De regering wil de teelt van medicinale cannabis legaal maken en ook het Europees Parlement stemde onlangs voor reglementering van medicinaal gebruik. Een goede zaak? En is cannabis eigenlijk wel een volwaardig medicijn?
Binnen de Verenigde Naties staat cannabis al sinds 1961 gereglementeerd als een verdovend middel. Het is geklasseerd in de meest restrictieve tabel, samen met heroïne. Daarin staan stoffen met bijzonder gevaarlijke eigenschappen, die vatbaar zijn voor misbruik en voor het veroorzaken van nadelige effecten, met weinig of geen therapeutische waarde; een status die het totale verbod heeft ingewijd en wetenschappelijk onderzoek heeft belemmerd.
In hetzelfde verdrag van 1961 werd bepaald dat de overheid een speciaal bureau voor cannabis moet oprichten als die cannabisteelt wil toelaten. Zo lang dat er niet is, mag er enkel gekweekt worden en onderzoek worden gedaan met planten waarvan het THC-gehalte lager ligt dan 0,2%.
Nederland heeft bijvoorbeeld zo’n bureau en daar mogen planten met een hoger percentage dus wel. In de VS zijn er dan weer verschillende staten die medicinaal en/of recreationeel gebruik gedogen, los van de nationale wetgeving. Eind 2018 kondigde de overheid van Luxemburg aan dat het als eerste Europees land naast medicinaal ook recreationeel gebruik volledig wil legaliseren. Er zit ondertussen een miljardenindustrie achter cannabis die jobs en inkomsten creëren, maar vooral de kans om heel wat zieke mensen te helpen.
De meest werkzame stoffen in cannabis zijn cannabinoïden. Die binden zich in ons lichaam aan gelijknamige receptoren en kunnen heel uiteenlopende responsen teweegbrengen. Van de meer dan honderd geïdentificeerde cannabinoïden die in de cannabisplant zitten weten we het meeste over THC en CBD. De verhoudingen zijn afhankelijk van de soort, de teelt en de verwerking.
‘Cannabis is jarenlang in een hoekje gezet. Toch heeft de plant enorme capaciteiten die steeds duidelijker worden.’
Onze Belgische drugswet dateert al van 1921. Cannabis met meer dan 0,2% THC is een verboden product, maar door een omzendbrief van de regering-Verhofstadt kreeg de vervolging ervan de laagste prioriteit, toch als het om persoonlijk gebruik gaat. En sinds 2006 probeert de vzw Trekt uw Plant aan te tonen dat het ook zeer goed mogelijk zou zijn in België de cannabisteelt voor persoonlijk gebruik door volwassenen te reguleren.
Intussen mogen apothekers in zestien Europese landen al medicinale cannabis afleveren. Recent is er wel vooruitgang in de uniforme Europese regelgeving; midden februari 2019 stemde het Europees Parlement namelijk een resolutie om medicinale cannabis te reglementeren binnen de EU.
De Wereldgezondheidsorganisatie publiceerde een paar weken eerder ook al een mededeling waarmee het internationaal standpunt over cannabis totaal wijzigt. Ze beveelt ook aan om de plant uit het restrictieve schema te halen. Tot het midden van de vorige eeuw was hij trouwens gewoon te vinden in farmacopees.
Volgens Janssens krijgt CBD de voorkeur van patiënten. Toch kan THC voor sommige mensen ook interessant zijn: ‘We kunnen THC niet zomaar schrappen als potentieel geneesmiddel want het is één van de rijkere delen van de cannabisplant. Morfine is bijvoorbeeld ook een drug, maar het wordt wel in grote mate voorgeschreven aan mensen die pijn hebben, met alle nevenwerkingen die erbij horen. Als dokter weet je dat actieve producten bijwerkingen hebben en hou je daar rekening mee. Het is dus heel persoonsgeboden en afhankelijk van de situatie.’
