Nee, het AstraZeneca-vaccin is niet ‘verboden wegens onveilig’ in de EU

Recent kondigde het farmaceutische bedrijf AstraZeneca aan dat het zijn coronavaccin niet langer op de markt wil houden. Dat leidde tot heel wat misleidende berichten op sociale media, bij verschillende politici, maar ook in de pers.

Het coronavaccin Vaxzevria van het farmabedrijf AstraZeneca mag sinds 7 mei niet meer verkocht worden in de Europese Unie. Dat is het logische gevolg van een aanvraag die het bedrijf op 5 maart zélf indiende om de markttoelating van het vaccin op te heffen.

In de praktijk wordt het AstraZeneca-vaccin namelijk al jaren niet meer gebruikt in de Europese Unie. Er is niet alleen een verminderde vraag – slechts een klein aantal kwetsbare patiënten krijgt momenteel nog boosters – maar ook een overschot aan vaccins op de markt die gewoon beter zijn.

Onder tegenstanders van de coronavaccins werd het nieuws op gejuich onthaald, én meteen ook beschouwd als een bevestiging van hun vaccinscepsis. Bij hen klonk het verhaal plots dat het AstraZeneca-vaccin ‘verboden’ zou zijn ‘wegens onveilig’. Opvallend: ook verschillende lijsttrekkers die opkomen bij de verkiezingen van 9 juni verspreidden een soortgelijk verhaal.

Michaël Verstraeten, ooit voorman van corona-actiegroep Viruswaanzin en nu Oost-Vlaams lijsttrekker voor de nieuwe beweging Voor U van Els Ampe, beweerde dat het vaccin ‘van de markt was gehaald omwille van ernstige bijwerkingen’.

In een persbericht eiste Vlaams Belang-Europarlementslid Tom Vandendriessche zelfs een onderzoek naar de gevolgen van de coronavaccins na de intrekking van het AstraZeneca-vaccin: ‘De reden hiervoor zijn de bijwerkingen, zoals trombose, waaraan sommige mensen reeds te overlijden kwamen.’

Markttoelating

Dat wordt echter formeel tegengesproken door de Europese Commissie, die verantwoordelijk is voor het uitdelen en intrekken van markttoelatingen: ‘Deze intrekking is niet het gevolg van bezorgdheid over de veiligheid of werkzaamheid’, zegt een woordvoerder van de Commissie in een reactie, maar gebeurde ‘om commerciële redenen’.

‘De veiligheid en werkzaamheid van alle vaccins die zijn ontwikkeld en gedistribueerd in het kader van de EU-vaccinstrategie, inclusief de AstraZeneca-vaccins, zijn onderworpen aan een rigoureuze wetenschappelijke beoordeling door het Europees Geneesmiddelenagentschap. De veiligheid en werkzaamheid van deze vaccins staat vast.’

De woordvoerder benadrukt verder dat zo’n procedure tot intrekking allesbehalve uitzonderlijk is: ‘Het is over het algemeen niet ongewoon dat bedrijven om commerciële redenen verzoeken om de intrekking van vergunningen voor het in de handel brengen van geneesmiddelen of vaccins. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn als er in de EU geen vraag meer is naar het product.’

Vaxzevria is zelfs niet het eerste coronavaccin waarvan de markttoelating op vraag van de fabrikant is ingetrokken. Dat gebeurde ook al in oktober 2023 met een coronavaccin van het Franse bedrijf Valneva. Die fabrikant verwees toen in een persbericht naar een ‘verminderd ordervolume als gevolg van de afname van de covid-19-pandemie’ en zijn intentie om te besparen op de licentiekosten.

Ook in Australië liet AstraZeneca het vaccin op 23 april al schrappen van de lijst van erkende geneesmiddelen. Die stap omschreef de Australische geneesmiddelenautoriteit eveneens als ‘een zakelijke beslissing van het bedrijf, omdat er geen huidige of verwachte toekomstige vraag naar het vaccin is’.

‘AstraZeneca niet de oorzaak van trombose’: maken we ons onnodig zorgen?

