Maakt de pil je echt ongelukkiger? 7 vragen over hormonale anticonceptie beantwoord
Steeds meer vrouwen maken zich zorgen over de negatieve impact van hormonale anticonceptie. Maar niet alle bijwerkingen zijn wetenschappelijk bewezen. We legden zeven vragen van jonge vrouwen voor aan experten.
‘Op TikTok vertellen heel wat mensen dat ze stoppen met de pil omdat ze merken dat de hormonen een negatieve impact op hun lichaam hebben’, zegt Linde Puttemans, een studente van negentien die zelf (nog) geen anticonceptie neemt. Ze geeft toe dat de boodschappen op sociale media haar ideeën over hormonale anticonceptie beïnvloeden. ‘Als ik zulke negatieve berichten zie, vraag ik me soms af waarom ik daarmee zou beginnen.’
Puttemans is lang niet de enige die hormonale anticonceptie ter discussie stelt. In België daalt het gebruik van de pil, de ring en de pleister al meer dan 10 jaar. In 2013 kreeg 59,6 procent van de vrouwen tussen 18 en 20 jaar daarvoor een terugbetaling via een ziekenfonds. In 2023 was dat nog 43,1 procent. Sinds 2019 is die daling versneld. Het gebruik van de spiraal gaat in die leeftijdscategorie wel in stijgende lijn. In 2013 kreeg 1 procent van de vrouwen tussen 18 en 20 jaar daarvoor een terugbetaling via een ziekenfonds, in 2023 was dat 4,9 procent.
Ook gynaecologen krijgen meer kritische vragen over (stoppen met) hormonale anticonceptie. ‘De afgelopen jaren merken we vooral bij jonge vrouwen best wat weerstand’, zegt Susanne Housmans, gynaecologe in het UZ Leuven. ‘Ze willen zo weinig mogelijk hormonen nemen en hun cyclus zo natuurlijk mogelijk houden.’
Het gebruik van de anticonceptiepil daalt in België al meer dan tien jaar.
In de jaren zestig speelde de anticonceptiepil een belangrijke rol in de emancipatie en het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. Dat zij sindsdien kunnen kiezen of en wanneer ze kinderen krijgen, maakt hen onafhankelijker. Maar vandaag is er een nieuwe groep vrouwen die zich van hormonale anticonceptie wil bevrijden. De hormonen in de pil zouden volgens hen een negatieve invloed op hun lichaam en geest hebben.
‘Het is goed dat vrouwen kritischer worden’, vindt Housmans. ‘Het is logisch dat mensen vragen stellen en hun verwachtingen van een therapie duidelijk communiceren. Maar het brengt vrouwen met medische klachten in een lastig parket. Als zij hormonale anticonceptie afwijzen, zijn er soms weinig andere opties die hun klachten kunnen verlichten.’
De pil werkt namelijk niet uitsluitend contraceptief, maar heeft ook een rist andere ‘bijwerkingen’ die heel wat vrouwen handig vinden. Zo kunnen ze plannen wanneer en of ze ongesteld worden, ervaren ze minder sterke bloedingen, wordt menstruatiepijn verlicht en zijn de hormoonschommelingen die een natuurlijke cyclus met zich meebrengt minder uitgesproken.
‘Vandaag is er zo’n breed gamma aan hormonale anticonceptie dat er vrijwel altijd een pil, staafje of spiraal wordt gevonden waar de patiënt zich goed bij voelt’, zegt professor Stefan Cosyns, afdelingshoofd gynaecologie aan het UZ Brussel. ‘Ik ben ervan overtuigd dat we vrouwen op een veilige manier van hormonale contraceptie kunnen voorzien. Maar het hoeft niet. Wie zich goed voelt bij een natuurlijke cyclus, kan andere voorbehoedsmiddelen kiezen, zoals het condoom. Dat is een individuele keuze.’
Vraag 1: Heeft hormonale anticonceptie een invloed op het mentaal welzijn?
De wetenschappelijke studies spreken elkaar tegen. ‘Sommige onderzoeken laten een toename van stemmingsklachten zien, andere niet’, zegt professor Yves Jacquemyn, diensthoofd gynaecologie van het UZA. ‘Depressieve stoornissen of stemmingsverschillen treden bij 1 tot 10 procent van de gebruiksters op, maar doen zich net zo goed voor in de controlegroep. Het is dus moeilijk om daar een conclusie uit te trekken.’
