In onze ouderenzorg groeit het aantal Indiase verpleegkundigen snel. Vaamse scholen helpen hen via een verkort traject aan het vereiste diploma. De rol van de Indiase zakenman Babu Abraham daarbij is niet onbesproken.
Manu Alex en Taniya Tomy hoor je niet klagen over hun huisvesting. Het koppel woont in een gerieflijk rijhuis in Scherpenheuvel, een kwartier rijden van het woonzorgcentrum Hof Ter Heyde in Bekkevoort, waar ze allebei als verpleegkundige werken. ‘Pendelen doen we met de brommer’, zegt Manu. ‘Mijn Indiase rijbewijs is helaas niet geldig in België. We wonen hier graag, het is hier veilig en rustig.’
Manu en Taniya, christenen uit de deelstaat Kerala in het zuidwesten van India, bezoeken geregeld de basiliek van Scherpenheuvel. Soms lopen Vivek Kodakkal en Neethu Chalatill voor de gezelligheid met hun huisgenoten mee, ook al hebben ze als hindoes geen religieuze boodschap aan de katholieke tempel. Dat interreligieuze samenleven van twee koppels onder één dak is helemaal niet bijzonder, zegt de vlot Nederlands sprekende Vivek. ‘Bij ons in Kerala zijn er geen spanningen zoals in het noorden van India.’
Als zorgopleiding is het onze verantwoordelijkheid om iets te doen aan de vreselijke tekorten in de sector. Dat lukt niet als we alleen in de eigen vijver vissen.
De kans is groot dat Kerala de komende jaren vooral onder Vlaamse senioren een begrip zal worden. De twee koppels in Scherpenheuvel horen bij een snel groeiende groep Indiase verpleegkundigen in onze ouderenzorg. Allemaal komen ze uit Kerala, allemaal hebben ze via een verkort traject in een HBO5-school een graduaatsdiploma verpleegkunde behaald. 92 zijn er intussen al aan het werk in woonzorgcentra verspreid over Vlaanderen. Tegen eind maart zullen er nog 75 met een diploma uitstromen aan vier verpleegscholen in Turnhout, Leuven, Aalst en Kortrijk. Ondertussen staat in Kerala al een volgende lichting klaar: 150 kandidaten werden gescreend om in Vlaanderen een opleiding te volgen en vervolgens als verpleegkundige in een woonzorgcentrum aan de slag te gaan. Visum, inschrijving aan een HBO5-school en huisvesting zijn geregeld, alleen covid-19 kan nog voor vertraging zorgen.
Kweekschool
HBO5 verpleegkunde is een driejarige hogere beroepsopleiding, die merkwaardig genoeg onderworpen is aan de secundaire schoolwetgeving. Er is een goede reden waarom de Indiërs slechts één jaar nodig hebben om een erkend diploma te behalen waarmee ze van de FOD Volksgezondheid toegang krijgen tot een streng gereglementeerd beroep. Alle kandidaten hebben in Kerala al een diploma verpleegkunde behaald, veelal bachelor, soms master.
Net zoals de Filipijnen heeft Kerala een internationale reputatie als kweekschool voor goed opgeleide, Engelstalige verpleegkundigen. De deelstaat, bekend om zijn christelijk-marxistisch geïnspireerde bestuurstraditie, behoort tot de meest welvarende en ontwikkelde gebieden van India. De openbare gezondheidszorg, een erfenis van zowel verlichte heersers als christelijke missionarissen die de eerste moderne ziekenhuizen bouwden, is het uithangbord van dat succes. Kerala telt maar liefst 110 nursing colleges, waar associates, bachelors en masters in de verpleegkunde worden gevormd. De ratio van verpleegkundigen per 100.000 inwoners ligt er acht keer hoger dan het nationale gemiddelde.
Ruim een derde van alle gediplomeerden zoekt zijn geluk in het buitenland. In ziekenhuizen in het Midden-Oosten zijn ze niet weg te denken, net zomin als bij de Britse gezondheidsdienst NHS. Maar verpleegsters uit Kerala zijn niet alleen in de geïndustrialiseerde wereld inzetbaar. India heeft de voorbije jaren meermaals chartervluchten moeten inleggen om grote groepen te repatriëren uit oorlogszones in Irak, Libië en Jemen.
De reden voor de emigratiedrang laat zich raden. Geld doet ertoe, want de meeste verpleegkundigen zijn afkomstig uit de lagere en middenklasse en hebben hun studie met zware leningen gefinancierd. In het buitenland kunnen ze een veelvoud verdienen van de lokale lonen, die schommelen tussen 250 euro in een privéziekenhuis en 400 euro in overheidsdienst. Toch stond Vlaanderen, waar een beginnende HBO5-verpleegkundige een brutoloon van 2400 euro mag verwachten, niet op de radar. Het is de Indiase migratiebemiddelaar Babu Abraham die daarin verandering heeft gebracht.
