Mpox-uitbraak in Afrika: ‘Als we nu niets doen, zal de situatie exploderen’

De Afrikaanse gezondheidsautoriteit CDC probeert de uitbraak van mpox onder controle te krijgen. Stafchef Ngashi Ngongo waarschuwt dat de nieuwe variant zich wereldwijd dreigt te verspreiden.

Meer dan 17.000 gevallen, hoge sterfte vooral onder kinderen, steeds meer landen getroffen – een nieuwe variant van het mpox-virus, voorheen bekend als het apenpokkenvirus, verspreidt zich over het Afrikaanse continent.

De gezondheidsautoriteit Africa Centres for Disease Control and Prevention (Africa CDC) heeft eerder al een noodsituatie uitgeroepen en nu doet ook het noodcomité van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat.

De zogenaamde variant 1b werd voor het eerst ontdekt in september 2023 in de Democratische Republiek Congo (DRC). Het virus kan het lichaam binnendringen via wondjes op de huid en zich snel verspreiden binnen een huishouden. Seksuele overdracht is ook mogelijk. ‘We moeten niet verbaasd zijn als we in de nabije toekomst individuele gevallen zien in andere regio’s’, zegt Samuel Boland, hoofd van de verantwoordelijke WHO-taskforce.

Getroffenen krijgen meestal puisten en uitslag over het hele lichaam. De meeste gevallen zijn mild, maar de ziekte kan dodelijk zijn, vooral bij kinderen. Vooral de DRC, waar de gezondheidszorg slecht ontwikkeld is en veel patiënten geen toegang hebben tot ziekenhuizen, is zwaar getroffen.

De Afrikaanse gezondheidsautoriteit CDC en de WHO roepen op tot meer steun vanuit het Noorden om een pandemie te voorkomen. De laatste grote uitbraak in 2022, toen met een nog minder besmettelijke variant, bereikte 111 landen. Binnen iets meer dan een jaar stierven ongeveer 140 van de ongeveer 90.000 besmette mensen.

Mijnheer Ngongo, uw autoriteit heeft de noodtoestand uitgeroepen vanwege de verspreiding van de nieuwe mpox-variant. Heeft de uitbraak het potentieel om een nieuwe pandemie te veroorzaken?

Ngongo: De mpox-epidemie verspreidt zich over het Afrikaanse continent in een tempo dat ons echt zorgen baart. Gelukkig zijn we nog ver verwijderd van een pandemie, die we natuurlijk willen voorkomen. In dit stadium moeten we de uitbraak onder controle krijgen. Om dat te doen, moeten we snel handelen. Als we nu niets doen, zal de situatie exploderen en zullen mpox zich tot buiten Afrika verspreiden.

In 2022 hebben mpox zich al een keer wereldwijd verspreid. Hoe kan dit worden voorkomen?

Ngongo: In deze geglobaliseerde wereld zijn alle landen met elkaar verbonden, er is een constante uitwisseling. Dit betekent ook dat alle landen bedreigd worden. Er is nu grote internationale solidariteit nodig; het Noorden moet onze strijd tegen de epidemie hier op het continent steunen. De middelen in de getroffen landen zijn zeer beperkt. We moeten dringend het toezicht verbeteren en laboratoriumsystemen opzetten om zoveel mogelijk gevallen in een vroeg stadium te herkennen.

Wat maakt de laatste uitbraak zo gevaarlijk?

Ngongo: Het aantal gevallen is hoog en stijgt snel, het is echt een ernstige epidemie. Het sterftecijfer ligt aanzienlijk hoger dan bij eerdere uitbraken, tussen de drie en vier procent in Afrika. De wijze van overdracht van de nieuwe variant is ook gevaarlijk, omdat deze veel virulenter is. Het virus wordt overgedragen door contact van mens tot mens. We maken ons ook grote zorgen over het feit dat variant 1b ook wordt overgedragen via seksueel contact. In het ergste geval kan dit een soort nieuwe hiv-epidemie worden.