‘Morfine is ook een drug, maar het wordt wel in grote mate voorgeschreven aan mensen die pijn hebben, met alle nevenwerkingen die erbij horen.’
Psychoses
‘Er rust nog altijd een taboe op de psychoactieve factor van THC’, ‘egt Vanhoenacker. ‘Nochtans is er in medicinale cannabis bijna altijd een mooie balans tussen THC en CBD. De THC versterkt de werking van de CBD en is pijnstillend, wat dan weer versterkt wordt door de CBD. En de CBD vermindert dan weer de psychoactieve effecten van de THC. Eigenlijk zijn het broer en zus; ze kunnen niet zonder elkaar en hun synergie is van cruciaal belang om geneeskrachtig te werken. Tijdens een diepgaand gesprek bekijken we wel eerst de psychologische geschiedenis van de patiënten; als iemand bijvoorbeeld gevoelig is aan psychoses dan adviseren we een variëteit die heel weinig THC bevat. De bijwerkingen die we soms zien in de praktijk zijn eigenlijk altijd het resultaat van patiënten die hun dosering niet respecteren. Ze krijgen dan bijvoorbeeld last van misselijkheid en hartkloppingen. Daarom ijveren we voor een trage opbouw. Zo kan het lichaam zich aanpassen en hebben patiënten er zo weinig mogelijk last van. De toepassing en dosering zijn sterk individueel, ook omdat de patiënten vaak al een mix van andere medicijnen gebruiken.’
‘Cannabis is jarenlang in een hoekje gezet’, gaat Vanhoenacker verder. ‘Toch heeft de plant enorme capaciteiten die steeds duidelijker worden. Ik durf te hopen dat medicinaal gebruik op voorschrift snel legaal zal zijn in België, zeker nu Europa ook overtuigd is. Er zijn heel veel volwassenen en kinderen die lijden omdat ze uitbehandeld zijn. Zij moeten vaak kiezen tussen symptoomverlichting en levenskwaliteit met cannabis óf amper functioneren. Patiënten bellen ons soms achteraf om te zeggen hoe blij ze zijn dat ze terug iets banaals kunnen zoals fietsen of koken, of dat hun kind met een levensbedreigende vorm van epilepsie eindelijk vaste voeding kan eten en zijn eerste woorden heeft gezegd. Waarom zouden die mensen zich in illegale bochten moeten wringen om het medicijn te krijgen dat ze nodig hebben en verdienen?’
Het verschil tussen THC en CBD
Delta-9-tetrahydrocannabinol (THC) staat vooral bekend om zijn psychoactieve en geestverruimende werking, maar het kan onder andere ook pijn bestrijden en is de enige cannabinoïde die met zekerheid de eetlust bevordert. Cannabis met meer dan 0,2% THC is in Europa momenteel nog geclassificeerd als drug.
Cannabidiol (CBD) is minder psychoactief en zou dat effect van THC zelfs verminderen. Onderzoek toonde aan dat het kan helpen bij een breed scala aan ziektebeelden. Zo is het onder andere een krachtige ontstekingsremmer en werkt het pijnstillend.
Cannabis in België
Dat er vraag is naar cannabisproducten weerspiegelt zich in de populariteit van de winkeltjes met CBD-producten die recent in ons land opduiken. De zaakvoerders worden streng in de gaten gehouden en moeten de wetgeving rond geneesmiddelen, voedings(supplementen) en cosmetica respecteren. De webshop HempDrop werd in 2018 bijvoorbeeld gesloten na een controle van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV).
In Luik en Brussel openden er vorig jaar filialen van Weedness, maar in Mechelen moest de winkel meteen sluiten omdat ze niet de juiste vergunningen zouden hebben. Ook in Roeselare, Brugge, Kortrijk en Antwerpen kan je sinds kort terecht voor een hele resem aan CBD-producten. Street Shop in Elsene maakt dan weer deel uit van een keten die al zeven vestigingen heeft in Frankrijk. Zij gaan er prat op dat ze gecontroleerde CBD-producten aankopen uit Zwitserland, waar wel al een duidelijke regelgeving is rond de kweek en verkoop. Ook online zijn er verschillende websites waar je CBD-producten kan bestellen.
