‘Met het Spoetnik-vaccin heeft Poetin gegokt en overdonderend gewonnen’

‘Het vaccin stelt Poetin vandaag in staat om boven zijn gewicht te spelen zoals Rusland dat al jaren doet’, stelt Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

Het wordt de ‘grootste wetenschappelijke doorbraak sinds de Sovjettijd’ genoemd. Met de publicatie van de spectaculaire resultaten van het Spoetnik-vaccin in het gerenommeerde medische vakblad The Lancet is de westerse twijfel over het Russische middel plots weg. In september vorig jaar was het nog lachen met een satirisch filmpje van The Daily Show, het populaire Amerikaanse tv-programma met Trevor Noah. In het filmpje vertelt de voice-over, met dik Russisch accent, hoe het vaccin werd getest op een beer, en wel door een dokter die eigenlijk ook een beer is. ‘We hebben veel tests gedaan met gevangenen,’ zo gaat het filmpje verder, ‘en het vaccin doodde niemand die het heeft overleefd.’ Vandaag is het gedaan met spotten. Regeringen in de hele wereld staan in de rij om het vaccin aan te kopen. Het Europees Geneesmiddelenagentschap EMA voert gesprekken met de producenten in Moskou. Bij groen licht kan het vaccin dit jaar ook nog in België in roulatie komen.

Niets is wat het lijkt in deze crisis, en de verliezer van gisteren kan de winnaar van morgen zijn – maar ook weer de clown van overmorgen. In een videoconferentie op 20 april vroeg Vladimir Poetin aan een aantal wetenschappers hoe het stond met de vaccins, waarbij hij terloops de ‘kolossale verantwoordelijkheid’ van de ontwikkelaars benadrukte. Poetin kreeg goed nieuws te horen van het Gamaleya-instituut in Moskou, een instelling die in 1919 werd genationaliseerd en vandaag rechtstreeks onder het Russische ministerie van Volksgezondheid valt. Dierenproeven met het Spoetnik-vaccin wezen op de aanmaak van antilichamen. Poetin had toen al het potentieel gezien, zo blijkt uit een reconstructie in het Amerikaanse blad The New Yorker.

Dat was maanden voordat Spoetnik in een medische wapenwedloop zou belanden. Een beetje zoals de satelliet Spoetnik, waarnaar dit vaccin vernoemd is, in 1957 de Amerikanen te snel af was in de ruimtevaart. De vrolijke persberichten van grote farmabedrijven buitelden eind 2020 over elkaar heen. Op 9 november verblijdde Pfizer de wereld met de aankondiging dat zijn vaccin 90 procent effectief was. Twee dagen later kwam het Gamaleya-instituut met de boodschap dat de Russen 92 procent behaalden. Moderna, een Amerikaans farmabedrijf, sprak plots van 95 procent, waarop Moskou het pardoes ook over 95 procent had. De cijfers bleken allemaal min of meer te kloppen. De hoeraberichten, ook de Russische, zijn nog niet tegengesproken. En de vaccins werken, toekomstige mutaties niet te na gesproken.

Met Spoetnik heeft Poetin gegokt en overdonderend gewonnen. In augustus had hij al op televisie aangekondigd dat het vaccin ‘alle noodzakelijke proeven’ had doorstaan. Dat was een leugen – de complexe derde testfase was nog niet eens opgestart – maar de leugen pakte goed uit. Het vaccin stelt Poetin vandaag in staat om boven zijn gewicht te spelen zoals Rusland dat al jaren doet, van het Witte Huis via Berlijn tot in Syrië, met veel applaus op de staatszenders. En dat ondanks een zwakke economie, die veel gezinnen recht naar armoede en honger drijft. In Rusland spreken ze over de wedstrijd tussen de televisie en de koelkast.

Uit het succesverhaal van Spoetnik V (de ‘V’ staat voor vaccin) vallen drie lessen te trekken. Ten eerste: onderschat de Russen toch maar niet te snel. Vorige week werd Josep Borrell, de hoge vertegenwoordiger voor het Europese buitenlandbeleid, publiek vernederd door zijn Russische collega Sergej Lavrov. Na hun gesprekken over het lot van opposant Aleksej Navalny had Rusland doodleuk een drietal Europese diplomaten het land uitgewezen. Vandaag blijft Europa toch gewoon zijn hand ophouden, in de hoop wat vaccins te kunnen scoren.

Het succes van Spoetnik roept, ten tweede, toch ook weer vragen op over een andere competitie: die tussen democratische staatsmodellen en meer dictatoriale varianten. In België bewijzen de jongste cijfers dat je met democratische discipline een eind kunt komen in de strijd tegen een epidemie – dat wordt te weinig benadrukt. Maar het is niet zo dat autoritaire regimes per definitie minder efficiënt zijn. Wie gesteld is op de westerse vrijheden moet beseffen dat een democratie ook technologisch ijzersterk moet blijven.

Ten slotte is het Russische vaccin nog maar eens een bewijs hoe je in een crisis met wilde beslissingen plots een spectaculaire voorsprong kunt nemen. De toevalsfactor speelt een veel grotere rol dan we zouden willen. De zenuwachtigheid over de vaccins bewijst hoe slecht wij in het Westen met controleverlies om kunnen.