‘Het is ook maar de vraag of de gerapporteerde stemmingsverschillen altijd gerelateerd zijn aan de pil’, merkt Steffi van Wessel op, gynaecoloog in het UZ Gent. ‘Er zijn tal van factoren die iemands stemming kunnen beïnvloeden. Bovendien zijn emotionele klachten moeilijk meetbaar.’
Hoewel de meeste vrouwen zich goed voelen bij hormonale anticonceptie, reageren sommige patiënten volgens Cosyns op de synthetische hormonen die in de pil zitten. Zij kunnen gebaat zijn met een pil met bio-identieke hormonen.
Ook of hormonale anticonceptie het libido beïnvloedt, blijft in de wetenschappelijke literatuur een vraagteken. ‘De onderzoeksresultaten zijn tegenstrijdig en de kwaliteit van de studies matig’, aldus Jacquemyn.
Een daling in libido valt volgens Cosyns wel te verklaren. ‘Wie de pil neemt, krijgt een constante dosis hormonen binnen, wat niet het geval is bij een natuurlijke cyclus. Evolutionair gezien zorgt de natuur ervoor dat het libido piekt rond de eisprong, omdat de vrouw dan zwanger kan worden. Een behoud van het libido zie je wel bij vrouwen met een koperspiraal, en ook bij sommige hormoonspiraaltjes. Vrouwen die het gevoel hebben dat hun libido door de pil lager is, kunnen die opties proberen.’
Vraag 2: Moet je elke maand een stopweek inlassen als je de pil neemt?
‘Bij alle anticonceptie die bestaat uit een combinatie van een oestrogeen en een progestageen – de pil, de anticonceptiering en de pleister – kun je een stopweek inlassen, maar dat hoeft niet’, zegt Van Wessel. ‘Methoden waarin alleen een progestageen zit, moeten meestal zelfs doorgenomen worden – denk aan de minipil, de prikpil, de hormoonspiraal en het staafje.’
Housmans waarschuwt dat het niet bewezen is dat zwaarder gedoseerde pillen, die vaak gebruikt worden voor de behandeling van acne, veilig zijn om door te nemen. Daarom raadt ze aan om met je huisarts of gynaecoloog te bespreken of je de pil al dan niet kan doornemen.
Waarom die stopweek dan toch ingeburgerd raakte, terwijl ze meestal overbodig is? ‘Omdat men er in de jaren zestig van overtuigd was dat als men een pil op de markt zou brengen waardoor vrouwen niet meer zouden bloeden, niemand die pil zou willen nemen’, zegt Cosyns. ‘Vrouwen zouden zich dan afvragen waar het bloed blijft – iets wat sommige vrouwen vandaag nog bezighoudt.’
Maar de bloedingen die een vrouw krijgt wanneer ze hormonale anticonceptie neemt, hebben niets met de menstruatie te maken. Door het wegblijven van extra hormonen reageert het lichaam tijdens de pauzeweek met een zogenaamde onttrekkingsbloeding, die vooral bestaat uit wat slijmvlies uit de baarmoederholte.
‘Bij wie de pil neemt of een hormoonspiraal laat zetten, bouwt dat baarmoederslijmvlies minder op, waardoor het bloedverlies mindert’, zegt Cosyns. ‘Langdurig gebruik van de pil kan er zelfs voor zorgen dat vrouwen amper of zelfs geen bloedverlies meer hebben tijdens de stopweek.’
De bloedingen die een vrouw krijgt wanneer ze hormonale anticonceptie neemt, hebben niets met de menstruatie te maken.
Als de pil wordt doorgenomen, is het enige nadeel dat het slijmvlies op een bepaald moment zodanig fijn en broos wordt, dat vrouwen tussentijds bloedverlies kunnen ervaren. ‘Dat zorgt dan voor wat bruinverlies of minimaal rood bloedverlies’, zegt Cosyns. ‘Dat is niets om ongerust over te zijn. Sommigen zullen dat al ervaren als ze een keer de pauzeweek overslaan, anderen kunnen een jaar lang de pil doornemen zonder ook maar een druppel bloed te verliezen.’
Het is dus doorgaans oké om de stopweek over te slaan, en dat mag volgens experten gerust maanden, zelfs jaren aan een stuk. ‘Zeker mensen die een pijnlijke menstruatie hebben, zijn daarbij gebaat’, aldus Cosyns. ‘Ook vrouwen met endometriose moeten vermijden om hun menstruatie te krijgen. Zij krijgen de pil jaar in jaar uit voorgeschreven.’
