Klimaatvriendelijk én gezond eten: hoe begin je eraan?

Er zijn weinig dingen die je als individu kan doen voor het klimaat die zo’n grote impact kunnen hebben als de keuzes die je maakt op je bord. En je kunt vandaag al beginnen.

Het mag ondertussen duidelijk zijn dat de grootste milieuproblemen van vandaag een link hebben met de veeteelt. De veestapel moet drastisch verminderen om de CO2-uitstoot te beperken. Onderzoekers van de University of Oxford concludeerden dat je de CO2-voetafdruk van je voeding met maar liefst 73 procent kan verlagen door vlees en zuivel te schrappen.

Maar minder vlees betekent ook andere milieuwinsten, zoals bijvoorbeeld minder methaanuitstoot, minder bodemvervuiling, minder verlies aan biodiversiteit, minder waterschaarste en ontbossing.

Vergeet dus de Europese Green Deal en maak een ‘green deal’ met jezelf. Laat bijvoorbeeld voortaan de helft van je dieet uit plantaardige voeding bestaan. Met deze belofte sta je trouwens niet alleen. De Britse topchef Jamie Oliver kondigde onlangs aan dat hij in twee derde van zijn recepten de hoeveelheid vlees gaat verminderen of volledig schrappen. De stad Amsterdam gaat het aanbod plantaardige voeding in de stad opkrikken, om zo de klimaat- én obesitascrisis tegen te gaan.

Want duurzaam eten is inderdaad gezond. Wie plantaardig eet, heeft een lager risico op hart- en vaatziekten, diabetes type 2, obesitas en zelfs bepaalde kankers zoals darmkanker. Het klopt ook niet dat je vlees en melk nodig hebt. Je kunt belangrijke nutriënten ook perfect uit planten of plantaardige alternatieven halen. Zo vind je bijvoorbeeld ook calcium in vijgen, dadels, tofu, broccoli, donkere bladgroenten, amandelpasta, sesamzaad of verrijkte plantaardige melk (soja- , amandel- of hazelnootmelk). Vitamine B12 zit dan weer niet van nature in planten. Als je 100 procent plantaardig wilt eten, heb je als volwassene verrijkte voedingsmiddelen of twee keer per week een dosering van 1000mcg in de vorm van een voedingssupplement nodig. Voor vitamine D kunnen veganisten dan weer enkel rekenen op zonlicht en dat is – zoals voor niet-vegans- vaak een probleem. Ook daarvoor is een supplement aangeraden.

Voor sommige doelgroepen of in bepaalde levensstadia zijn er volgens de Hoge Gezondheidsraad wel risico’s op tekorten of onevenwicht bij een 100 procent plantaardig voedingspatroon. Het gaat om zuigelingen en peuters, schoolgaande kinderen en adolescenten, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, en ouderen. In dat geval is gericht voedingsadvies door een bekwame gezondheidswerker van essentieel belang.

Ook al kennen we de milieu- en gezondheidsvoordelen van een plantaardig dieet ondertussen door en door, toch grijpen we nog al te graag naar dat stukje vlees of blokje kaas. Vandaag is de wereldwijde consumptie van vlees zelfs nog nooit zo hoog geweest. Het belangrijkste obstakel in de eiwittransitie is het doorbreken van gewoontes.

Begin daarom met kleine en concrete stapjes:

• Verkies gevogelte of gekweekte vis (beperkt) boven rode vleessoorten, want de eerste hebben een minder grote ecologische voetafdruk.

• Vervang dierlijke eiwitten geleidelijk aan door planten. Voeg belugalinzen toe aan je pastasaus en gebruik iets minder gehakt. Of maak een hamburger met de helft bonen en de helft vlees. Vervang de melk in ijsjes door bevroren banaan die je in een blender mixt met rauwe cacaopoeder of blauwe bessen.

• Kies af en toe eens voor een plantaardig alternatief voor vlees of melk, zoals seitan, tofu, tempeh, soja- of haverdrink. Het aanbod in de supermarkt is ondertussen zo groot dat het moeilijk wordt om het nog te negeren. Zelfs de Ikea-balletjes zijn tegenwoordig plantaardig. Ook bonen, linzen, boekweit, quinoa, hennepzaden en pompoenpitten zijn prima bronnen van eiwitten. Varieer voldoende om alle essentiële aminozuren binnen te krijgen.

• Zorg voor een rijke voorraadkast zodat je enkel nog groenten en fruit moet kopen om lekkere maaltijden te creëren. Hier vind je wat je nodig hebt.

• Weet dat kant-en-klare groenteburgers, veganistische chocoladerepen en plantaardig ijs van Ben & Jerry’s, net zoals hun niet-plantaardige versies, niet altijd even gezond zijn. Probeer liever dit eens uit.

