Lawaai maakt elk jaar 12.000 doden in de EU: ‘Het is giftig voor ons brein’

Liefst drie op de vier Vlamingen hebben last van omgevingsgeluid. Te veel decibels verhogen de kans op angst- en leerstoornissen, depressie en zelfs zelfdoding. Toch wil de nieuwe Vlaamse regering nachtelijk vrachtverkeer stimuleren. ‘Onze politici maken van een verkeers- een gezondheidsprobleem.’

Yussuf* (52) woont al zes jaar in de Gentse deelgemeente Oostakker, geklemd tussen de R4 en de Antwerpsesteenweg. ‘De eerste nacht die we hier doorbrachten, besefte ik: oei, het lawaai van het verkeer is feller dan gedacht’, zegt hij. We staan op zijn ­terras, maar ik kan hem amper verstaan door het geraas van de auto’s op de snelweg. We gaan naar binnen. ‘Iedere nacht schiet mijn zoon wakker om vijf uur ‘s ochtends, wanneer het vrachtverkeer op de R4 aantrekt’, gaat Yussuf verder. ‘De geluidsoverlast weegt op ons gezin. Ik voel me schuldig omdat ik dit huis heb gekocht.’

Yussuf is niet alleen. Uit een enquête van het Departement Omgeving blijkt dat drie op de vier Vlamingen last hebben van geluid in en om de woning. 30 procent ­ondervindt hinder door verkeerslawaai, 16 procent door geluid van buren en 15 procent door bouwwerkzaamheden.

Die ergernissen hebben een grote impact op ons mentale welzijn. Uit een overzichtsartikel dat begin dit jaar verscheen in Journal of Exposure Science & Environmental Epidemiology blijkt dat blootstelling aan lawaai de kans op depressies, angststoornissen, zelfdoding en gedragsproblemen ook bij kinderen verhoogt.

Auteur van die studie is de Duitse ­psycholoog Omar Hahad (Universitair ­Ziekenhuis Mainz). Hij is een wereld­autoriteit in het onderzoek naar de link tussen geluid en mentale gezondheid. ‘Onze ogen kunnen we sluiten, maar onze oren niet’, zegt Hahad in een video­gesprek met Knack. ‘Ook als we slapen, blijft ons ­lichaam waakzaam, klaar om te vechten of te vluchten bij luid geluid. Zo zijn we van in de oertijd voor­geprogrammeerd. Onbewust voelt het ­lichaam zich bij lawaai in gevaar.’

In een van zijn onderzoeken liet Hahad in de slaapkamers van proefpersonen het geluid van één overvliegend vliegtuig ­horen. ‘Velen werden er niet wakker van en ‘s ochtends zeiden ze goed geslapen te ­hebben. Maar in onze metingen zagen we dat hun bloeddruk en hartritme fel ­stegen toen het geluid werd afgespeeld. Zelfs al denk je dat je een goede nachtrust hebt ­gehad, dan nog heeft nachtlawaai een effect op je lichaam. Het geluid van één voorbij­rijdende auto of overvliegend toestel is voldoende om de rest van de nacht ­minder goed en diep te slapen. Een ge­regeld ­verstoorde of gefragmenteerde slaap kan leiden tot ernstige mentale problemen. ­Zeker bij mensen die al minder veerkracht hebben.’

Zenuwstelsel

In de enquête van het Department ­Om­geving geven bijna twee op de vijf ­Vlamingen aan moeilijk in te slapen of ‘s nachts wakker te worden door geluids­hinder van wegverkeer. Hoeveel Vlamingen daarbovenop onbewust hinder van nachtlawaai ervaren, weten we niet.

In de lawaaierige buurt in Oostakker spreken we met nog een tiental buurt­bewoners. We moeten luider praten om het verkeer te overstemmen, maar de gesprekken zijn ­samen te vatten tot: ‘We zijn het gewoon, ­meneer, we horen dat zelfs niet meer.’