Bovendien zorgt een continue inname van hormonale anticonceptie er volgens Jacquemyn voor dat vrouwen extra beschermd zijn tegen eierstokkanker, baarmoederkanker en zelfs een beetje tegen darmkanker.
Is menstruatie nog wel nodig?
Vraag 3: Is het oké om de pil uitsluitend te nemen wanneer je seksueel actief bent?
Vanwege het risico op trombose of bloedklontervorming, dat bij elke combinatiepil bestaat, wordt dat afgeraden. ‘Wanneer je een pil begint te nemen met een oestrogeen en progestageen in, leidt dat tot een verhoging van een aantal eiwitten die in je lever geproduceerd worden, waardoor je een hoger risico op bloedklontervorming hebt’, zegt Housmans. ‘Na een tijd stabiliseert het risico weer, maar als je om de haverklap start en stopt met de pil, lok je telkens een verhoogd risico op trombose uit.’
Hoe groot dat risico is, hangt af van welke pil je neemt. Van de 100.000 vrouwen die de pil niet gebruiken, krijgen er per jaar 5 tot 100 een trombose. Van de 100.000 vrouwen die een pil van de tweede generatie nemen, krijgen er per jaar 20 tot 400 een trombose. Bij dat type pil is het risico dus viermaal zo hoog. Bij vrouwen die pillen van de derde generatie gebruiken, is het risico op veneuze trombose zes- tot achtmaal zo hoog als bij vrouwen die geen pil gebruiken. Bij pillen die enkel progestageen bevatten, is er geen verhoogd risico op trombose.
Vraag 4: Heeft de pil een invloed op het gewicht?
‘In onderzoek zien we geen verschil in gewichtstoename tussen mensen die de pil nemen en mensen die een placebo krijgen’, zegt Jacquemyn. ‘Dat betekent natuurlijk niet dat je na het starten van de pil niet kunt aankomen, wel dat er even veel mensen zijn die hun gewicht behouden en dat er zelfs mensen zijn die gewicht verliezen.’
Of iemand aankomt door de pil, hangt vooral af van het type progestageen dat erin zit. ‘Als mensen verzwaren door de pil, komt dat meestal doordat ze op het progestageen reageren en er vochtretentie optreedt’, zegt Cosyns. ‘Dat zorgt voor een gewichtstoename van gemiddeld één kilo. Zodra ze stoppen met de pil, verliezen vrouwen dat gewicht weer. Soms kunnen vrouwen ook wat oedeem krijgen in de benen. Zij kunnen overschakelen op een pil met een vochtafdrijvend progestageentype.’
Vraag 5: Helpt de pil tegen acne?
Bijna alle combinatiepillen hebben een positief effect op acne. Volgens Jacquemyn hoeven vrouwen zelfs geen speciale pil te nemen om acne te bestrijden. ‘Er is geen bewijs dat die beter zou werken dan andere.’
Toch zijn sommige pillen van de derde of vierde generatie speciaal ontwikkeld voor de behandeling van acne. Die pillen bevatten cyproteronacetaat of drospirenon, waardoor ze de mannelijke hormonen counteren die een vette huid kunnen veroorzaken.
Housmans wijst erop dat het zeker tijdens de eerste maanden normaal is om effecten te ondervinden op huid en haar door het nemen van hormonale anticonceptie. ‘Na een paar maanden stabiliseert dat. Daarom adviseren we vrouwen om even vol te houden.’
Jacquemyn waarschuwt er ten slotte voor dat hormonale anticonceptie die enkel progestageen bevat, zoals de minipil en de hormoonspiraal, net wel acne kunnen veroorzaken.
Vraag 6: Is de morning-afterpil een goed alternatief?
‘Het is zeker een goede reflex om de morning-afterpil te halen om ongewenste zwangerschap te voorkomen’, zegt Housmans. ‘Maar als vorm van langdurige contraceptie zou ik het niet aanbevelen. Vroeger heette die pil de noodanticonceptiepil, en dat moet ze ook blijven.’
‘De morning-afterpil moet een noodanticonceptiepil blijven.’