‘Het is niet altijd voorspelbaar wat cannabis zal doen en het werkt niet voor iedereen. Patiënten beginnen aan een avontuur waarbij ze voor verrassingen kunnen komen te staan.’
‘CBD is big business geworden, maar de producten die mensen zonder voorschrift kunnen kopen zijn niet medicinaal’, legt Emelie Vanhoenacker uit, zaakvoerster en referentieverpleegkundige van Cannabis Patient Care. Samen met apotheker Igna Huyghe geeft ze medicinaal cannabisadvies op maat en werkt ze nauw samen met de artsen van de patiënten. ‘Je kan die commerciële olie eerder zien als een voedingssupplement, maar momenteel heeft ze in geen enkel Europees land een duidelijke wettelijke status. Formeel is het in België zelfs verboden om CBD oliën te verkopen of aan te kopen. Als mensen echt medische symptomen willen bestrijden horen ze cannabis op voorschrift te gebruiken. Sommige patiënten vertellen ons dat ze op korte termijn wel pijnverlichting voelen als ze die CBD-producten nemen, maar na een aantal maanden vermindert dat meestal.’
Therapeutische vrijheid om cannabis voor te schrijven
Artsen hebben therapeutische vrijheid en mogen nu dus cannabis voorschrijven, ook mét THC, maar enkel als alle klassieke middelen gefaald hebben en ze het nodig achten voor de patiënt. ‘Ik schat dat er in België rond de drieduizend officiële patiënten zijn die cannabis gebruiken op doktersvoorschrift, maar in het illegale circuit zijn dat er nog veel meer’, zegt Vanhoenacker. ‘Het is een grote groep medicinale gebruikers waar we weinig zicht op hebben.”‘
‘Onder chronische kankerpatiënten is cannabis alvast één van de meest gebruikte alternatieve middelen’, vult professor oncologie Jaak Janssens aan, verbonden aan de UHasselt. ‘Ik schat dat er zo’n honderdduizend van hen gebruik van maken, lang niet allemaal op voorschrift. Daarnaast heb je ook nog een ongeveer even grote groep neurologische patiënten die bijvoorbeeld spasmen hebben. Dat zijn al zo’n tweehonderdduizend mensen die geholpen zijn met cannabis.’
Tot drie jaar terug konden artsen enkel flos voorschrijven: de volledige, gedroogde vrouwelijke bloemtoppen van cannabisplanten. De verhouding tussen CBD en THC was sterk afhankelijk van de soort en de teelt. Door de aanduiding van de percentages hadden ze al een richtlijn, maar het was toch moeilijk te voorspellen wat het effect zou zijn. Sinds een aantal jaar zijn er uitgezuiverde vormen op de markt, meestal opgelost in olie of alcohol. Net zoals bij andere medicijnen kunnen artsen dan gericht doseren. Enkele gespecialiseerde farmaceutische bedrijven leveren medicinale cannabis aan: gestandaardiseerde cannabis. In België wil het Limburgse Rendocan, momenteel in de laatste ontwikkelingsfase, één van de belangrijkste bedrijven ter wereld worden in de sector.
‘Je komt bijna dagelijks in contact met patiënten die je moeilijk kan helpen met klassieke middelen en dan ben je genoodzaakt om te kijken naar alternatieven; of je nu bewijzen hebt van een controle-agentschap of niet.’
