Is menstruatie nog wel nodig?

De medische kijk op menstruatie en de anticonceptiepil is doorheen de jaren geëvolueerd. Toch zijn vrouwen weinig vertrouwd met de mogelijkheden rond hun cyclus. ‘Bloeden is een optie, maar het is niet verplicht.’

We hebben nood aan een anticonceptiepilrevolutie, stelt de Britse televisiepresentatrice en documentairemaakster Davina McCall in Pill Revoltion. ‘De mens is ondertussen al 6 keer op de maan geland, 15 verschillende iPhone-modellen zijn de revue gepasseerd en nog altijd nemen miljoenen vrouwen een anticonceptiepil die door de genderdatakloof en de discriminerende kijk op het vrouwenlichaam nauwelijks veranderd is sinds de jaren 60.’

Bovendien is de manier waarop vrouwen vandaag hormonale medicatie innemen suboptimaal, stelt McCall. Vrouwen die een zwangerschap willen vermijden krijgen van oudsher te horen dat ze de pil 21 dagen moeten slikken en dan een pauze van 7 dagen moeten inlassen. Tijdens die stopweek treden er vaginale bloedingen op. Toch is de consensus in de medische wereld al een tijdje dat de pilpauze van 7 dagen het belangrijkste effect van de pil, namelijk het voorkomen dat de eierstokken een eicel vrijgeven, verzwakt.

Met dank aan de kerk

Het feit dat vrouwen elke maand bloeden met de anticonceptiepil hebben we te danken aan de katholieke kerk, stelt McCall in haar documentaire. De farmaceutische industrie stopte de bloeding erin in een poging om het Vaticaan ervan te overtuigen een nieuwe vorm van kunstmatige anticonceptie te accepteren. Een vrouw die niet bloedt, is voor de kerk ‘onnatuurlijk’ en dus onaanvaardbaar.

‘Als we de geschiedenisboeken over hormonale anticonceptie erop zouden naslaan, zullen er wellicht passages opduiken over de kerk,’ vermoedt gynaecoloog Steffi van Wessel (Vrouwenkliniek UZ Gent), ‘maar eigenlijk was men in de eerste plaats op zoek naar iets wat de normale cyclus zou kopiëren. Men ging ervan uit dat menstruatie er gewoon bij hoorde. Sociaal gezien was het lang ondenkbaar dat een simpel pilletje de menstruatie volledig zou laten verdwijnen. Ondertussen is die visie veranderd.’

Bloeding op basis van de pil is geen menstruatie

‘De bloedingen op basis van een hormonaal voorbehoedsmiddel hebben trouwens niks met menstruatie te maken’, voegt Van Wessel toe. Om dat te begrijpen, trakteren we u graag op een basislesje biologie:

Elke maand bereidt het vrouwenlichaam zich voor op een zwangerschap. Daarvoor ontwikkelen zich verschillende eitjes ter hoogte van de eierstok die dan oestrogeen produceren. Eén eitje wordt vervolgens dominant. Het oestrogeen zorgt ervoor dat het slijmvlies van de baarmoederholte dikker wordt.

Na de eisprong zorgt een ander hormoon, progestageen, voor nog meer veranderingen in het verdikt baarmoederslijmvlies, zodat een latere innesteling mogelijk wordt.

Blijft bevruchting uit, dan verlaat dat weefsel, al dan niet samen met het eitje, het lichaam tijdens de menstruatie. Omdat er zich in de verdikte laag ook wat bloedvaten genesteld hebben, gaat dat gepaard met bloedingen.

De anticonceptiepil vermijdt echter de rijping van het eitje en de eisprong waardoor de hormonen hun normale taak niet kunnen uitvoeren om de zwangerschap mogelijk te maken. Toch treden er door de kunstmatige hormonen, die men inneemt via de pil, wel degelijk kleine veranderingen op ter hoogte van het slijmvlies.

