De impact van hoge temperaturen op onze gezondheid: ‘Ja, hitte kan ons ronduit agressief maken’

Door de klimaatopwarming nemen ook bij ons de dodelijke hittegolven toe. De Duitse epidemioloog Annette Peters legt uit hoe we onszelf het beste kunnen beschermen op warme dagen.

De 58-jarige Annette Peters leidt het instituut voor epidemiologie in het Helmholtz Zentrum München. Ze is werkt mee aan een grootschalig bevolkingsonderzoek in Duitsland, de NAKO-studie, waarin onder andere de invloed van hitte op de gezondheid wordt onderzocht.

Bij welke temperatuur kan hitte gevaarlijk worden voor mensen?

Annette Peters: Eerder dan veel mensen misschien denken. Studies hebben aangetoond dat op onze breedtegraden mensen het minst sterven bij een gemiddelde temperatuur tussen 15 en 17 graden Celsius. We noemen dit de ‘minimale sterftetemperatuur’. Het aantal temperatuurgerelateerde sterfgevallen neemt toe vanaf 22°C. Aanvankelijk is de toename klein omdat mensen zijn aangepast aan een breed temperatuurbereik. Maar het wordt pas echt ernstig als de nachten meer dan 20 graden zijn en de dagen warmer dan 30 graden.

Wat gebeurt er in het lichaam als het te warm wordt?

Peters: Het organisme probeert zich aan te passen. Het hart gaat sneller kloppen, de ademhaling neemt toe en we gaan zweten. Als gevolg daarvan geeft het lichaam warmte af via de huid en de lucht die we inademen. Dit is eigenlijk een slimme strategie. Het wordt problematisch als iemand al bestaande aandoeningen heeft, zoals hoge bloeddruk, een zwak hart of een longziekte. Zulke zaken maken het moeilijker voor hen om de extra belasting aan te kunnen. Als het te warm wordt, kan zelfs een gezond lichaam zijn kerntemperatuur van ongeveer 37°C niet langer handhaven.

En dan?

Peters: De hitte raakt letterlijk onze bloedsomloop en hersenen. We voelen ons onwel, duizelig en gestrest. Studies tonen aan dat hitte ons ronduit agressief kan maken.

Extreme hitte werkt angst en depressie in de hand

Door de opwarming van de aarde nemen hittegolven aantoonbaar toe. Waarom zijn meerdere hete nachten en dagen achter elkaar bijzonder gevaarlijk?

Peters: Het lichaam heeft na een warme dag een herstelfase nodig. Alleen zo kan het recupereren. Als we veel zweten, verliezen we een overmatige hoeveelheid elektrolyten, dat zijn minerale zouten die onder andere de opname en afgifte van water in de organen regelen. Als deze circulatie verstoord is, wordt er steeds meer water opgeslagen in bijvoorbeeld de ledematen. Dat is heel schadelijk voor mensen met hartfalen.

Hoe leidt hitte precies tot de dood?

Peters: Mensen sterven aan hart- en vaatziekten zoals hartaanvallen, beroertes of acute verergeringen van longziekten.

Niet alleen hittegolven komen steeds vaker voor, met weersextremen nemen ook de temperatuurschommelingen binnen de seizoenen toe. Hoe goed gaan wij als mensen hiermee om?

Peters: Dat is minder goed onderzocht. Het wordt echter wel duidelijk dat frequente grote temperatuurschommelingen ons lichaam extra belasten. In cellen komen we kleine veranderingen in de genen tegen, die we associëren met biologische verouderingsprocessen. Onze hypothese is dat we sneller verouderen door warmteschommelingen.

Wat kunnen we doen om oververhitting te voorkomen?

Peters: Ik raad altijd aan om naar jezelf te luisteren. Als je je moe voelt op warme dagen, probeer dan niet je sportprestaties of het doel van die dag met alle geweld te bereiken. Schakel een versnelling lager. Verplaats het sporten naar de ochtend of de avond en zoek een koelere kamer op tijdens de hete middaguren.

En als het thuis ook warm is?

Peters: Ventileer je kamers als het buiten koel is. Als je het dan nog steeds warm hebt, dompel dan je voeten en handen even in een emmer koud water, dat helpt ook. En natuurlijk voldoende drinken, minstens anderhalve liter op warme dagen.

In zuidelijke landen zijn temperaturen die velen van ons hier ondraaglijk vinden in de zomer normaal. Kunnen mensen wennen aan de hitte?

Peters: Tot op zekere hoogte. Naast de onmiddellijke reactie van het lichaam op warmte, lijkt er een inprenting van de omgeving te zijn die onze thermoregulatie beïnvloedt. Dit is niet zo gemakkelijk te veranderen. We kunnen ons echter ook cultureel aanpassen: hoe we ons kleden, wanneer we werken en wanneer we rusten. De opwarming van de aarde betekent dat we deze normen moeten veranderen.

Concreet: moeten we op warme dagen een paar uur siësta houden, zoals vaak gebeurt in Zuid-Frankrijk of Spanje?

Peters: We moeten in onze processen meer rekening houden met de hete middaguren. Dat betekent niet dat alles drie uur stil ligt. In Zuid-Europa werken mensen gewoon door in gekoelde kantoren. Maar ik denk dat het zinvol is om de openingstijden van winkels aan te passen als het erg warm is. En om gezondheid en veiligheid op bouwplaatsen serieus te nemen en de werktijden te beperken.

Steden worden warmer dan gemiddeld. Lopen mensen daar meer risico door de hitte dan op het platteland?

Peters: Ja. Steden zijn meestal dicht bebouwd en asfalt en beton stralen meer warmte uit dan bossen of groene ruimten. De lucht kan zich letterlijk ophopen in straatgangen. Als er veel verkeer is, hopen luchtverontreinigende stoffen zich ook op. Op warme dagen met veel fijnstof kan dit leiden tot meervoudige vervuiling.

Wat moet er volgens u gebeuren in de steden?

Peters: Het belangrijkste is dat stedenbouwkundigen en architecten bij hun planning meer rekening houden met klimaatverwachtingen, dat ze daken vergroenen, met lichtgekleurde, reflecterende oppervlakken werken en externe schaduwelementen gebruiken. We moeten de bescherming van de gezondheid op alle politieke en sociale gebieden verankeren. Het kan niet alleen onze individuele verantwoordelijkheid zijn om onszelf te beschermen tegen overmatige hitte.