Ondanks de therapeutische vrijheid schrikt het algemene verbod veel artsen af. Wie weinig weet over cannabis botst op een grote barrière: zou ik me wel wagen aan een illegale stof? Gaan mensen me niet beschouwen als een alternatieve dokter? Als oncoloog ligt dat volgens Janssens anders: ‘Je komt bijna dagelijks in contact met patiënten die je moeilijk kan helpen met klassieke middelen en dan ben je genoodzaakt om te kijken naar alternatieven; of je nu bewijzen hebt van een controle-agentschap of niet. Spijtig genoeg worden patiënten tot nu toe vaak gedwongen om hun geneesmiddel te kopen in Nederlandse apotheken en illegaal over de grens te brengen. Het invoeren van cannabis is strikt verboden, maar volgens de procureurs die ik gesproken heb worden mensen die een attest hebben voor medisch gebruik over het algemeen toch met rust gelaten…’
Rijden onder invloed van cannabis blijft te allen tijde verboden, ook al is het voor medicinaal gebruik. Daarom raadt Cannabis Patient Care aan om altijd een chauffeur te voorzien of het openbaar vervoer te gebruiken. Omdat het een grijze zone is adviseren ze ook om het adviesrapport, medisch dossier en een kopie van het doktersvoorschrift mee te nemen als patiënten cannabisproducten vervoeren.
Medisch potentieel wordt steeds duidelijker
In verschillende culturen wordt cannabis al eeuwenlang beschouwd als een geneeskrachtig kruid, maar het is pas de laatste twintig jaar dat er zoveel positieve wetenschappelijke aandacht is. Uit onderzoek van het Europees waarnemingscentrum voor drugs en drugverslaving blijkt dat patiënten medicinale cannabis vooral gebruiken voor de behandeling van chronische pijn. Klinische studies tonen aan dat de plant daar een klein, maar wel duidelijk effect op heeft. Verder kan het ook helpen bij slaapproblemen, spasmen door MS en epilepsie (bij kinderen). Voor verlichting bij misselijkheid, de neveneffecten van kankertherapieën of als eetluststimulans zijn de bewijzen voorlopig zwak.
De Wereldgezondheidsorganisatie constateerde dan weer dat er duidelijke aanwijzingen zijn dat cannabis ook kan helpen bij het behandelen van kanker, psychoses, Alzheimer en de ziekte van Parkinson.
‘Voor sommige langdurige klachten heeft de klassieke geneeskunde niet altijd een antwoord’, zegt Janssens. ‘Pijn is daar een goed voorbeeld van en is een groot probleem bij veel patiënten. Toch is het niet altijd voorspelbaar wat cannabis zal doen en werkt het niet voor iedereen. Patiënten beginnen aan een avontuur waarbij ze voor verrassingen kunnen komen te staan, maar één daarvan kan zijn dat hun probleem opgelost geraakt, en dat is natuurlijk wat wij en zij willen.’
Sativex®: (voorlopig) het enige legale cannabisproduct van België
Het enige medicinale cannabisproduct dat voorlopig legaal te krijgen is bij apothekers in België is Sativex®. Die spray voor MS-patiënten met zware spasmen bestaat uit een combinatie van CBD én THC, in ongeveer gelijke verhoudingen. Cannabis (ook mét THC) is in België namelijk wel vergund voor medisch gebruik als geregistreerd geneesmiddel voor het behandelen van pijn, MS en spasmen. Minister van Volksgezondheid Maggie De Block heeft de wetgeving zo opgesteld dat er ruimte is voor wetenschappelijk bewezen nieuwe vormen, waarvoor ze rekent op meer analyses en onderzoeken van de farmaceutische bedrijven en de academische wereld. Voor het einde van dit jaar en de regeerperiode wil ze ook een wetswijziging doorvoeren die de productie toelaat van medicinale cannabis op grotere schaal.
