Na yoga en meditatie: omarmen we nu ook de ayurveda?

Verdient de 5.000 jaar oude Indiase holistische natuurgeneeswijze ayurveda een plaats in de westerse post-coronawereld? ‘Zorgen dat alles in balans is, is de kern van onze preventieve geneeskunde.’

Misschien heeft de coronapandemie je het voorbije anderhalf jaar geconfronteerd met een of andere onbalans in het leven: je zat te veel in het hoofd en was de voeling met de natuur of de bredere zingeving kwijt. Of je werd opgeslorpt door het werk en besefte plots dat sommige zaken en mensen toch niet zo veel energie gaven als gedacht. De eerste lockdown was voor velen een aanleiding voor een zoektocht naar rust, focus en het innerlijke. In menig huishouden deden zelfs het yogamatje en meditatiekussentje hun intrede. Ondertussen bestaat er ook over de gezondheidsvoordelen van yoga en meditatie een wetenschappelijke consensus.

Pseudowetenschap?

Een levensstijl die bij uitstek onbalans probeert te herstellen is de 5.000 jaar oude Indiase holistische natuurgeneeswijze ayurveda. Het is het oudst beschreven kennissysteem over gezondheidszorg ter wereld. Ayurveda is Sanskriet voor ‘de wetenschap van het leven’ en wordt in het Westen gerangschikt onder ‘alternatieve therapieën’ of zelfs ‘pseudowetenschap’.

Terechte labels voor een eeuwenoude wijsheid? De Indiase premier Narendra Modi vindt alvast van niet. In 2014 voorspelde hij in de krant Le Monde dat ayurveda op termijn een gelijkaardige appreciatie zou krijgen als yoga en meditatie.

‘We kunnen niet voorbij de relevantie van een natuurlijk systeem als ayurveda al is het maar om de door de moderne geneeskunde onbeantwoorde medische noden op te vullen’, zegt medisch antropoloog Reginald Deschepper. ‘De westerse geneeskunde is zeer succesvol in het behandelen van bepaalde aandoeningen, maar in sommige gevallen is er vooral sprake van symptoombestrijding. De ayurvedische geneeskunde heeft meer aandacht voor evenwicht, wat eveneens een belangrijk element is. Naarmate de westerse of universele wetenschappen evolueren, is er grotere synergie tussen beide inzichten. Want ook in de westerse wetenschap begint het te dagen dat er een aantal zaken zijn waar men moeilijk mee overweg kan, zoals de toename van bepaalde chronische aandoeningen. Daar biedt de ayurvedische aanpak misschien wel een antwoord op.’

De kracht van de ayurveda ligt volgens Deschepper in de combinatie met moderne geneeskunde. ‘Gerenommeerde artsen als Deepak Chopra en Rudolph Tanzi hebben een westerse opleiding en een ayurvedische achtergrond waardoor ze de praktijk beter begrijpen. Ik sta altijd kritisch tegenover mensen die beweren dat slechts één benadering juist is, of het nu gaat over moderne of ayurvedische geneeskunde. Enkel en alleen ayurveda toepassen, is zinvol als preventie, maar als een specifieke aandoening kan worden behandeld met de biomedische aanpak, is het natuurlijk niet verstandig om die aan de kant te schuiven.’

Het belang van kruiden

Steeds meer westerlingen zijn, zoals Modi voorspelde, ondertussen inderdaad vertrouwd met het ayurvedische concept – soms zonder het zelf te weten – via bijvoorbeeld adaptogenen als kurkuma, gember, maca en ashwaganda om de weerstand te beschermen. Het gebruik van kruiden en voedingssupplementen om medicinale redenen is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de voorbije drie decennia gestaag toegenomen met bijna 80 procent van de wereldwijde bevolking die ze al dan niet inneemt voor een gezondheidsprobleem.