Als de morning-afterpil correct ingenomen wordt, zorgt die er wel degelijk voor dat de kans dat je zwanger raakt grotendeels vermeden wordt. ‘Maar ze is niet zo veilig als klassieke hormonale contraceptie’, waarschuwt Housmans. ‘Bovendien brengt de morning-afterpil ook telkens de natuurlijke cyclus in de war.’
Vraag 7: Bestaat er anticonceptie voor mannen?
Behalve de mannelijke sterilisatie, die definitief is, zijn er voor mannen weinig betrouwbare opties.
Al jaren wordt er onderzoek gedaan naar hormonale contraceptie voor mannen, maar voorlopig lijkt er weinig schot in de zaak te komen. ‘Er bestaan wel zaaddodende pasta’s, maar die bieden lang niet zo’n hoge bescherming, net zo min als technieken zoals terugtrekken’, zegt Housmans.
Bovendien vreest Cosyns dat, zelfs als er een mannenpil zou zijn, vrouwen nog altijd de controle over de contraceptie zouden willen behouden. ‘Als de mannenpil door slechte inname niet effectief is, dan denk ik dat vrouwen nog altijd liever de anticonceptie voor hun rekening nemen. Zij zijn immers degenen die zwanger kunnen worden als het misloopt.’
8 vragen over de anticonceptiepil: zijn vrouwen terecht bang voor hun gezondheid?
Vier generaties pillen
Sinds de eerste combinatiepil op de markt kwam, is ze steeds verder ontwikkeld. Hoewel ze altijd de vrouwelijke geslachtshormonen oestrogeen en progestageen bleef bevatten, is de dosering van oestrogeen doorheen de jaren gedaald en werden er alternatieve progestagenen met andere eigenschappen aan de pil toegevoegd. Intussen heeft men het over verschillende generaties pillen, naargelang het soort progestageen dat de pil bevat.
De eerste generatie pillen bevat een hoge dosis oestrogeen en een progestageen. Enkele jaren na de introductie bleek dat vrouwen door veel oestrogeen meer kans liepen op trombose.
De tweede generatie pillen kwam in de jaren tachtig, negentig op de markt en bevat minder oestrogeen, maar vaak wel hetzelfde soort progestageen als die van de eerste generatie. De betrouwbaarheid bleef onveranderd. Door de goede verhouding tussen de voor- en nadelen, zijn deze pillen doorgaans de eerste keuze.
Pillen van de derde generatie kwamen in de jaren negentig op de markt en bevatten een nieuw soort progestageen zoals desogestrel of gestodeen. De vierde generatie pillen kwam in het begin van de 21e eeuw op de markt en bevatten opnieuw een nieuw soort progestageen als drospirenon, dienogest of nomegestrolacetaat.
De pil kan synthetische of bio-identieke hormonen bevatten. Bio-identieke hormonen worden in een laboratorium gemaakt, maar hebben in de bloedbaan dezelfde structuur als de hormonen die vrouwen zelf aanmaken.
Andere hormonale anticonceptie
De minipil bevat enkel progestageen en heeft daardoor geen invloed op het risico op trombose. Wel komen tussentijdse bloedingen vaker voor, en sommige vrouwen ervaren bijwerkingen als hoofdpijn, een opgeblazen gevoel of vochtretentie.
De prikpil is een driemaandelijkse injectie met progestageen en daardoor ideaal voor wie moeite heeft met dagelijkse inname. Ze biedt een heel betrouwbare bescherming, maar kan dezelfde bijwerkingen hebben als de minipil.
Het staafje of het hormonaal implantaat is een klein, buigzaam staafje dat onder de huid van de bovenarm wordt geplaatst. Het geeft drie jaar lang progestageen af en heeft een perfecte contraceptieve werking.
De hormoonspiraal geeft progestageen af en is niet alleen zeer betrouwbaar is, maar maakt de menstruatie ook vaak lichter. Afhankelijk van het type kan het vijf tot acht jaar blijven zitten. De plaatsing kan bij sommige patiënten korte pijn opwekken, maar het overgrote deel van de gebruiksters is erg positief over deze vorm van contraceptie.
De anticonceptiering is een flexibele ring die je vaginaal inbrengt en drie tot vier weken blijft zitten. Hij geeft continu een lage dosis oestrogeen en progestageen af, en die komt direct in de bloedbaan terecht. De ideale optie voor wie moeite heeft met dagelijkse inname.
De pleister geeft oestrogeen en progestageen af via de huid en moet wekelijks worden vervangen.