Bloedklonters

Komt het verhaal over ‘verboden wegens bijwerkingen’ dan uit het niets? Dat niet. Meer nog, de misvattingen rond de intrekking van de markttoelating lijken een finale struikelpartij na het hobbelige parcours dat het coronavaccin van AstraZeneca heeft afgelegd. Eerst werd Vaxzevria vooral geroemd om positieve eigenschappen zoals de prijs, die verschillende keren lager lag dan die van de Pfizer- en Modernavaccins, en het gemak waarmee het vaccin bewaard kon worden: in gewone koelkasten in plaats van gespecialiseerde diepvriezers. Maar al snel kreeg het de reputatie van een zorgenkind.

In januari en februari 2021 waren er leveringsproblemen voor beloofde vaccindosissen. De EU stapte zelfs naar de rechter. Er werd voor AstraZeneca ook een lager werkzaamheidspercentage gecommuniceerd dan dat van de mRNA-vaccins van Pfizer en Moderna, wat bij sommige burgers argwaan wekte. En ten slotte volgde een opkomende associatie met een erg zeldzame maar ernstige bijwerking: TTS of ‘trombose met trombocytopeniesyndroom’, een combinatie van bloedklontervorming en een te laag aantal bloedplaatjes. Dat overkwam naar schatting slechts één op de 30.000 à 50.000 gevaccineerden, maar het was ernstig. Zodanig ernstig dat de bijwerking leidde tot overlijdens en permanente gezondheidsschade.

Na de eerste signalen van TTS hebben verschillende Europese landen vaccinaties met AstraZeneca gepauzeerd, beperkt tot burgers boven een bepaalde leeftijd (in België vanaf 55 jaar), of is het gebruik van het vaccin zelfs integraal stopgezet. Daarna heeft AstraZeneca, in tegenstelling tot andere vaccinproducenten, nooit aangepaste versies van Vaxzevria op de markt gebracht die zich richtten op nieuwe coronavarianten.

Correctie

Hoe werd nu precies het verband gelegd tussen deze bijwerking als reden voor de terugtrekking van het vaccin? Hier heeft, helaas, vooral de pers boter op het hoofd. In het Verenigd Koninkrijk loopt momenteel een gemediatiseerde rechtszaak tegen AstraZeneca, aangespannen door mensen die na hun vaccinatie te maken kregen met TTS . Eind april schreef de Britse krant The Telegraph dat het farmabedrijf in die rechtszaak ‘voor het eerst’ zou hebben ‘toegegeven’ dat TTS een zeldzame bijwerking van het Vaxzevria-vaccin was.

Maar dat is onzin: de producent vermeldt TTS bijvoorbeeld al drie jaar als mogelijke bijwerking op de bijsluiter. Toen, eveneens in The Telegraph, op 7 mei een artikel verscheen over de intrekking van de markttoelating in de EU, werd daarbij opnieuw een verband gelegd met het lopende Britse proces over bijwerkingen.

Deze associatie kwam vervolgens terecht in persberichten van de persagentschappen ANP en Belga, waarna heel wat Belgische en Nederlandse kranten er misleidende stukjes over publiceerden. Slechts enkele media zetten die later nog recht. ‘Een eerdere versie van dit artikel suggereerde dat AstraZeneca het vaccin van de markt haalde omdat het in zeldzame gevallen kan leiden tot TTS. Dit was gebaseerd op onjuiste informatie, aangeleverd door persbureau ANP’, schreef bijvoorbeeld de Nederlandse nieuwsradiozender BNR in een correctie.

Op die manier raakte een gebruikelijke bureaucratische formaliteit, zoals de intrekking van een markttoelating voor een product dat niet langer gebruikt of gemaakt wordt, vermengd met al lang bekende feiten over een zeldzame bijwerking. En natuurlijk was dat gefundenes Fressen voor de antivaxbeweging, die steevast vermeende of erg zeldzame bijwerkingen van vaccins misbruikt om vaccinatie in haar geheel verdacht te maken.