Moeten jongeren en gepensioneerden gedwongen worden om in de zorg te werken?

Zelfs een efficiëntere organisatie, buitenlandse werkkrachten en zorgrobots zullen niet volstaan om het personeelstekort in de zorg in te dijken. Als we niet uitkijken, is er straks niemand meer om voor ons te zorgen.

Omdat ze na een zware ingreep geen thuisverpleegkundige vindt die bij haar kan langskomen, moet een zestiger nog wat langer in het ziekenhuis blijven. In een woonzorgcentrum vraagt de directie een man of hij zijn moeder tijdelijk in huis kan nemen. Bij gebrek aan zorgkundigen wordt haar afdeling gesloten. Een patiënte krijgt te horen dat haar heupoperatie moet worden uitgesteld. Niet omdat de chirurg ziek is, maar omdat er niet genoeg verpleegkundigen zijn.

Her en der zijn patiënten nu al de dupe van het tekort aan zorgpersoneel. Aangezien het aantal chronisch zieken alleen maar toeneemt en de vergrijzing nog op kruissnelheid moet komen, stevenen we haast onvermijdelijk op een zorginfarct af. Toch lijken daar opvallend weinig mensen van wakker te liggen.

Niet dat er niet over oplossingen wordt nagedacht. Geregeld wordt geopperd dat de zorg in de toekomst anders georganiseerd zal moeten worden.

In tijden van krapte is het, bijvoorbeeld, onbegrijpelijk dat de dezelfde straat soms door wel vijf concurrerende thuisverplegingsdiensten wordt bediend. Net zoals het niet vol te houden (en ook niet nodig) is om alle bewoners van een woonzorgcentrum dagelijks voor tien uur in bad of onder de douche te helpen.

Ook allerlei technologische hulpmiddelen, van automatische medicijndispensers tot incontinentieluiers met sensoren, kunnen tijdswinst opleveren. Al zal de warme zorg waar we allemaal zo naar verlangen natuurlijk niet van een zorgrobot komen.

Informele zorg

Daarnaast wordt er steeds vaker op gewezen dat de zorg voor zieke en oudere mensen de verantwoordelijkheid van ons allemaal is. Dat klopt als een bus.

Vandaag nemen ontzettend veel mensen al informele zorg op. Ze zorgen zelf voor hun zoon die een handicap heeft maar nog altijd geen euro van zijn persoonsvolgende budget heeft ontvangen. Ze spenderen vele uren per week aan de mantelzorg voor een partner met een dementie of een moeder met een rist ouderdomskwalen.

Maar in een tijd dat zo veel mensen een burn-out oplopen en we met z’n allen langer moeten werken, is het een beetje naïef te denken dat die informele zorg nog ingrijpend kan worden uitgebreid.

Zelfs als we alles op alles zetten om de zorg beter te laten draaien, zullen we nog altijd op zoek moeten gaan naar meer verpleegkundigen, zorgkundigen en andere zorgwerkers.

‘Die kunnen we toch gewoon in het buitenland halen?’ wordt dan gezegd. Alleen is het niet altijd evident om zorgpersoneel in te zetten dat de taal nog (nog) niet machtig is en de gewoontes van de doorsnee Belg niet kent. Als we zorgwerkers van heinde een verre hierheen halen, zadelen we hun thuisland op termijn ook met een care brain drain op. Ook niet erg netjes natuurlijk.

Aantrekkelijker

Op de een of andere manier zullen we in eigen land dus toch meer zorgpersoneel moeten zien te rekruteren. En dat kan alleen door de werkdruk te verlagen, zulke jobs veel meer prestige en een stevige bezoldiging toe te kennen én de opleidingen een pak aantrekkelijker te maken.

Jonge mensen die goed kunnen studeren, krijgen vandaag nog altijd te horen dat ze hoger moeten mikken dan verpleegkunde of ergotherapie. In de middelbare school komen veel leerlingen dan weer in een zorgrichting terecht omdat ze in een andere opleiding een B- of C-attest hebben gekregen. Dat nu uit een onderzoek van de beroepsfederatie van zorgkundigen (BEFEZO) blijkt dat 70 procent van de leerkrachten vindt dat leerlingen die zo’n richting hebben gevolgd niet klaar zijn voor de arbeidsmarkt, helpt ook niet bepaald.

Om zorgopleidingen – van het beroepsonderwijs over HBO5 tot bachelors – begerenswaardiger te maken, moet de lat op sommige vlakken net wat hoger worden gelegd. Komen starters gewapend én met de juiste verwachtingen op de werkvloer, dan is de kans ook kleiner dat ze uiteindelijk weer afhaken.

Slagen we er niet in om meer mensen warm te maken voor een zorgberoep, dan zullen er op den duur maar twee opties overblijven: zorgbehoevenden (deels) aan hun lot overlaten of mensen op de een of andere manier verplichten om in de zorg te werken.

Eerder deze week stelden twee professoren in een opiniestuk in De Tijd voor om gepensioneerden er zo veel mogelijk toe aan te zetten om voor ouderen te zorgen. In ruil zouden ze dan zorgpunten krijgen, die ze later in zorg voor zichzelf kunnen omzetten.

Onlangs mocht ik aanschuiven bij een Europese denktank die concrete voorstellen uitwerkt om een zorgburgerdienst in te voeren waarbij jongeren na hun opleiding een paar maanden tot een jaar in de zorgsector moeten werken. Op die manier zou het personeelstekort inderdaad kunnen worden ingeperkt. Maar dan worden we wel verzorgd door mensen die daar helemaal geen zin in hebben. Misschien kies ik dan toch nog liever voor zo’n zorgrobot.