De Wereldgezondheidsorganisatie communiceerde eind 2018 dat cannabis geen gezondheidsrisico’s met zich meebrengt en brengt later dit voorjaar een rapport uit met meer aanbevelingen. Janssens vindt ook dat cannabis zich al genoeg bewezen heeft: ‘Er zijn al duizenden onderzoeken gepubliceerd waarbij de overgrote meerderheid gunstige effecten aantoonde. De plant behoort eigenlijk tot de medische wereld en is een opportuniteit. Artsen zouden opgeleid moeten zijn om hem te gebruiken naast morfine en andere producten. Op dit moment komt dat absoluut niet aan bod. Als de minister samen zou zitten met oncologen die in contact staan met patiënten dan kan er een wettelijke basis komen voor medicinaal gebruik.”‘
‘Studies zijn er inderdaad genoeg’, vult Vanhoenacker aan. ‘In het Handbook of Cannabis vatte professor Roger Pertwee, verbonden aan Oxford University, de positieve en negatieve resultaten samen van alle onderzoeken van de laatste vijftien jaar. Het is een heel objectieve en uitgebreide handleiding die we aanraden aan artsen en verpleegkundigen. Je kan het boek online zelfs gratis raadplegen en het is een sterke leidraad voor hoe we cannabis medicinaal kunnen gebruiken.’
Volgens Janssens krijgt CBD de voorkeur van patiënten. Toch kan THC voor sommige mensen ook interessant zijn: ‘We kunnen THC niet zomaar schrappen als potentieel geneesmiddel want het is één van de rijkere delen van de cannabisplant. Morfine is bijvoorbeeld ook een drug, maar het wordt wel in grote mate voorgeschreven aan mensen die pijn hebben, met alle nevenwerkingen die erbij horen. Als dokter weet je dat actieve producten bijwerkingen hebben en hou je daar rekening mee. Het is dus heel persoonsgeboden en afhankelijk van de situatie.’
‘Morfine is ook een drug, maar het wordt wel in grote mate voorgeschreven aan mensen die pijn hebben, met alle nevenwerkingen die erbij horen.’
Psychoses
‘Er rust nog altijd een taboe op de psychoactieve factor van THC’, ‘egt Vanhoenacker. ‘Nochtans is er in medicinale cannabis bijna altijd een mooie balans tussen THC en CBD. De THC versterkt de werking van de CBD en is pijnstillend, wat dan weer versterkt wordt door de CBD. En de CBD vermindert dan weer de psychoactieve effecten van de THC. Eigenlijk zijn het broer en zus; ze kunnen niet zonder elkaar en hun synergie is van cruciaal belang om geneeskrachtig te werken. Tijdens een diepgaand gesprek bekijken we wel eerst de psychologische geschiedenis van de patiënten; als iemand bijvoorbeeld gevoelig is aan psychoses dan adviseren we een variëteit die heel weinig THC bevat. De bijwerkingen die we soms zien in de praktijk zijn eigenlijk altijd het resultaat van patiënten die hun dosering niet respecteren. Ze krijgen dan bijvoorbeeld last van misselijkheid en hartkloppingen. Daarom ijveren we voor een trage opbouw. Zo kan het lichaam zich aanpassen en hebben patiënten er zo weinig mogelijk last van. De toepassing en dosering zijn sterk individueel, ook omdat de patiënten vaak al een mix van andere medicijnen gebruiken.’
‘Cannabis is jarenlang in een hoekje gezet’, gaat Vanhoenacker verder. ‘Toch heeft de plant enorme capaciteiten die steeds duidelijker worden. Ik durf te hopen dat medicinaal gebruik op voorschrift snel legaal zal zijn in België, zeker nu Europa ook overtuigd is. Er zijn heel veel volwassenen en kinderen die lijden omdat ze uitbehandeld zijn. Zij moeten vaak kiezen tussen symptoomverlichting en levenskwaliteit met cannabis óf amper functioneren. Patiënten bellen ons soms achteraf om te zeggen hoe blij ze zijn dat ze terug iets banaals kunnen zoals fietsen of koken, of dat hun kind met een levensbedreigende vorm van epilepsie eindelijk vaste voeding kan eten en zijn eerste woorden heeft gezegd. Waarom zouden die mensen zich in illegale bochten moeten wringen om het medicijn te krijgen dat ze nodig hebben en verdienen?’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
