Negen vragen over ‘grijs worden’: ‘Eigenlijk bestaat grijs haar niet’

De socialenetwerksite Pinterest zag vorig jaar een opvallende stijging van de zoek- opdracht ‘grijs worden’ – grijze lokken, zo declameerde ze prompt, zijn een trend. Wat bij ons de volgende vragen opriep.

1. Waarom is grijs haar ineens hip?

Hilde Francq: (trendwatcher en kleurexperte, Francq Colors) Het schoonheidsideaal is tegenwoordig veel diverser en inclusiever. Vroeger waren bijna alle modellen op de catwalk jong, extreem slank en bleek. Nu hebben ze verschillende huidskleuren en is er plaats voor andere lichaamstypes. Bij een aantal toonaangevende merken, zoals Balenciaga en Dries Van Noten, zie je nu ook oudere modellen. En in reclamecampagnes duiken al een paar seizoenen oudere modellen op. Meestal zijn dat héél coole types die ver van de typische grootmoeder staan.

Er speelt nog een andere trend mee: cosmetica zonder agressieve chemische ingrediënten. Haarverf kan agressief zijn. Daarom laten veel mensen het nu liever ‘naturel’. Dat past volledig in andere bewegingen, zoals de groep mensen die parabenen mijdt. Of extremer nog: de ‘ no poo‘-beweging, die zelfs alle shampoos bant. Wat ecologisch is, is cool.

Je kunt verwachten dat stress een rol speelt. Kijk naar Barack Obama: na acht jaar in het Witte Huis was hij bijna volledig grijs.

En ten slotte is er de trend van het natuurlijke. Grijs haar is voor veel mensen nu eenmaal hun eigen kleur, willen of niet.

2. De ene wordt grijs op z’n dertigste, de andere op z’n zestigste. Hoe kan dat?

Desmond Tobin: (celbioloog en professor dermatologie, University College Dublin) Samen met andere onderzoekers hebben we een genetische studie uitgevoerd bij ruim 6000 mensen. We wilden nagaan welke genen betrokken zijn bij haarverschijnselen: type haar, kleur, baardgroei, kaalheid… De deelnemers waren allemaal nog vrij jong, maar verrassend genoeg konden we ook genetische associaties zien voor grijs haar. Vooral het IRF4-gen, dat bij iedereen aanwezig is maar waarop je vaak variaties ziet, speelt een belangrijke rol. Het lijkt een invloed te hebben op de pigmentstamcellen in het haar. Als die het ‘opgeven’, wordt je haar grijs.

Jan Gutermuth: (diensthoofd Dermatologie, UZ Brussel) Hier spelen inderdaad genetische factoren mee. Voor mensen van Noord-Europese origine is het normaal om vanaf vijfendertig jaar grijs te worden. Wetenschappelijk noemen we dat ‘ canities‘: een fysiologisch normaal proces. Op vijftig jaar is bij ongeveer de helft van de mensen wit haar zichtbaar. Want vergis je niet: eigenlijk bestaat grijs haar niet. Je krijgt witte haren, maar door de mix van haren met en zonder pigment lijkt het grijs.

3. Worden vrouwen sneller grijs dan mannen?

Tobin: Nee, puur biologisch is er geen enkel verschil. Je ziet misschien wel meer grijze mannen in het straatbeeld, maar dat heeft eerder te maken met de langere geschiedenis van ‘cosmetisering’ bij vrouwen. Zij voelen meer sociale druk om hun grijze haren te verven, al lijkt dat nu te keren.

Francq: Tien jaar geleden verfden nagenoeg alle vrouwen hun haar om het grijs te verbergen, terwijl er nu inderdaad een grote groep is die het ‘naturel’ laat.

4. Is grijsheid ook geografisch bepaald?

Tobin: Er zijn inderdaad verschillen afhankelijk van je etnische origine. Bij Europeanen slaat grijsheid gemiddeld sneller toe dan bij Afrikanen. En bij Aziaten gebeurt het nog later. Een mogelijke verklaring daarvoor heeft te maken met de menselijke evolutie. De bakermat van de mensheid ligt in Afrika. De dominante pigmentatie was toen: donker haar, bruine ogen en een donkere huid. Die combinatie werkt het best op plaatsen met hoge UV-concentraties. Toen mensen naar andere delen van de wereld begonnen te migreren, kreeg je genmutaties die hen meer geschikt maakten voor het klimaat. Een lichtere haarkleur, iets wat net als grijsheid wordt geassocieerd met het IRF4-gen, is er daar één van. De Europeanen stonden meer bloot aan klimaatstress, zeker in Noord-Europa. Dankzij de epigenetica weten we dat zulke zaken gevolgen kunnen hebben voor latere generaties.

