Nieuw-Zeeland wil roken verbieden voor minderjarigen: wie volgt?

In Nieuw-Zeeland zullen sigaretten nauwelijks nog nicotine mogen bevatten, voor jongvolwassenen geldt binnenkort een verbod. Zullen andere landen volgen?

In Nieuw-Zeeland hebben rokers het niet gemakkelijk. Door de hoge tabaksaccijnzen moeten ze voor een pakje Marlboro omgerekend meer dan 20 euro betalen. Alleen in buurland Australië zijn sigaretten nog duurder. Ondanks de prijs en de afstotelijke foto’s op de pakjes rookt een op de tien Nieuw-Zeelanders nog dagelijks. Al zal dat wellicht niet lang meer duren.

De sociaaldemocratische regering van premier Jacinda Ardern hoopt het land tegen 2025 grotendeels rookvrij te maken. Ardern, wereldwijd gerespecteerd voor haar coronabeleid, is ervan overtuigd dat het aantal tabaksgebruikers binnen de drie jaar minstens gehalveerd kan worden.

De voorbereidende wetteksten zijn eind juli in eerste lezing door het parlement goedgekeurd. Het pakket wordt nu besproken door de commissie Volksgezondheid en de wet zal normaal gezien in december worden aangenomen. De kans van slagen is groot, want Arderns Labour Party heeft een absolute meerderheid in het parlement.

In de hoofdstad Wellington zijn alle partijen het erover eens dat nicotineverslaving veel krachtdadiger moet worden aangepakt, ook vanuit sociaal oogpunt. Vooral onder de oorspronkelijke Maori-bevolking ligt het aantal rokers, met meer dan 20 procent, zeer hoog. Onder Maori-vrouwen is longkanker de meest voorkomende doodsoorzaak.

Nieuw-Zeeland heeft in de strijd tegen de tabak een radicale, wereldwijd ongeziene strategie ontwikkeld. Als dat mega-experiment tot een goed einde wordt gebracht, zal het internationaal inspireren. Maleisië overweegt al een soortgelijke wetgeving, en ook Singapore volgt wellicht.

Misschien zal dat in sommige landen zelfs het einde betekenen van de tabaksindustrie, een weinig scrupuleuze sector die met zijn producten wereldwijd jaarlijks, grotendeels onbestraft, meer dan acht miljoen mensen het leven kost. En het aantal tabaksdoden neemt vooral in arme landen alleen maar toe.

Genadeslag

Met drie opzienbarende maatregelen wil Nieuw-Zeeland de tabaksconcerns de genadeslag geven.

In 2023 moet de geboortedatum worden bepaald – wellicht 1 januari 2009 – van de Nieuw-Zeelanders die nooit meer legaal tabak kunnen kopen. Zelfs meerderjarigheid zal in de toekomst geen vrijbrief meer zijn om te roken. Op die manier moet een ‘rookvrije generatie’ ontstaan in de uiterst kwetsbare leeftijdsgroep tussen 15 en 24 jaar. Die jongeren zullen, anders dan de vorige generaties, niet uit pure nieuwsgierigheid kunnen experimenteren met sigaretten – waarna ze er vaak levenslang aan verslaafd blijven. Vanaf 25 jaar is het gevaar geweken en neemt bijna niemand nog een eerste trek. De regering gaat ervan uit dat discriminatie op basis van leeftijd haar in dit geval zal worden vergeven.

Vanaf 2024 moet het aantal tabaksverkooppunten aanzienlijk worden verminderd, van 8000 tot ongeveer 500. Sigaretten mogen dan niet langer verkocht worden in krantenwinkels, benzinestations en supermarkten. Automaten op straat bestaan in Nieuw-Zeeland sowieso niet. De verkoop van tabak moet worden voorbehouden aan speciaalzaken met een vergunning, en dat aantal zal beperkt blijven.

