‘Niet langer een “stille” pandemie’: steeds meer bacteriën resistent tegen antibiotica

Elke dag sterven in Europa bijna honderd mensen aan infecties met een bacterie die niet meer reageert op medicatie. Een bijzonder onrustwekkende trend, vindt de Europese gezondheidsdienst.

Het Europees Centrum voor Ziektepreventie en -controle (ECDC) waarschuwt dat het aantal doden door antibioticaresistentie in Europa toeneemt. Elk jaar overlijden in de Europese Unie (EU) 35.000 mensen aan een infectie met een bacterie die niet meer bestreden kan worden met medicatie. Dat zijn er net geen 100 per dag.

Voor Isabel Spriet, ziekenhuisapotheker in het UZ Leuven, zijn deze cijfers geen verrassing. ‘Vooral Gram-negatieve kiemen zoals de Klebsiella pneumoniae en Acinetobacter spp worden steeds resistenter tegen de antibioticagroep carbapenems, die als laatste redmiddel wordt beschouwd. Maar ook bij andere enterobacteriën en bij Pseudomonas aeruginosa, een hardnekkige ziekenhuisbacterie, neemt de resistentie gestaag toe. In 2005 waren nog minder dan vijf procent van E. coli-stammen resistent tegen breedspectrumantibiotica, in 2016 was dat al opgelopen tot acht procent. Dat heeft te maken met de stijgende consumptie van breedspectrumantibiotica in de ziekenhuizen.’

Nog verontrustender is dat uit een Europese studie blijkt dat de helft van de respondenten verkeerdelijk denkt dat antibiotica helpen tegen virussen. In België zou 40 procent niet weten dat antibiotica niet effectief zijn tegen virussen. En slechts drie op tien Belgen zouden zich ervan bewust zijn dat antibiotica hun werking kunnen verliezen als ze zonder reden worden gebruikt en dat je er pas mee mag stoppen na een volledige kuur. ‘Antibiotica zijn van cruciaal belang bij ernstige bacteriële infecties, maar werken niet tegen virussen’, benadrukt Spriet. ‘Je zou toch denken dat mensen iets hebben opgestoken tijdens de coronapandemie?’

Zelfbehandeling

De oorzaak van resistentie is overmatig en verkeerdelijk gebruik van antibiotica. Wanneer een bacterie te vaak bestreden wordt met een antibioticum, bestaat de kans dat die bacterie er resistent tegen wordt. Maar ook als antibiotica onterecht worden ingezet, zal een bacterie zich steeds beter kunnen beschermen. Ze is dan niet meer gevoelig voor het middel en veelvoorkomende infecties worden steeds moeilijker te behandelen.

De globale antibioticaconsumptie is gedaald, maar dat betekent niet dat we op onze lauweren mogen rusten. Zo neemt de toediening van bepaalde typen van antibiotica toe en zijn in sommige Europese landen antibiotica zelfs zonder voorschrift van de huisarts verkrijgbaar.

‘Een van de sleutelelementen in de strijd tegen microbiële resistentie is het vermijden van foutief gebruik van antibiotica’, aldus Spriet. ‘Voorschriftplicht is absoluut noodzakelijk om te vermijden dat patiënten zichzelf behandelen. Het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) doet aanbevelingen, maar de effectieve wetgeving en uitvoerig zijn geen Europese bevoegdheid.’

Maar er zijn nog meer factoren die ervoor kunnen zorgen dat we zuiniger omspringen met antibiotica. Spriet: ‘Huisartsen zouden bij de diagnose van een vermoedelijke virale infectie telkens expliciet moeten zeggen dat antibiotica niet aangewezen zijn. Apothekers moeten het gesprek aangaan wanneer patiënten met een uitgesteld voorschrift antibiotica willen aanschaffen. De overheid moet blijven investeren in nationale campagnes, ook op sociale media. En waarom halen we het thema niet al aan in de biologielessen op school?’

Ook acties om restjes geneesmiddel terug te brengen naar de apotheek zijn nuttig, zegt Spriet. ‘In België overweegt men om via de apotheken geen volledige verpakkingen meer aan de patiënt mee te geven, maar over te gaan naar “unit doses”. Zo vermijden we restjes en is de duur van de behandeling duidelijker voor de patiënt. Maar we moeten niet enkel het overmatige en foutieve gebruik in de menselijke geneeskunde aan banden leggen. We moeten ook de toediening van antibiotica in de dierengeneeskunde, de landbouw en voedingsindustrie beperken.’

Spriet kan het belang van verstandig antibioticagebruik niet genoeg benadrukken, want sommige studies schetsen een zeer somber beeld. ‘Een studie in Nature die vaak aangehaald wordt, berekende dat tegen 2050 jaarlijks naar schatting wereldwijd tien miljoen patiënten zouden overlijden door multiresistente kiemen. Lang werd antibioticaresistentie en de hieraan geassocieerde mortaliteit de “stille pandemie” genoemd, maar in de wetenschappelijke wereld wordt opgeroepen om dat niet langer te doen. De term “stille pandemie” ontkent te veel de harde realiteit van de situatie. Bovendien vergissen we ons van vijand: niet de bacteriën, maar de mens is verantwoordelijk voor de resistentie.’