Wereldwijd is er tot nu toe echter weinig aandacht besteed aan de uitbraak.

Ngongo: Ja, want Afrika is tot nu toe het zwaarst getroffen. Dat is het probleem. Het is de gebruikelijke situatie: de grote opwinding komt pas als het virus buiten Afrika opduikt. Dat was de vorige keer ook zo. Toen het virus het Westen bereikte, was iedereen plotseling gealarmeerd en geïnteresseerd in het virus. Maar één ding is deze keer anders: de grote donoren komen ons iets eerder te hulp, ze verhogen langzaam hun steun.

De WHO besliste de uitbraak uit te roepen tot internationale noodsituatie. Een goede zaak?

Ngongo: Ja, zeker. Het is goed dat we samenwerken; we moeten nu samenwerken. We moeten aandacht vragen voor de kwestie.

Mpox tieren al tientallen jaren welig op het Afrikaanse continent, met steeds weer nieuwe uitbraken. Hoe kan dit?

Ngongo: Het is echt frustrerend. We verliezen elk jaar levens. Sinds het begin van dit jaar zijn er al meer dan 500 mensen gestorven tijdens de huidige epidemie. Maar de vernedering en stigmatisering waaronder de getroffenen te lijden hebben, is ook verschrikkelijk. Velen verbergen de blaren op hun huid. Het doet me denken aan de hiv-pandemie, waar het stigma ook veel extra leed veroorzaakte. Desondanks wordt er al jaren niet veel geïnvesteerd in de strijd tegen mpox. Vaccins zijn voor de meeste mensen in Afrika niet beschikbaar. Er is geen effectieve behandeling voor de getroffen patiënten, we kunnen alleen de symptomen verlichten.

Over vaccinaties gesproken: er zijn nieuwe vaccins tegen mpox beschikbaar. Rijkere landen zoals de VS hebben al voorraden aangelegd.

Ngongo: Het is precies dezelfde situatie als tijdens de pandemie van het coronavirus. Westerse landen hamsteren voorraden voor het geval zij getroffen worden, terwijl wij miljoenen doses missen. Wij in Afrika zijn nu getroffen. We hebben deze vaccins onmiddellijk nodig om levens te redden. Toch moeten we hard onderhandelen om een paar doses te krijgen.

Hoe kan dit in de toekomst worden voorkomen?

Ngongo: We zijn een groot voorstander van lokale productie van vaccins in Afrika. We moeten op zijn minst vul- en verwerkingscapaciteit hebben, ook voor mpox-vaccins. Dat is de enige manier waarop we onszelf kunnen helpen.

Maar staat het feit dat er geen internationale toelating is voor de nieuwe mpox-vaccins een betere distributie niet in de weg?

Ngongo: Ja, dat klopt, geen van de nieuwe vaccins heeft een zogenaamde WHO-prekwalificatie. Dat is een probleem. Maar we hebben ten minste twee landen in Afrika die via hun nationale autoriteiten toestemming hebben gegeven voor noodgebruik: de Democratische Republiek Congo en Nigeria. We werken er hard aan om dit proces met de andere elf betrokken landen te versnellen.

Zal de verspreiding van infectieziekten zoals mpox in de toekomst vaker voorkomen als gevolg van de klimaatverandering?

Ngongo: De verbanden zijn nog niet helemaal duidelijk. Maar wat al wel duidelijk is, is dat klimaatverandering een impact heeft op ecosystemen. Het leefgebied van dieren wordt kleiner en dit leidt tot meer en meer interacties met mensen. Dit vergroot op zijn beurt de verspreiding van zoönosen, ziekten die van dieren op mensen overgaan. De situatie op het Afrikaanse continent zal nog verslechteren, omdat wij nu al het zwaarst worden getroffen door de klimaatverandering.