In 2025 wil Nieuw-Zeeland zijn scherpste wapen tegen de tabaksindustrie in stelling brengen. Het nicotinegehalte van legale sigaretten moet 95 procent lager. Volgens studies zijn sigaretten met slechts 0,7 milligram nicotine per gram tabak (in plaats van de gebruikelijke 15 milligram) nauwelijks of helemaal niet verslavend – wat een van de belangrijkste redenen zou kunnen zijn dat de bedrijven die sigaretten tot nu toe niet uit eigen beweging op de markt hebben gebracht.

Vrijwel van de ene dag op de andere wil de Nieuw-Zeelandse regering de verslaafde rokers cold turkey laten afkicken. Wetenschappers hebben de vrees ontkracht dat rokers het plotselinge gebrek aan nicotine zouden compenseren door nog meer te gaan roken. Zelfs als ze dat zouden proberen, kunnen hun longen de daarvoor nodige rook gewoon niet opnemen.

Om de situatie minder explosief te maken, voorziet de wet wel in een enorme uitbreiding van de behandeling van nicotineverslaving. Er moeten geneesmiddelen, nicotinekauwgom, -pleisters en -sprays beschikbaar zijn. Bovendien blijven e-sigaretten voor volwassenen legaal, ook die met een relatief hoog nicotinegehalte.

Terwijl de rook van verbrande tabak meer dan 7000 stoffen bevat, waarvan er tientallen als kankerverwekkend geclassificeerd zijn, worden de veel minder verontreinigde aerosolen van e-sigaretten beschouwd als het relatief betere alternatief. Therapieresistente Nieuw-Zeelanders zullen daarop moeten overschakelen. Het belangrijkste is dat ze afkomen van de witte brandende stokjes, het dodelijkste middel om nicotine naar de hersenen te vervoeren.

Adembenemend

Hoe radicaal de geplande maatregelen ook zijn, de Nieuw-Zeelandse bevolking juicht ze toe, ook al gaan er stemmen op die waarschuwen voor een toename van de sigarettensmokkel. Zelfs onder de ongeveer 450.000 rokers is ongeveer de helft voorstander van het wetgevingspakket Smokefree 2025. In de rangen van de ex-rokers is zelfs een duidelijke tweederdemeerderheid voor.

Het populairst zijn de voorschriften die moeten voorkomen dat jongeren beginnen te roken. Dat mag niet verbazen. Uit veel studies is gebleken dat ongeveer zeven op de tien rokers al lang spijt hebben dat ze ooit hun eerste sigaret hebben gerookt. Ze zouden het liefst stoppen en blijven dat ook voortdurend proberen, zonder succes.

De gevolgen zijn rampzalig. Meer dan de helft van de langdurige tabaksgebruikers sterft voortijdig aan de gevolgen van hun verslaving, de helft daarvan vóór de pensioenleeftijd. Nieuw-Zeelandse en Australische onderzoekers hebben simulaties gebruikt om te analyseren welke positieve effecten het project Smokefree 2025 op de gezondheid zou kunnen hebben. De wetenschappers onder leiding van epidemioloog Tony Blakely uit Melbourne noemen hun resultaten heel toepasselijk ‘adembenemend’.

Vooral de bijna nicotinevrije tabak zal enorme resultaten opleveren, omdat men ervan overtuigd is dat de meeste rokers die verstoken blijven van voldoende verslavende stoffen de sigaret algauw zullen afzweren. Dat zal iedereen ten goede komen, maar vooral de oudere Maori-vrouwen, onder wie het sterftecijfer, dat veel hoger ligt dan bij de rest van de bevolking, tegen 2040 met bijna 24 procent zou moeten verbeteren.

Volgens de onderzoekers zal het totale programma de groep rokers bijna 600.000 extra levensjaren in goede gezondheid opleveren. Als resultaat van slechts één pakket maatregelen is dat een enorm aantal – het komt ongeveer overeen met wat zou worden bereikt als ongezond voedsel met veel vet, suiker en zout in heel Nieuw-Zeeland zwaarder zou worden belast en de prijzen van gezond voedsel zouden worden verlagen.

