‘Meer gifstoffen in je lijf door biovoeding? Gammel onderzoek met foute conclusies’

Dokter Staf Henderickx zet enkele kanttekeningen bij een reportage over biovoeding in Terzake.

‘Jongeren die vaker biovoeding eten, hebben meer gifstoffen in hun bloed en urine’, zo bleek onlangs uit een reportage in Terzake. Die opmerkelijke vaststelling komt uit een nog te verschijnen studie van kankerexpert Nick Van Larebeke.

Veel vraagtekens bij het onderzoek

Bij de wetenschappelijke waarde van het onderzoek van Nick Van Larebeke vallen veel vraagtekens te maken. De studie van de professor is gebaseerd op een enquête onder 600 Vlaamse jongeren over de consumptie van producten met een biolabel. Zich daarvoor baseren op zelf-rapportering van de jongeren vertrekt al van weinig betrouwbare antwoorden. De antwoorden op de vraag hoeveel bio-producten de jongere per week at, lagen tussen nul en 44 keer per week.

Om toch ergens een graadmeter te hebben besliste Nick Van Larebeke vrij arbitrair de lat te leggen op 7,5 keer een bioproduct per week. Een jongere die elke week 8 potjes bio-yoghurt at, zat bij de groep van bio-eters. Een jongere die 7 keer per week bio-groenten at, zat bij de niet-bio-eters. Op die manier werd 25 procent van de jongeren gecatalogeerd als bio-eters. Een erg bedenkelijke start.

Wat eten de jongeren daarnaast nog?

Het is mogelijk dat die zogenaamde bio-eters daarnaast erg veel producten eten die gekend zijn om de hoge concentratie aan pesticiden zoals thee, wijn en aardbeien. Ook groenten en fruit die uit landen buiten de EU komen bevatten in verhouding meer en gevaarlijkere pesticiden. Een vergelijkende studie met jongeren die uitsluitend bio eten zou correctere conclusies opleveren. Die opstelling is in de praktijk uiteraard quasi onmogelijk.

Dat de studie nog niet is gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift en Terzake zich uitsluitend baseerde op een samenvatting van het onderzoek zonder naakte cijfers van de bloed- en urinestalen maakt deze vorm van journalistiek nog meer betreurenswaardig. In de uitzending laat ze bioboeren aan het woord die uiteraard met hun mond vol tanden staan en geen direct weerwerk kunnen bieden. Dat geeft de schijn dat de studie correct is.

Wonen in landbouwgebied speelt ook een rol

Bovendien werd in de studie geen rekening gehouden met de woonplaats van de jongeren. Voor sommige contaminanten zoals pesticiden is de vervuiling op het platteland door de landbouw veel hoger. Dat bleek bijvoorbeeld uit een studie van het VITO, het Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH) van de provincie Antwerpen en de Universiteit Antwerpen, dat het bloed en de urine onderzocht op de aanwezigheid van milieuvervuilende stoffen bij 212 kinderen uit Dessel, Mol en Retie.

Bij 51 procent van de onderzochte kinderen werd een concentratie van pyrethroïde pesticiden gemeten boven de toetsingswaarde. Dat zijn insecticiden die gebruikt worden als insectenverdelger in de maïs- en aardappelteelt en eveneens in huizen tegen muggen, mieren, vlooien en schurft. Bij de kinderen werd onder andere glyfosaat – beter bekend als Roundup – gedetecteerd. Bij 25 procent werd de gezondheidskundige toetsingswaarde voor arsenicum overschreden. Dit bevestigt dat de nabijheid van landbouwgebied een belangrijke factor is in het bepalen van de aanwezigheid van giftige stoffen.

Voor andere gifstoffen zoals zware metalen is de kans rond een industriegebied hoger. Of woonden sommige jongeren langs een drukke verkeersader? 

Het is dus niet alleen voeding die verantwoordelijk is voor de aanwezigheid van gifstoffen in het bloed. Met al die demografische variabelen werd in de studie geen rekening gehouden en maakt dat de conclusie zo goed als waardeloos is

Er valt ook nog op te merken dat bij jongeren de limieten voor giftige stoffen vlugger dan bij volwassenen worden overschreden omdat jongeren deze stoffen vlugger opnemen.

Van Larebeke formuleert foute tegenstellingen

Van Larebeke gaat helemaal uit de bocht wanneer hij in het interview stelt: ‘Er zijn meer en meer gegevens die aantonen dat vervuiling in het algemeen bepalend is voor het risico op kanker of andere beschavingsziekten. Een recente Italiaanse studie toont aan dat die vervuiling daarbij een grotere rol speelt dan een gezonde levensstijl. Die kost ons tussen de vijf en tien levensjaren.”

Dat versterkt de indruk dat gezonde levensstijl en bijvoorbeeld zoveel mogelijk biologische voeding niet zo belangrijk zijn, terwijl vervuiling en levensstijl communicerende vaten zijn. Wie opkomt voor een gezond milieu zal voor zichzelf en zijn familie de gezondste levensstijl en voeding nastreven.