Dat wil allerminst zeggen dat er geen probleem is. ‘Als prikkels frequent zijn, kan het voorvallen dat je die niet meer bewust ­ervaart’, zegt dokter en stressexpert Luc Swinnen. ‘Maar je zenuwstelsel ervaart ze nog wel. Je hebt je bewustzijn niet nodig om schade te ondervinden van die geluidsprikkels.’

‘Ons lichaam went niet aan hard geluid’, zegt Hahad. ‘Integendeel, er is een priming effect: een lichaam dat eerder al nachtlawaai te verwerken kreeg, zal bij meer geluidsprikkels nog heftiger reageren, wat kan leiden tot vernauwde bloedvaten, trombose en een verstoord immuunsysteem.’

‘Ik hoor te veel’: wat als de volumeknop van de wereld te luid staat?

Hersenschade

In de Europese Unie zijn er jaarlijks naar schatting 12.000 voortijdige overlijdens en 48.000 nieuwe gevallen van hartproblemen veroorzaakt door langdurige blootstelling aan lawaai (zie kaderstuk onderaan het artikel). Hahad is categorisch: ‘Doordat lawaai inwerkt op ons immuunsysteem, verhoogt het de kans op zowat alle mogelijke ziekten: hart- en ­vaatziekten, kankers, dementie en veel ­mentale problemen.’ Swinnen sluit zich daarbij aan: ‘Mensen die in een luide om­geving wonen, worden sneller ziek. Continu lawaai zorgt voor gehoorschade, celschade en hersenschade. Dat is toch wel wat, nee?’

‘Een overdosis lawaai is ook letterlijk giftig voor het brein’, legt Swinnen uit. ‘Geluid komt binnen via ons trommelvlies en gaat niet alleen naar de amygdala, waar we angst verwerken, maar ook naar breinregio’s die dienen om bij te leren, ons uit te drukken en emoties te verwerken. Door lawaai worden die gebieden verstoord en zenden ze een hormoon naar de bijnieren. Die scheiden op hun beurt de stresshormonen adrenaline en cortisol af. Op celniveau komen er dan eiwitten vrij die ontstekingen veroorzaken. Als de stress te lang aanhoudt, verspreiden die ontstekingen zich over het hele ­lichaam, inclusief de hersenen. Zo is de cirkel rond, met breinschade tot gevolg.’

Hahad: ‘Finaal verandert de breinstructuur en is er een slechtere bloeddoorstroming door de hersenen. Wellicht is dat de verklaring waarom verkeerslawaai leidt tot een hogere kans op dementie én leerstoornissen, waaronder verminderde leesvaardigheden bij kinderen.’ Dat laatste houdt ook Yusuf bezig: ‘Mijn zoon moet wel studeren. Als hij wakker ligt, kan hij zijn batterijen niet opladen en zich niet concentreren.’

Stiekeme uitputting

Bij wetenschappelijke studies over de impact van geluidshinder gaat het procentueel gezien vaak om een kleine verhoging van het risico op soms ernstige ziektes. Vergeleken met traditionele risicofactoren als roken, alcohol of slechte eetgewoonten lijken de gevolgen beperkt. Het probleem is echter dat grote delen van de bevolking dagelijks aan lawaai zijn blootgesteld. Daardoor lopen de maatschappelijke ­kosten hoog op.

Lawaai en luchtvervuiling – beide ­grotendeels het gevolg van het verkeer – kosten de lidstaten van de EU naar ­schatting 1000 miljard euro per jaar, door werkuitval, ziekte en voortijdige over­lijdens. Ter vergelijking: de maatschap­pelijke kosten van alcohol worden geschat op 120 miljard euro per jaar, die van ­roken op 540 miljard.

Toch krijgt stressexpert Swinnen zelden patiënten over de vloer die vanwege ­geluidshinder bij hem aankloppen: ‘In het begin gaat het altijd over andere stressoren, zoals de werkdruk, die hen depressief ­maken. Pas als ik doorvraag naar de rol van geluid in hun leven, blijkt dat ook een ­belangrijke factor te zijn. Elke zorgverlener zou moeten vragen naar geluidsschade en achtergrondlawaai, want ik ontdek zo vaak dat het een onderliggend probleem is waar mensen zich niet bewust van zijn.’