Europa

Wat Nieuw-Zeeland heeft besloten is ‘een mijlpaal in de bescherming van de menselijke gezondheid’, klinkt het ook in Europa. De Europese Unie heeft zich ten doel gesteld de Europese samenlevingen tegen 2040 rookvrij te maken. Tot dusver zijn er echter geen aanwijzingen over hoe ze dat doel denkt te bereiken. Ongeveer een kwart van de Europeanen rookt, en hun aandeel is de laatste jaren slechts langzaam gedaald. Tabaksverslaving wordt hier nog steeds beschouwd als de belangrijkste oorzaak van vermijdbare overlijdens.

De Europese Commissie is bezig met de herziening van haar tabaksrichtlijn uit 2014 en zal het resultaat in het najaar presenteren. Een hoge ambtenaar in Brussel onthult welke veranderingen te verwachten zijn – namelijk vrij weinig: ‘hogere belastingen’ in de eerste plaats en ‘strengere regels’ in het algemeen. Er moeten ook meer rookvrije ruimtes komen waar zelfs e-sigaretten verboden zijn. In het algemeen moeten sigaretten zo onaantrekkelijk mogelijk worden gemaakt ‘om levens te redden’.

Om dat te realiseren wil de Commissie zich blijkbaar niet zo ver wagen als het kleine Nieuw-Zeeland. Maar aan de andere kant van de Atlantische Oceaan durven ze wel de finale stappen in de uitschakeling van de tabaksindustrie te zetten. In juni kondigde de regering van de Amerikaanse president Joe Biden aan dat de Food and Drug Administration (FDA) tegen mei 2023 nieuwe maximumwaarden voor het nicotinegehalte van sigaretten zou voorstellen. Het doel van die maatregel is uitdrukkelijk dat de sigaretten van de toekomst zo weinig nicotine bevatten dat ze niemand meer verslaafd kunnen maken.

Deskundigen van de FDA hadden eerder in de New England Journal of Medicine uiteengezet tot welke geweldige resultaten een dergelijke nicotinebeperking zou kunnen leiden. Veel meer mensen zouden stoppen met roken en veel minder mensen zouden ermee beginnen. Tegen 2060 zouden bijna drie miljoen voortijdige sterfgevallen worden vermeden. Het percentage rokers in de bevolking zou snel dalen tot minder dan twee procent.

Juridische strijd

Veel deskundigen beschouwen dat vooruitzicht als het grootste succes ooit op het gebied van de volksgezondheid. Geen enkele andere gezondheidsmaatregel die een regering kan nemen, zou zo’n doorslaand succes hebben in de strijd tegen kanker, hart- en vaatziekten of longaandoeningen.

Of het er ook van zal komen? Dat blijft wellicht nog jaren een open vraag. Zelfs als de FDA actie zou willen ondernemen, is haar invloed op het toekomstige Amerikaanse tabaksbeleid niet almachtig. Het is met name de vraag wie in 2025 zijn intrek zal nemen in het Witte Huis. De volgende president kan het momentum van de FDA afremmen.

Het valt te verwachten dat de sigarettenfabrikanten de gedwongen denicotinisering van hun succesproducten met alle middelen zullen bestrijden tot in de hoogste gerechtshoven.

Als ze dat zouden doen, zou dat op zich al een interessant bewijs zijn van hun leugenachtigheid. In het openbaar beweren de fabrikanten altijd dat de beslissing om sigaretten te roken een vrije keuze is van vrije burgers. In feite weten de fabrieksbazen heel goed dat het tegendeel waar is. Zij behouden alleen hun klanten, en dus hun winst, omdat ze de gebruikers van hun producten zeer snel verslaafd maken.

Door Marco Evers