Regelmatig controles op gifstoffen

Van Larebeke stelt dat er kleine verschillen zijn en dat er meer onderzoek nodig is. Daarmee zwakt hij zelf de conclusie van zijn eigen onderzoek niet een klein beetje af.

Bovendien gebeurt er al zeer veel onderzoek. Het Federaal en Europees Voedselagentschap voeren op regelmatige basis onderzoeken uit op voedselproducten. De European Food Safety Authority (EFSA) controleert regelmatig de contaminatie door toxische stoffen zowel in voeding als in de grondstoffen, alsook de correctheid van de etikettering.

In 2015 werden 80.967 stalen verzameld in 29 Europese landen. In 44 procent van de geteste voedselstalen werden sporen van pesticiden gevonden. In een kwart van de stalen zaten sporen van meerdere pesticiden. In 1,5 procent was de maximale waarde overschreden. Tegen die bedrijven werden administratieve en juridische sancties uitgevaardigd.

In 2021 werden 13.845 monsters zowel uit Europa als uit derde landen geanalyseerd. In totaal bleken 13.550 monsters (97,9 procent) binnen de wettelijke limieten te vallen. In 295 monsters (2,1 procent) werden de maximumlimiet voor pesticiden overschreden.

Ook in België voerde het Federaal Agentschap voor Voedselveiligheid FAVV in 2021 een onderzoek uit naar de aanwezigheid van pesticiden in de voeding. 97,6 procent van de 2.045 geanalyseerde monsters van fruit, groenten en granen voldeden aan de maximumlimiet. 2,4 procent ging in het rood. In slechts 32,3 procent van de monsters werden geen pesticiden gevonden. Zachte vruchten (8,6 procent), verse kruiden (7,5 procent) en thee (10,9 procent) scoren het hoogst op de aanwezigheid van pesticiden.

Er worden proportioneel meer schendingen vastgesteld bij producten van buiten de EU (4,1 procent) dan bij producten van binnen de EU (1,6 procent).

In bio-producten was 84,5 procent van de stalen vrij van pesticiden, maar overschreed toch 0,8 procent de wettelijke norm.

Is bio betrouwbaar?

Tijdens mijn lezingen over gezonde voeding vragen mensen me vaak: zijn bioproducten wel echt betrouwbaar? Ik antwoord dan dat dit geen zwart-wit-verhaal is, maar een verhaal van donkergrijs en lichtgrijs zoals je uit de onderzoeken van het FAVV kunt opmaken.

Een boer die het label van bio wil verdienen, moet vijf jaar bewijzen dat zijn gronden en producten vrij zijn van het gebruik van pesticiden. De bio-voedselproducten in de winkelrekken worden eveneens regelmatig gecontroleerd. Wordt daar een bioproduct aangetroffen met een gehalte aan pesticiden, dan wordt de afkomst van het product in de voedselketen gecheckt. Blijkt dat er fraude in het spel is, dan verliest die boerderij haar bio-label.

Gifstoffen in ons milieu en in ons lichaam: een politieke strijd

De uitzending van Terzake rukt het probleem van giftige stoffen in bloed en urine bij jongeren uit zijn maatschappelijk verband door zoveel aandacht te geven aan een gammele studie met een foute conclusie.

Gezonde voeding begint bij gezonde grond. En het gaat slecht met onze landbouwgronden in Europa. Daarom heeft de Europese Unie het Farm to Fork-programma op poten gezet. Dat vormt de kern van de Europese Green Deal die zich tot doel stelt voedselsystemen eerlijk, gezond en milieuvriendelijk te maken en de biodiversiteit aan te zwengelen.

De EU heeft zich tot doel gesteld om tegen 2030 ten minste 25 procent van de landbouwgrond van de EU biologisch te laten exploiteren. Het gebruik van chemische en gevaarlijke pesticiden moest tegen die datum met 50 procent verminderen Al in november 2023 werd deze maatregel door het Europees Parlement weggestemd. Hoe is dat mogelijk?

Wel in mei 2020 hebben de pesticidenindustrie en de landbouwlobby een grootschalige campagne opgezet om de F2F-strategie te ondermijnen. Syngenta, samen met de andere grote producenten van pesticiden (BASF, Bayer en Corteva) en hun lobbygroep CropLife Europe verzetten zich tegen alle bindende doelstellingen voor de vermindering van pesticiden. Hun lobbywerk leidde tot de negatieve stemming in het Europees parlement. Je kan raden wie tegen stemde.

Het is nooit te laat voor de vrt om de foute perceptie van de uitzending recht te zetten. De nationale zender deed dit al voorzichtig op haar website, maar een nieuwe uitzending met verdediging van de biolandbouw en biovoeding zou correcter zijn. Fouten maken is menselijk. Volharden in je fouten is onwetenschappelijk. Dat wensen we de vrt niet toe.

In het najaar verschijnt bij Lannoo het boek ‘Dit slik ik niet meer’ van Staf Henderickx. Een bezorgde dokter over ultrabewerkte voeding die ons ziek maakt.