Vaak wéten mensen niet waarom ze ­gestresst zijn. Ze voelen zich misschien ­uitgeput, maar weten niet dat het komt door nachtlawaai.

Filedruk verminderen

‘Een systemische risicofactor als geluidshinder kan niet worden opgelost door ­dokters of psychologen’, zegt Hahad. ‘Het is aan politici om via wetgeving hun bevolking ertegen te beschermen. Helaas blijkt volksgezondheid vaak ondergeschikt aan de economie. En toch is het beperken van geluidsoverlast ook economisch ­interessant, want dan heb je minder ­uitval door ziekte.’

Daar lijkt de nieuwe Vlaamse regering niet van overtuigd. Om de filedruk te verminderen, wil ze ‘nachttransport voordeliger maken’. Méér vrachtwagens op de weg tijdens de slaapuren is volgens mobiliteitsexpert Kris Peeters een slecht idee: ‘Zo ­maken we van een verkeersprobleem een gezondheidsprobleem.’ Yussuf vreest nog meer slapeloze nachten: ‘De overheid denkt alleen aan ­inkomsten en niet aan het welzijn van de burgers. Wat kan ik doen? Eigenlijk zou ik een schadever­goeding moeten vragen.’

In het Vlaamse regeerakkoord komt het woord ‘geluid’ alleen voor in verband met de luchthaven van Zaventem, en in een paragraaf over preventie samen met andere schadelijke milieufactorenen als PFAS, asbest en zware metalen. Telkens zonder concrete maatregelen.

Zo’n concrete maatregel veranderde nochtans het leven van Lyubomir Kasabov (35), die in een andere wijk van Oostakker naast de R4 woont. ‘Ik woon hier sinds 2018 en lag toen vooral wakker door de vrachtwagens. In 2021 bouwden ze hier een geluidswerende wand en sindsdien slaap ik veel beter.’

Yussuf overweegt zelf een geluidsscherm rond zijn tuin te bouwen. ‘Dat zou me 800 euro per twee meter kosten, in totaal 24.000 euro. Dat is veel geld, en dan ben ik ook nog mijn uitzicht kwijt.’

In het geluidsactieplan van de stad Gent staat dat er hier geen geluidscherm langs de R4 komt, omdat de lawaaihinder van de Antwerpsesteenweg groter is. ‘Ach, dat is het leven’, relativeert Yussuf. ‘Ik heb al veel geïnvesteerd in dit huis, maar ik denk er toch over om het te verkopen. Daarom wil ik alleen anoniem getuigen.’

Dicht bij een luchthaven wonen kost u 3,7 gezonde levensjaren

Moord uit wanhoop

Lawaaihinder kan ook gelinkt worden aan een verhoogde kans op zelfdoding, blijkt uit een Zwitserse studie. Maar expert Omar Hahad nuanceert: ‘Dat is een eerste studie die in die richting wijst, maar er is meer onderzoek nodig.’

Vast staat wel dat geluidsoverlast al vaker tot moord heeft geleid. In De Panne liep in mei 2024 een burenruzie over geluidsoverlast fataal af. Een man van 60 werd opgepakt voor ‘opzettelijke slagen en verwondingen met de dood tot gevolg’, zijn buurman van 86 overleefde het gevecht niet.

In het Duitse Hamburg vermoordde Klaus Dieter F. (61) twee jaar geleden zijn buurman Michael G. (66) met twaalf messteken. F. vertelde aan de rechtbank dat de luide tv van zijn bovenbuur hem tot die wanhoopsdaad had gedreven: ‘Ik kon vaak niet in slaap vallen en werd soms midden in de nacht wakker. Het was alsof iemand naast je hoofd stond te boren.’ Hij werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht jaar en tien maanden.

Lawaai kan doden. Soms omdat de stoppen doorslaan, maar veel vaker on­gemerkt, door de schadelijke impact op ons hart, brein en hele lichaam. Maar bij onze beleidsmakers valt dat probleem, met zijn torenhoge kosten voor de samenleving, in dovemansoren.

*Yusuf, is een schuilnaam, echte naam bekend bij de redactie