‘Na een burn-out neem je de ijskoude logica waarop de wereld draait met een dikke korrel zout’

‘De wereldwijde burn out dwingt ons om te kantelen naar meer menselijkheid’, schrijft An Van Damme van denktank Oikos. ‘Op veel werkvloeren regeert nog steeds een ijskoude economische logica. Steeds meer mensen realiseren zich dat er ook een andere manier is om je leven te organiseren.’

‘Die belangrijke deadline waarvoor ik me al weken uit de naad werk, was die gisteren?’ Het overkwam me een paar jaar geleden. De diagnose luidde duidelijk: burn-out.

Het aantal mensen dat thuisblijft met een burn-out is schrijnend hoog: ik ben niet de enige. Hoe dat mogelijk is? Uiteraard hebben individuele factoren een bepaalde invloed, maar er spelen ook een aantal dynamieken in onze samenleving die ons gezamenlijk richting burn‑out duwen.

Dat ons hoge levenstempo er voor iets tussen zit, hoef ik u ongetwijfeld niet te vertellen. Ook de Belgische filosoof Pascal Chabot wijst daarop in zijn boek ‘Global burn‑out’, dat in 2013 in het Frans verscheen en nu in het Nederlands uitkomt.

Ratrace

Het leven zuigt ons mee in de maalstroom en die gaat almaar sneller. Er wordt veel van ons verwacht, elke dag opnieuw. Op veel werkvloeren regeert een ijskoude economische logica. Nog een paar procenten productiever? Het kan niet anders. De mooie woorden die dat uitleggen passeren regelmatig in de media. Op de grenzen van de mens zit altijd nog wel wat rek, zo lijkt het wel.

Ooit werd mij verteld: ‘we moeten absoluut het vertrouwen van de aandeelhouders terugwinnen, dat is het belangrijkste dat ons nu te doen staat’. Moest ik daarvoor elke dag mijn bed uit komen? Geloof me, veel werkplezier viel er niet te putten uit die kille mededeling.

Gelukkig hebben we ook vrije tijd, maar hoe vrij is die? Nog een aankoop, reisje, extra toestel, de maatschappelijke druk om ‘mee’ te zijn is hoog. Net als de ijskoude prestatiemaatschappij verwacht ook de oververhitte consumptiemaatschappij wel iets van ons.

We doen – volgens Chabot – te hard ons best om ons aan te passen aan die hectische wereld. We werken te hard en vervreemden daardoor van onszelf. Wat er voor ons echt toe doet verliezen we uit het oog. We lopen in de ratrace mee om mee te zijn, maar we weten niet meer waarheen. Vooral mensen die zich te veel plooien naar de maatschappelijke verwachtingen krijgen een burn‑out.

Daarbij komt nog dat ons maatschappelijk systeem nog weinig waarde hecht aan het menselijke. Dat is de tweede dynamiek die ons collectief moe maakt. We bewonderen het materiële, het economische, het technologische: leve de vooruitgang!

Maar dat is niet alles: het menselijke, het subtiele, dat wat breekbaar is en niet per se bruikbaar, het verdwijnt naar de achtergrond. Liefst van al willen we een menselijke machine zijn. Wie houdt er eigenlijk nog van de mens, met zijn inefficiëntie en zijn imperfectie? We zitten er toch mee opgescheept, en dat vreet aan ons.

Wereldwijde burn-out?

Al even afmattend is dat we vaak te weinig erkend worden voor het werk dat we doen, volgens Chabot de derde dynamiek die bijdraagt aan onze uitputting. Want als je werkt, geef je veel: je geeft het kostbaarste wat je hebt – je tijd – aan een bedrijf. Daarvoor wil je niet enkel een salaris, maar ook een oprecht gemeend ‘dank u’.

Erkenning zou het harde werken draaglijker maken, maar wordt in onze anonieme bedrijfsstructuren vaak vergeten. En dat terwijl we er net meer nood aan hebben, nu de wereld rondom ons complexer wordt en we ons als een druppel in de oceaan voelen.

De drie dynamieken samen missen hun effect niet. Het onthutsend hoge aantal burn‑outs is geen toeval, maar een gevolg van de genadeloze logica die onze tijd domineert. In naam van die logica exploiteren we alles – mens en planeet – om er maximaal voordeel uit te halen.

We verbruiken aan ijltempo al wat de aarde produceert en nog veel meer. Earth Overshoot Day ligt alweer een dikke maand achter ons. We verstoken enorme hoeveelheden fossiele brandstoffen, en ook de psyche van sommige mensen raakt opgebrand. Want ook mensen zijn nu grondstoffen: human resources. Het verschroeiende tempo put de mens en de planeet uit. Die wereldwijde burn‑out laat ons de donkere kant van ons techno-kapitalistisch systeem zien, zegt Pascal Chabot.

Neem het van mij aan, een burn‑out stemt tot nadenken. Misschien niet onmiddellijk, want al vrij snel voelde ik me weer fit genoeg om verder te doen zoals voorheen. Dat voelde almaar meer bevreemdend aan. Vragen drongen zich op. Wil ik dit wel? Wat is nu eigenlijk echt belangrijk voor mij?

Loslaten

De mens met burn‑out is in oorlog met zijn overtuigingen, zo zegt Pascal Chabot het in zijn boek. Al het goede dat je verwachtte van hard werken, daar geloof je niet meer in. Geleidelijk aan laat je oude illusies en overtuigingen los. Betekenis geven aan je werk en je leven doen ze toch niet: weg ermee. De ijskoude logica waarop de wereld draait neem je na een burn‑out met een dikke korrel zout. Het is zoeken naar wat wel zinvol aanvoelt.

Ik heb het niet lang meer volgehouden op mijn werkplek: het was tijd om afscheid te nemen. Laat anderen er maar hun hart ophalen, achteraf bekeken paste ik er toch niet zo goed. Ook de burn-out ligt intussen helemaal achter mij. Er ging een wereld voor me open tijdens de periode waarin ik niet werkte, met meer inspirerende ontmoetingen, meer boeiende thema’s om me in te verdiepen, meer tijd voor experimenten en engagementen.

Dat een burn‑out je voorgoed verandert, vertel ik niet als enige. Getuigenissen zijn er bij de vleet. Steeds meer mensen realiseren zich dat de manier waarop we ons leven en werken nu organiseren echt niet de enige mogelijke is: het kan ook anders.

Tegenbeweging

Uit de burn-out ontstaat zo een nieuwe kijk op de mens en de wereld, een die vriendelijker is voor de mens zelf, voor anderen en voor de planeet. We zijn er nog lang niet, want bedrijven die zware druk zetten op hun werknemers blijven schering en inslag en met de burn‑outcijfers gaat het eerder de verkeerde kant uit. Maar ik zie een tegenbeweging groeien.

Tal van mensen kijken met een frisse blik naar werk. Ik denk bijvoorbeeld aan de Teal for Teal‑beweging die ijvert voor meer menselijke werkplekken. Of aan sommige bedrijfsleiders, die zeggen dat ruimte laten voor menselijkheid op de werkvloer belangrijker is dan dat laatste beetje winst op korte termijn. Of aan ‘freedompreneurs’, die als ondernemer een balans zoeken tussen hun passie, een goed inkomen en de vrijheid om hun leven in te richten zoals ze dat zelf willen. Dat laatste klinkt me als muziek in de oren, het is het pad dat ik nu ook wil bewandelen.

Daarbij ga ik ongetwijfeld nog heel wat mensen tegenkomen die werken en organiseren op nieuwe manieren. We moeten wel, want de wereldwijde burn‑out dwingt ons om te kantelen naar meer menselijkheid.