‘Is een zware depressie echt minder erg dan kanker?’

‘Als het voortdurend over de identiteit van de Vlaming moet gaan, kan de strijd tegen depressie helaas niet onbesproken blijven’, schrijft Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

‘Bijna misdadig’: dat is de toestand van de geestelijke gezondheidszorg in dit land. Dat zegt Kirsten Catthoor van het Antwerpse Psychiatrisch Ziekenhuis Stuivenberg en de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie (VVP) in een interview in Knack. Catthoor heeft goeie redenen om van leer te trekken. De nood in Vlaanderen is hoog. De voorzieningen zijn volstrekt ontoereikend. En ondanks de aandacht voor burn-out en depressies is er geen politiek debat over de schrijnende tekorten. De geestelijke gezondheid van de Vlaming blijkt moeilijk in te passen in de alomtegenwoordige kulturkampf, en dat schijnt vandaag een voorwaarde te zijn om politiek iets in beweging te brengen. Of denken we allemaal dat het ons niet kan overkomen – tot het ons dan toch overkomt? ‘Mensen moeten soms lang wachten voor ze zelfs maar onderzocht worden om te weten wat hen mankeert’, zegt collega Frieda Matthys, voorzitter van de VVP, in hetzelfde interview. ‘Dat hou je toch niet voor mogelijk?’

Is een zware depressie echt minder erg dan kanker?

De cijfers spreken anders voor zich: de toestand is kritiek. Elk jaar hebben 700.000 Vlamingen psychische klachten. In ons welvarende land botst een kwart van de bevolking vroeg of laat op psychische problemen – dat is een voorzichtige schatting. In Vlaanderen proberen elke dag 28 mensen een einde aan hun leven te maken. 3 van die 28 overlijden. Onze zelfmoordcijfers zijn bij de hoogste van Europa. We slikken opvallend meer psychofarmaca dan in andere landen gebruikelijk is. Omgekeerd zoeken we minder snel hulp. Slechts 1 op de 3 mensen met psychische problemen gaat naar een dokter, psychiater of therapeut. Wie wél hulp zoekt, moet bijna zeker erg lang wachten. En maar 6 procent van de uitgaven voor onze gezondheidszorg gaat naar de geestelijke gezondheidszorg. De OESO adviseert België al jaren om dat op te trekken naar 10 procent.

Zou het kunnen dat psychische problemen nog altijd niet ernstig genomen worden? Zowel hulpverleners als experts, van de VVP tot gezondheidseconoom Lieven Annemans, wijzen op het stigma van depressie, burn-out en andere aandoeningen. Annemans zei het onlangs zo: ‘Wie zegt: “Ik heb last van mijn maag”, krijgt te horen: “Ocharme, daar gaan we zeker iets aan kunnen doen.” Als iemand zegt: “Ik ben depressief”, dan is de reactie nog al te vaak: “Pak je moed eens bijeen en stel je niet zo aan.”‘ De Britse psycholoog David Clark, professor aan de universiteit van Oxford, wijst al jaren in dezelfde richting: ‘Het is moeilijk om toe te geven dat je een mentaal probleem hebt. Daardoor is er historisch gezien altijd minder vraag geweest naar hulp bij mentaal lijden.’ De CD&V stelde twee weken geleden voor om de uitgaven voor geestelijke gezondheidszorg te verdubbelen. Geen mens had er aandacht voor. Dat kwam misschien ook omdat minister van Volksgezondheid Jo Vandeurzen – zelf een CD&V’er – de afgelopen jaren te weinig met de vuist op tafel heeft geslagen.

Wellicht heeft de geestelijke gezondheidszorg betere marketing nodig, zoals kanker die ook ooit nodig had.

Het is een teken van de tijd. Clark probeert niet langer te rekenen op empathie of solidariteit om de impasse te doorbreken – daar gaat Twitter niet van in lichterlaaie. Hij verwijst liever naar harde cijfers: als het lijden van de medemens geen minister in beweging kan brengen, dan misschien wel de kostprijs van al dat lijden? De Wereldgezondheidsorganisatie heeft berekend dat onbehandelde depressies en angststoornissen de westerse wereld elk jaar 4 procent van het bbp kosten. Het gaat dan niet alleen om mensen die niet kunnen gaan werken, maar ook om de verminderde productiviteit van mensen die wel aan de slag blijven.

Die calculatie brengt de vergelijking met fysieke kwalen dichterbij. Kirsten Catthoor ziet grove verschillen met de ernst waarmee kanker wordt aangepakt: ‘Er is nu veel aandacht en dus ook geld voor kankeronderzoek. Zo veel geld dat je er ongemakkelijk van wordt’, zegt ze provocatief. Is een zware depressie echt minder erg dan kanker?

Wellicht heeft de geestelijke gezondheidszorg betere marketing nodig, zoals kanker die ook ooit nodig had. De campagnes van Te Gek!?, met moedige getuigenissen van onder meer Guy Swinnen en Selah Sue, proberen al vijftien jaar het draagvlak te vergroten. Maar het equivalent van Kom op tegen Kanker is het niet. Is er nog plaats voor een extra verkiezingsthema? Als het voortdurend over de identiteit van de Vlaming moet gaan, kan de strijd tegen depressie helaas niet onbesproken blijven.