Maar kunnen we eigenlijk zomaar gaan experimenteren met allerlei kruiden? Of luidt het ook gevaren in? ‘Voorzichtigheid is altijd geboden’, meent Deschepper. ‘Kruiden zijn echter niet gevaarlijker dan geneesmiddelen. Je moet weten dat mensen heel vaak op de spoeddienst terechtkomen of zelfs sterven door verkeerd gebruik van geneesmiddelen. Een extreme inname van bepaalde kruiden kan mogelijk schadelijk zijn, al weegt het positieve aspect van kruiden nog steeds net iets meer door. Studies tonnen aan dat bijvoorbeeld kurkuma, groene thee en bepaalde paddenstoelen een heilzame werking kunnen hebben. Vergeet ook niet dat 40 procent van de ruwe ingrediënten van moderne geneesmiddelen gebaseerd is op planten. Een van de problemen van de afnemende biodiversiteit is dat sommige planten waarvan we de geneeskrachtige werking nog onvoldoende kennen, verdwijnen. Farmaceutische firma’s proberen daarom traditionele genezers uit te horen over onbekende exemplaren om ze vervolgens te testen op mogelijke toepassingen.’

Omgekeerd is de ayurveda niet gekant tegen moderne geneeskunde, maar waarschuwt ze wel voor overmatig gebruik van farmaceutische geneesmiddelen. We hebben ze nodig als we lijden aan een te hoge bloeddruk of een hartaanval krijgen. Maar de vraag die de ayurveda zich stelt is: waarom krijg je die hartaanval?

Ether, lucht, water, vuur en aarde

Ayurveda gelooft in het principe dat de gehele kosmos bepaald wordt door de interactie van de vijf elementen: ether, lucht, water, vuur en aarde. Zij vormen drie krachten (kapha, vata en pitta) waarvan de dominerende kracht je lichaam-geesttype of constitutie bepaalt. Net zoals in de natuur elk seizoen verandert, zijn de elementen voortdurend in beweging. Wanneer een kracht uit balans is, kan je jezelf herstellen door aanpassingen in je dagelijkse gewoonten. Het is aan jou of aan een Ayurveda-genezer om uit te zoeken welke elementen in je lichaam verstoord zijn. Zijn dat bijvoorbeeld de elementen lucht en ether (vata), word je angstig en nerveus en heb je nood aan aarding voor emotionele stabiliteit. De vataverstoring is de meest voorkomende energieverstoring van geest en lichaam in onze maatschappij. Een verstoorde pitta (vuur en water), die zich manifesteert in spijverteringsproblemen, verkoudheid, boosheid, hoofdpijn en huidproblemen, kan gecounterd worden door voldoende water te drinken, af en toe een pauze te nemen en geen maaltijden over te slaan. En een kaphaverstoring geeft aanleiding tot trek in zoetigheid, vermoeidheid en overgevoeligheid. Gewoontes om kapha in balans te brengen zijn vroeg opstaan en gaan slapen, in beweging blijven en zwaar, vettig eten vermijden.

Toegegeven, etherische concepten als bovenstaande wringen nogal met onze rationele geesten, maar dat wil niet zeggen dat we ze onmiddellijk moeten wegzetten als onzin, vindt Deschepper. ‘Als je met een westerse wetenschappelijke bril naar ayurveda kijkt, zal je inderdaad van een kale reis terugkomen. De praktijk is duizenden jaren oud en beschikte niet over de wetenschappelijke kennis die wij nu hebben. Een medisch systeem ontstaat altijd binnen een bepaalde periode en cultuur en is gebaseerd op een filosofie die niet altijd wordt uitgesproken. Dat neemt niet weg dat de dieperliggende ideeën waardevol zijn. Achter elke geneeskunde, ook de westerse, zitten een aantal opvattingen die zich vertalen in bepaalde kenmerken waar men de nadruk op legt.’

Leefstijlgeneeskunde

De theorie mag dan misschien wat spiritueel aandoen, de bijhorende gezondheids- en levensstijladviezen hebben opvallend veel gemeen met de leefstijlgeneeskunde die momenteel in de westerse wereld opgang maakt. Zo zijn yoga en meditatie essentiële kenmerken om je weerbaarder te maken, net als pranayama (ademhaling), slaap en rust, regelmaat, mindfulness en vooral voeding en kruiden. ‘Je keuken is je medicijnkast’ is het belangrijkste devies van de ayurveda.

