn stoelgang genas alle PDS-patiënten in de onderzoekspopulatie, veel meer dan een andere zogezegd gezonde donor. Als we de werkzame bacteriën kunnen identificeren, selecteren en exact reproduceren, zijn we misschien vertrokken voor een ander verhaal. Maar dat is nog niet voor meteen.’
Lees verder onder de video
Wat is die knoop in je maag als je je slecht voelt?
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Het ontstaan van een drol is volgens u een van de mooiste en poëtische processen die het menselijke lichaam in zijn mars heeft, waar we te weinig bij stilstaan. U pleit zelfs om de stoelgangschaal van Bristol, een kaart waarbij ontlasting op basis van de consistentie in categorieën wordt verdeeld, boven te halen op familiefeestjes en teambuildings? Waarom moeten we meer aandacht hebben voor onze ontlasting?
De Schepper: ‘Het proces van stoelgang maken is gewon een onderdeel van ons lichaam. De schaamte die er indertijd aan gekoppeld is, is nergens voor nodig. Schaamte zorgt er voor dat patiënten soms klachten verzwijgen tot het te laat is en zo hulp mislopen. Een andere reden om af en toe eens in de toiletpot te kijken, is omdat je er soms dingen in kunt zien die samenhangen met je darmgezondheid. Bloed in de stoelgang merk je niet op als je niet achterom kijkt. Dat is nochtans een belangrijk alarmsymptoom van je lichaam dat aangeeft dat er iets danig mis kan zijn.’
Tot slot, wat is het geheim tot het boetseren van een gezonde en soepele drol die zonder al te veel moeite gestaag richting pot kan worden bewogen?
De Schepper: ‘Dat zijn levensstijladviezen die gelden voor de preventie van elke aandoening: gezond leven, gevarieerd eten, vezels gebruiken, voldoende vocht drinken en lichaamsbeweging. Maar nog belangrijker is: luister naar je lichaam. We zien heel veel stoelgangsproblemen ontstaan bij mensen die bijvoorbeeld hun stoelgang voortdurend tegenhouden. En omgekeerd kan te weinig tijd maken voor ontlasting eveneens tot problemen leiden. Je moet je lichaam zijn werk laten doen. Wat de frequentie betreft, is het helemaal niet zo dat je elke dag naar het toilet moet gaan. Wij hechten meer belang aan het comfort van het toiletbezoek. Gaat het vlot of heb je het gevoel dat je tegen een gesloten deur perst? Komt alles er mooi in een keer uit of heb je het gevoel dat er nog wat blijft zitten? De definitie van een normaal stoelgangspatroon is: het moet aangenaam aanvoelen.’
Meer info: www.ibsbelgium.org
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