Bij Europeanen slaat grijsheid gemiddeld sneller toe dan bij Afrikanen.

Bovendien is de levensstijl in de westerse wereld – weinig slaap, veel werk, veel slechte voeding – minder gezond dan in veel andere delen van de wereld, wat ook een invloed zou kunnen hebben op ‘vergrijzing’.

5. Zwart haar en een grijze baard: hoe kan dat?

Gutermuth: De biologie van het haar verschilt per lichaamsdeel. Baardhaar groeit sneller en prikt: het is een ander soort haar dan hoofdhaar. Meestal worden mannen eerst grijs in hun baard. De pigmentcellen zijn daar actiever, waardoor ze sneller uitgeput raken.

Ook op het hoofd zie je trouwens verschillen: doorgaans worden mensen eerst grijs aan de zijkant, en pas later bovenaan. Dat is perfect normaal. Maar als er ineens één witte plek op het hoofdhaar verschijnt, is er meer aan de hand. Dan is er sprake van poliosis, iets wat gekoppeld is aan verschillende ziektes.

6. Kun je grijs worden door stress?

Tobin: Psychosociale stress heeft een invloed op ons immuunsysteem, en het IRF4-gen is verbonden met dat systeem. Dus ja, je kunt verwachten dat stress ook een rol speelt bij grijs haar. Kijk maar naar iemand als Barack Obama: na acht jaar in het Witte Huis was hij bijna volledig grijs. Maar er zijn al meer bewijzen voor het effect van zogenoemde oxidatieve stress: de impact van onder meer vrije radicalen op ons lichaam. Volwassen pigmentcellen zijn daar heel gevoelig voor. Uit tweelingonderzoek weten we bijvoorbeeld dat rokers gemiddeld sneller grijs en kaal worden dan niet-rokers. Ook luchtvervuiling kan een rol spelen.

Gutermuth: In de literatuur zijn enkele gevallen bekend van mensen die in één nacht volledig wit worden. Waarschijnlijk valt dat te verklaren als een extreme vorm van alopecia areata: een auto-immuunziekte waarbij mensen al hun haar verliezen. Soms groeit het terug, maar vaak is het dan helemaal wit. Wit haar heeft namelijk meer weerstand dan gepigmenteerd haar. En ja, alopecia areata is verbonden aan stress.

7. Als je één grijs haar uittrekt, komen er dan drie naar de begrafenis?

Gutermuth: Dat is een fabeltje. Je mag grijze – of correcter: witte – haren gerust uittrekken, maar dan groeien ze gewoon weer terug. En ze zullen nog altijd wit zijn. Er zullen door dat uittrekken niet méér nieuwe witte haren ontstaan. Voor wie echt een probleem heeft met dat grijs, lijkt haarverf me een betere oplossing.

8. Bestaan er wondermiddeltjes die grijs haar doen verdwijnen?

Gutermuth: Nee. Mocht er ooit een goede, werkende stof ontdekt worden, dan zullen bedrijven die binnen de kortste keren commercialiseren en is er straks niemand meer grijs. Maar ik durf daar niet veel geld op in te zetten.

Uit tweelingonderzoek weten we dat rokers gemiddeld sneller grijs en kaal worden dan niet-rokers.

Tobin: Je levensstijl kan soms wel een rol spelen. Je moet altijd eerst naar je nabije familie kijken: was hun haar al helemaal wit op hun dertigste, of werd het dat pas vanaf hun vijftigste? In het eerste geval kun je er maar beter bij neerleggen dat ook jij snel pigmentloos haar zult hebben. En anders loont het toch de moeite om te kiezen voor een dieet met veel antioxidanten, en vooral niet te roken: zo kun je het proces wellicht een beetje vertragen.

9. Zullen DNA-onderzoekers grijs haar straks kunnen bannen?

Tobin: Daar heb ik sterke twijfels bij. Ik geloof trouwens niet dat het een goed idee zou zijn. Veel genen regelen meer dan één ding. Kaalheid is een vergelijkbaar ‘probleem’: dat wordt sterk gedreven door het hormoon testosteron – maar als je dat blokkeert, richt je veel schade aan. Vermoedelijk zullen wetenschappers in de toekomst eerder de proteïnen proberen te beïnvloeden die met grijsheid verbonden zijn. Die voeren het genetische script uit, en hebben minder impact op andere processen.