Niet alleen vlees is verantwoordelijk voor de uitstoot van broeikasgassen, ook de productie, transport en distributie van voedsel hebben een gigantische impact. Grote hoeveelheden voedsel worden geproduceerd in kwetsbare gebieden die te maken krijgen met ontbossing en een verlies aan biodiversiteit. Ook transport draagt voor zo’n 10 tot 15 procent bij aan de totale ecologische voetafdruk van voedsel. Soms kan het moeilijk zijn om lokale producten te vinden. Maar als meer en meer mensen ernaar vragen in hun plaatselijke winkels, zal het aanbod van voedsel uit de buurt toenemen.

Is er voor een specifiek product geen lokaal alternatief, bedenk dan zelf een creatieve oplossing. Zo wordt rijst voornamelijk in Azië verbouwd, maar we kunnen ook substituten gebruiken die in westerse landen worden geproduceerd en makkelijker verkrijgbaar zijn. Rijst kun je vervagen door boekweit, havergrutten of gerst (die allemaal voedzamer zijn dan witte rijst).

Lokaal kopen betekent echter niet per definitie dat je klimaatvriendelijk bezig bent. Tomaten die niet in het seizoen zijn, worden in gigantische serres gekweekt die ontzettend veel energie eisen. Wil je toch tomaten buiten het seizoen, koop ze in blik of bokaal.

Op Knack Weekend vind je handige lijstjes die je op weg helpen in het grote aanbod seizoensgroenten en -fruit.

De meest makkelijke manier om verpakkingen te vermijden, is kraantjeswater drinken. Je hoeft enkel te investeren in een herbruikbare drinkbus. Nog een andere manier om is sterk bewerkte voeding en kant-en-klare maaltijden – dat zo goed als altijd in pakjes of zakjes zit – te laten staan. Vermijd daarnaast individueel verpakte porties en leg je groenten en fruit los in je mandje of karretje.

Het Nederlandse bedrijf Pieter Pot, een online ‘verpakkingsvrije’ supermarkt, is sinds kort ook in ons land actief. Pieter Pot levert producten zoals pasta, kruiden en ontbijtgranen aan huis in glazen potten of flessen met statiegeld en dus zonder verpakkingsafval.

Als voedselverspilling een land was, stond het op plaats nummer drie van landen met de meeste uitstoot. Wereldwijd gooien we 1,3 miljard ton voedsel per jaar weg, zowel in de supermarkten als thuis. Met enkele simpele en slimme dagelijkse gewoonten kun je de planeet en je portemonnee een plezier doen.

• Maak een planning van je dagelijkse maaltijden en laat je niet vangen door promoties in de supermarkt. Koop enkel wat je nodig hebt.

• Bewaar voedingsmiddelen op de juiste manier in je voorraadkast, koelkast en vriezer. Houd in de gaten wat er allemaal in zit.

• Volg niet blindelings de houdbaarheidsdatum op de verpakking. De datum is vaak een indicatie. Kijk, ruik en proef.

• Serveer kleinere porties. Zo heb je minder over.

• Verwerk overschotjes op een creatieve manier in gerechten door bijvoorbeeld overrijp fruit in een smoothie te doen en groentjes in een stoofpotje. Doe eens een restje pasta bij de soep of draai oud brood in de vorm van croutons in een slaatje.

• Eet de hele plant. Gooi stengels, bladeren, stelen en schillen niet weg want ze zitten boordevol vezels, mineralen en vitaminen. Gooi ze bij een smoothie. Maak een pesto van wortelloof. Stoof bloemkoolbladeren en doe ze in een slaatje. Maak ovenchips van aardappelschillen. Snij de steel van een broccoli in reepjes en dip ze in een hummus.

Kook altijd met het deksel op de pot. Dat scheelt 25 procent kookenergie en is ook een besparing op de energie van de dampkap. Gebruik ook niet te veel water tijdens het koken. Dat is verspilling van water én energie.

Vermijd een ijslaagje in de diepvries. 2 millimeter ijs leidt al tot 10 procent extra energieverbruik. De optimale temperatuur voor een koelkast is tussen de 4 en de 6 graden, voor een diepvriezer is dat -18. Diepvriesproducten ontdooien in de koelkast geeft die koelkast gratis koeling.

Is biologische voeding klimaatvriendelijk?

Het antwoord is genuanceerd. Biologische landbouw is goed voor de biodiversiteit, dierenwelzijn, bodemkwaliteit en de natuur op lange termijn. Maar biolandbouw gebruikt wel meer land en meer water voor dezelfde opbrengsten als conventionele producten omdat de dieren langzamer groeien en meer ruimte nodig hebben. Door geen chemische pesticiden te gebruiken gaat mogelijk ook meer product verloren. De wetenschap is er daarnaast nog niet helemaal uit of bioproducten gezonder zijn dan conventioneel gekweekte producten. Bij een hoge consumptie van groenten en fruit – in het bijzonder voor kinderen – kan het eventueel raadzaam zijn om biologisch te kiezen.

Lees meer: Is biovoeding gezonder dan conventioneel gekweekte producten?