‘Zorgen dat alles in balans is, is de kern van onze preventieve geneeskunde’, weet Deschepper. ‘Dat betekent een goed evenwicht tussen werk en ontspanning, uitgebalanceerde voeding, aandacht voor de omgeving, verbondenheid met alles rondom je heen. Wij bestaan uit tien keer meer bacteriën dan lichaamscellen en zijn dus veel sterker verbonden met de omgeving dan we aanvankelijk dachten.’

Ook dat laatste inzicht is een belangrijke pijler in de ayurvedische geneeskunde: de natuur als extern orgaan van de mens. Aangezien het lichaam niet zonder Moeder Aarde kan functioneren, is het zaak om beide kanten in gelijke mate te koesteren. Als we bijvoorbeeld een boom omzagen, moeten we ons realiseren dat we eigenlijk een van onze externe organen verminken. Een boom is te beschouwen als een orgaan dat is gekoppeld aan onze longen en koolstofdioxide kan omzetten in de zuurstof die zo essentieel is voor onze luchtwegen en dus voor ons leven op de planeet aarde.

Iets wat in het Westen dan weer een pijnpunt is, maar in de ayurveda een vanzelfsprekendheid, is de eenheid van lichaam en geest. In de Indiase filosofie wordt de geest beschouwd als de regisseur van de energieën in het lichaam. Als gedachten of gevoelens een negatieve energie genereren in de geest, heeft dat gevolgen voor de gezondheid van het lichaam. Ook de geest heeft dus gezonde voeding nodig in de vorm van creatieve en inspirerende gedachten. Reden genoeg om dagelijks technieken te beoefenen om opnieuw de leiding over de geest te nemen en de mentale immuniteit te vergroten.

Handboek van het leven

Het mag duidelijk zijn dat ayurveda zowat alles omvat in het leven, van het fysieke over het mentale tot het spirituele. De praktijk kijkt naar de mens als een lichaam, geest én ziel. Ayurveda gaat ook op zoek naar de bron van een probleem en het verhaal van de patiënt, iets waar in het Westen niet altijd voldoende tijd voor gemaakt wordt.

Ayurveda is echter geen quick fix zoals een ‘sapjesdetox’, het maskeert geen symptomen zodat je opnieuw verder kunt. De ayurveda vertrouwt op het eigen herstellende vermogen van de mens, maar daarvoor moet je wel essentiële veranderingen in je voedingspatroon en levensstijl doorvoeren. Een optimale gezondheid is bovendien gefundeerd op heel persoonlijke pijlers. Zo kan yoga werken voor je vriendin, maar heb jij misschien nood aan iets anders.

Het vraagt vooral tijd en toewijding om terug te koppelen en de mogelijke oorzakelijke factoren van eventuele problemen te destilleren, en tegelijk vooruit te kijken en een realistische visie op jouw toekomstige gezondheid te formuleren met een beter begrip van jezelf als individu. Dat is niet evident in onze hectische maatschappij. Begin daarom met één levensstijlaanpassing per keer, zoals minder suiker eten, een dagboek bijhouden, meditatie of elke dag een wandeling maken.

Tot slot rest nog de vraag waarom zoveel mensen de laatste tijd hun toevlucht zoeken tot ‘alternatieve’ visies in de vorm van yoga, meditatie en nu ook het ‘handboek van het leven’ dat ayurveda heet, openslaan. ‘De hele covidcrisis en lockdown hebben ons inderdaad met de neus op de feiten gedrukt wat betreft een aantal zaken zoals veerkracht en omgaan met stress. Tegelijk hebben we ook gezien dat naast leeftijd, levensstijl een belangrijke risicofactor is voor ernstige covid. Wie vanuit een ayurvedisch denkkader probeert te leven, zal beter bestand zijn tegen gezondheidsproblemen. En ook al draaien we na corona weer helemaal mee in de ratrace, dan nog heeft covid-19 mogelijk een zaadje in onze geesten geplant.’

Meer info: Boost je immuunsysteem met ayurveda, Janesh Vaidya, ISBN: 9789401305068, uitgeverij: Altamira