Voor mensen met geestelijke gezondheidsproblemen of dementie is zelf beslissingen kunnen nemen over gezondheid en zorg zelden een zwart-witverhaal. Zorgverleners moeten de betrokkenen zo lang mogelijk ondersteunen om wel zelf te kunnen beslissen. Dat zegt het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) in een nieuw rapport.
Sinds 2002 bestaat er in een België een wet inzake patiëntenrechten die gebaseerd is op het principe dat elke volwassene, tenzij het tegendeel bewezen is, in staat is zelf over zijn of haar gezondheidszorg te beslissen. De wet zegt echter niet hoe en wanneer die beslissingsbekwaamheid moet worden beoordeeld.
Om de praktische vragen rond beslissingsbekwaamheid – gesteld door de academische wereld en het Vlaams Patiëntenplatform – proberen te beantwoorden, hebben KCE-onderzoekers de Belgische wetgeving en de internationale literatuur geanalyseerd, maar ook patiënten en zorgverleners bevraagd over concrete noden en ervaringen.
Fluctuerende realiteit
Uit het onderzoek blijkt dat beslissingsbekwaamheid een fluctuerende realiteit is, afhankelijk van het tijdstip, de context en het soort beslissing dat moet worden genomen. Mensen met (beginnende) dementie of geestelijke gezondheidsproblemen mogen volgens het rapport niet automatisch worden beschouwd als personen die niet in staat zijn beslissingen te nemen.
Integendeel, juist in de grijze zone waarin mensen verminderd beslissingsbekwaam zijn, moeten ze worden ondersteund om zo veel en zo lang mogelijk zelf te kunnen beslissen.
De onderzoekers bestempelen twee overlegprocessen als essentieel: ‘gezamenlijke besluitvorming’ en ‘voorafgaande/vroegtijdige zorgplanning’ (VZP).
De invoering van procedures of praktijkrichtlijnen mag echter niet leiden tot een ‘standaardprocedure’ van de beoordeling van de beslissingsbekwaamheid. Daarom moeten die procedures in de eerste plaats een leidraad zijn voor zorgverleners.
Vertrouwenspersonen
De onderzoekers benadrukken ook de belangrijke rol van vertrouwenspersonen bij het begeleiden en ondersteunen van mensen met verminderde beslissingsbekwaamheid. Speciale aandacht moet worden besteed aan sociaal geïsoleerde mensen die geen familie of vrienden hebben.
Het KCE besluit het rapport met een aantal aanbevelingen, zoals patiënten beter informeren over hun ziekteverloop en hun rechten en werken aan de gezondheidsgeletterdheid van patiënten. Aan de bevoegde federale overheden wordt aanbevolen het juridische kader rond beslissings(on)bekwaamheid op verschillende plaatsen op punt te stellen.