Onttrekkingsbloeding

Tijdens de pauzeweek reageert het lichaam, door het wegblijven van extra hormonen, met een zogenaamde ‘onttrekkingsbloeding’: een combinatie van een kleine hoeveelheid slijmvlies uit de baarmoederholte en wat bloedvaatjes.

‘Die onttrekkingsbloeding zal vaak minder heftig zijn en minder lang duren dan de natuurlijke menstruatie die de vrouw voorheen gewoon was’, weet Van Wessel. ‘Voor vrouwen met erg hevige bloedingen is dat een welgekomen zaak. Bloedverlies tijdens een stopweek treedt trouwens enkel op bij middelen die oestrogeen en progestageen bevatten, zoals de pil, de vaginale ring en de pleister. Anticonceptie op enkel basis van progestageen wordt altijd gebruikt zonder stopmoment. Denk aan de minipil, de prikpil, het spiraaltje en het staafje. De uitzondering hierbij is de pil Slinda, waarbij een pauze van vier dagen mogelijk is, indien gewenst.’

Maar eigenlijk hoeven vrouwen dus helemaal niet te bloeden?

Van Wessel: Dat een vrouw maandelijks ‘ongesteld’ moet zijn met de pil, is er nu eenmaal ingepompt. Medisch gezien is het niet per se nodig, tenzij je zwanger wilt worden. Let wel, niet-menstrueren in een natuurlijke cyclus duidt wél op een onderliggend probleem. Het kan het gevolg zijn van stress, gewichtsveranderingen, excessief sporten… Ook het polycysteus ovarium syndroom (PCOS) is een aandoening waarbij het wel belangrijk is om toch vier maal per jaar te bloeden. Hormonale anticonceptie geeft je de mogelijkheid om cyclusgebonden klachten te voorkomen of te verminderen.

Het doornemen van de combinatiepil met oestrogeen en progestageen werd aanvankelijk niet gepromoot, omdat er doorbraakbloedingen kunnen optreden. Door het voortdurend remmen van de opbouw van het baarmoederslijmvlies door de pil, kan het slijmvlies enigszins onstabiel en fragiel worden, waardoor je toch spontaal een bloeding krijgt. Zo’n doorbraakbloeding kan vervelend zijn omdat het vaak onverwacht gebeurt. Als zo’n doorbraakbloeding blijft aanslepen, adviseren we om de stopweek even opnieuw in te lassen.

Een andere mogelijkheid is tricycling. Dat wil zeggen dat je drie strips van de anticonceptiepil neemt en vervolgens stopt en zo opnieuw. Op die manier verminder je het aantal bloedingen op een jaar en heb je tegelijk minder kans op onverwachte bloedingen.

Daarmee lijkt het debat rond het wettelijk menstruatieverlof beslecht. Als vrouwen niet meer menstrueren is menstruatieverlof overbodig?

Van Wessel: Dat is een terechte opmerking. Anderzijds is het niet voor elke vrouw mogelijk om de pil door te nemen door die doorbraakbloedingen. Andere vrouwen voelen zich dan weer comfortabeler wanneer ze toch een bloeding hebben.

Sommige vrouwen verkiezen bloedingen met de pil om een zwangerschap uit te sluiten.

Van Wessel: Dat is een vals gevoel van veiligheid. De onttrekkingsbloeding wordt veroorzaakt door het tijdelijk wegvallen van de hormonen, ook al ben je zwanger.

Is de kennis rond de mogelijkheden rond menstruatie voldoende bekend bij vrouwen?

Van Wessel: Dat is erg wisselend. Sommige vrouwen kennen het concept van het doornemen van de pil niet, anderen denken dat het ongezond is, hoewel het net een veilige keuze is. Het is belangrijk dat vrouwen toegang hebben tot duidelijke informatie. Op basis van je persoonlijke overtuigingen, levenskeuzes, gezondheid en een grondige afweging van de voor- en nadelen van hormonale anticonceptie kun je de beslissing nemen die het beste bij je past. Bloeden is een optie, maar het is niet verplicht.