Bewegen helpt wellicht om te voorkomen dat we in gewicht toenemen. Maar overgewicht volledig weg trainen, vergt meer dan zwoegen. Recente inzichten verduidelijken waarom.
Als je naar mensen met obesitas of anorexia nervosa kijkt, lijkt de wereld eenvoudig. Wie te veel eet, wordt dik. Wie te weinig eet, wordt graatmager. Het is een waarheid waar we niet omheen kunnen. Dat leidde aanvankelijk tot het idee dat de energiehuishouding van ons lichaam verloopt volgens eenvoudige rekensommen. We zouden bijvoorbeeld niet meer, maar ook niet minder mogen eten dan de energie die we in de loop van de dag verbruiken. Om af te vallen zouden we bijgevolg ofwel minder moeten eten ofwel ons energieverbruik verhogen, bijvoorbeeld door meer te bewegen. Maar dit blijkt niet volledig te kloppen. Nieuw onderzoek maakt duidelijk waarom.
Plukker-jagers
Een van de algemeen aanvaarde verklaringen voor de huidige obesitas-epidemie is dat we te veel zitten en minder energie verbruiken dan onze voorouders. Maar is dat wel zo? Tot voor kort hadden we geen harde gegevens om dit soort theorieën te ondersteunen, maar de Amerikaanse onderzoeker Herman Pontzer maakte daar een einde aan. Hij trok naar Tanzania om er het energieverbruik te meten van de Hazda, een van de weinige nog resterende volkeren van plukker-jagers in de wereld. Hun leef- en voedingsgewoonten leunen vermoedelijk nog zeer dicht aan bij die van onze voorouders. Vervolgens vergeleek hij de resultaten met die van hedendaagse Amerikanen en die van landbouwers in een overlevingseconomie in Nigeria, Gambia en Bolivia. Het leverde verrassende resultaten op.
De vergelijking leert dat de Hazda-plukker-jagers, die fysiek veel actiever zijn dan de Amerikanen met hun typisch sedentaire levensstijl, over de hele dag in verhouding toch niet meer energie verbruiken. De enige groep die relatief meer energie verbruikt over de hele dag zijn de boeren die van de opbrengst van hun veld moeten leven.
Dat gaat in tegen wat we al zo lang geloven en wat iedereen vertelt. Pontzer gebruikte echter heel betrouwbare meetmethoden, wat zijn resultaten extra overtuigingskracht geeft. De plukker-jagers kregen bijvoorbeeld allemaal een gps mee om de afgelegde afstanden nauwkeurig in kaart te brengen. Hij registreerde met gemerkte stoffen hoeveel energie ze verbruikten over de hele dag en met ademanalyse hoe groot hun verbruik was in rust en terwijl ze stapten.
Minimaal effect
De Hazda hadden wel veel kleinere vetreserves dan de Amerikanen, maar de omvang van die reserves stond niet in verhouding tot hun totale dagelijkse energieverbruik of volume aan fysieke activiteit. Of ze veel of weinig actief waren, leek dus geen invloed te hebben op de omvang van hun vetreserves. Dat druist eveneens in tegen wat we al zo lang geloven, maar deze vaststelling ligt wel in de lijn van de vaststellingen bij de westerse mens. Ook daar kun je geen eenvoudig verband leggen tussen de fysieke activiteit die iemand ontplooit en de vetreserves.
Dat leidde Pontzer tot de conclusie dat grote verschillen in leefgewoonten, zoals veel of weinig fysieke activiteit, slechts een minimaal effect hebben op de hoeveelheid energie die je dagelijks gemiddeld verbruikt. Eenvoudig gezegd: of je nu veel zit of weinig, maakt weinig uit voor je totale energieverbruik en uiteindelijk ook voor je lichaamsgewicht.
Besparingen, ook hier
Pontzer was zelf erg verbaasd over die resultaten. Het zette hem verder aan het denken, want fysieke inspanning vraagt nu eenmaal energie. Voor elke inspanning verbranden we suikers en vetten. Om te achterhalen waarom dat extra verbruik aan het einde van de dag geen verschil oplevert in het totale energieverbruik zette hij een nieuw onderzoek op, met 5 verschillende groepen mensen uit Ghana, Zuid-Afrika, de Seychellen, Jamaica en de Verenigde Staten. Opnieuw hanteerde hij zeer secure onderzoeksmethoden.
Ditmaal bleek dat beweging slechts voor een kleine toename van het totale energieverbruik per dag zorgt, iets in de buurt van 200 kilocalorie. Extra veel inspanning levert geen belangrijke toename op. Voor gewone burgers lijkt er dus sprake te zijn van een zeker plafond voor het dagelijkse energieverbruik. (We spreken hier uiteraard over gewone burgers en niet over sporters die extreem getraind zijn voor bijvoorbeeld marathons, triatlons, wielerwedstrijden en andere lange fysieke inspanningen waarbij ze duizenden kilocalorieën extra verbranden).
Wil je afvallen, dan moet je behalve bewegen ook op je voeding letten en bijvoorbeeld niet extra gaan eten
De enig mogelijke verklaring die Pontzer en zijn equipe zien, is een besparing van het lichaam op andere activiteiten. Welke, dat kunnen ze onmogelijk zeggen, omdat het geen deel uitmaakte van hun onderzoek. Pontzer heeft wel een paar ideeën. Zo zie je bijvoorbeeld dat mensen die al een flinke inspanning geleverd hebben het gedurende de rest van de dag rustiger aan doen en minder bewegen. Misschien gaat dat slechts om schijnbare details, zoals wat langer op de stoel blijven zitten, minder met je benen bewegen, wat vroeger gaan slapen of een extra dutje doen, maar het draagt wel allemaal bij tot mogelijke besparingen.
Waarschijnlijk zet het lichaam ook andere activiteiten op een lager vuurtje, zaken die we niet eens opmerken, zoals het dagelijkse onderhoud van alle weefsels in ons lichaam of de vruchtbaarheid, een daling die duidelijk vast te stellen is bij dieren, maar ook bij vrouwen tijdens perioden van zware fysieke activiteit. Een zwangerschap en de periode van borstvoeding erna vragen immers heel wat energie, en in tijden van energieschaarste is het dus beter om een zwangerschap te vermijden.
Een harde strijd
Wat dan met de strijd tegen overgewicht? “Ga je er echt hard tegenaan, dan kun je je energieverbruik verhogen. Tenminste op korte termijn”, stelt Pontzer. “Maar ons lichaam is een complexe, dynamische machine, het resultaat van miljoenen jaren strijd voor overleving. Dat heeft mechanismen opgeleverd om ons totale energieverbruik onder controle te houden en te beletten dat onze reserves leeglopen. Wil je afvallen, dan moet je behalve bewegen ook op je voeding letten en bijvoorbeeld niet extra gaan eten. Er zijn geen eenvoudige oplossingen voor het probleem van obesitas. Gewicht verliezen kan. Er zijn voldoende bewijzen dat het mogelijk is. Maar het blijft een zware strijd.”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