Dubbele vergrijzing
De sterren stonden gunstig: Vlaanderen kampt met een historisch groot tekort aan verpleegkundigen. Vlaams zorgambassadeur Lon Holtzer spant zich al tien jaar in om studenten warm te maken voor een bachelor- of HBO5- opleiding verpleegkunde. ‘Met resultaat’, zegt ze. ‘Tussen 2010 en 2019 is het aantal bachelordiploma’s met 92 procent gestegen, bij HBO5 met meer dan 60 procent. Helaas volstaat dat niet om de dubbele vergrijzing op te vangen.’
Een derde van onze verpleegkundigen is ouder dan vijftig en gaat de komende jaren met pensioen. Intussen laat ook de vergrijzing van de bevolking zich voelen. Ziekenhuizen en vooral woonzorgcentra moeten steeds meer ouderen met steeds complexere zorgnoden opvangen. De aanvoer uit de eigen opleidingen volstaat niet, zeker niet in de ouderenzorg. Jonge verpleegkundigen geven de voorkeur aan ziekenhuizen of thuisverpleging, waar banen met betere arbeidsvoorwaarden voor het rapen liggen. Zowel de federale als de Vlaamse regering trekt geld uit om de zorgopleiding aantrekkelijker te maken, maar op korte termijn zetten die initiatieven weinig zoden aan de dijk.
Mensen wassen of eten verdelen, dat hoort in India niet bij het takenpakket van een verpleegkundige. Onze Indiers doen het echter zonder verpinken.
Enter Babu Abraham. De uit Kerala afkomstige zakenman is geen onbekende in ons land. In 2014 verschenen in de Franstalige pers artikels over de vlot Franssprekende Indiër, die tientallen verpleegkundigen uit zijn geboortestreek in Brusselse en Waalse rusthuizen aan werk had geholpen. Zijn talenkennis dankt Abraham aan studies psychologie en management in Frankrijk, waar hij ook doceerde aan universiteiten in Parijs en Rijsel. In 2011 keerde hij met zijn gezin naar Kerala terug en richtte het Steppingstone Institute of Professional Development (SIPD) op, een privéschool waar verpleegkundigen maar ook ingenieurs en IT’ers met aanvullende opleidingen en taalcursussen worden klaargestoomd voor de Europese markt.
Woonzorgcentra betaalden indertijd 2500 euro per aanwerving, een koopje volgens een directrice die destijds door Le Vif werd gecontacteerd. De vraag in Franstalig België was zo groot dat sommige bemiddelaars tarieven tussen 10.000 en 20.000 euro per verpleegkundige hanteerden.
Basiscursus Nederlands
Abraham sprak toen al van plannen om zijn activiteiten naar Vlaanderen uit te breiden. Dat is gelukt, met medewerking van HIVSET in Turnhout, een HBO5-school voor verpleegkunde die bij Thomas More Hogeschool is ingekanteld. ‘Babu Abraham heeft ons in 2018 gecontacteerd’, zegt directeur Daniël Leeten, die het Kerala-programma leidt. ‘We waren meteen geïnteresseerd. Als zorgopleiding is het onze verantwoordelijkheid om iets te doen aan de vreselijke tekorten in de sector. Dat lukt niet als we alleen in de eigen vijver vissen. Waarom zouden we geen talent van buiten Europa aantrekken? Diversiteit is een meerwaarde, zowel voor onze school als voor de zorg.’
De eerste lichting startte in februari 2019 aan een een traject van zes maanden. De opleiding werd intussen tot een volledig schooljaar verlengd, maar het systeem bleef in grote lijnen identiek. De door Abraham geselecteerde verpleegkundigen, in grote meerderheid vrouwen, de meesten met jaren beroepservaring in India of het Midden-Oosten op de teller, volgen bij SIPD een voortraject om hun slaagkansen in Vlaanderen te optimaliseren. De focus is dezelfde als tijdens de eigenlijke HBO5-opleiding: geriatrie en psychiatrie. Daar is een goede reden voor: medisch-technisch zijn Indiase opleidingen top, maar beide vakgebieden komen weinig aan bod. Ouderenzorg is in India traditioneel een familiale aangelegenheid, psychiatrische ziekten zitten nog deels in de taboesfeer.
‘En voorts zetten we maximaal in op taalkennis’, zegt Leeten. ‘Onze studenten volgen in India een basiscursus Nederlands zodat ze bij aankomst al een aardig woordje spreken. We doceren zo veel mogelijk in het Nederlands, en boven op het verpleegkundige lesprogramma krijgen ze intensieve taalles. Ook tijdens de verplichte stages kunnen ze hun taalkennis aanscherpen. Ze kunnen tijdens hun opleiding trouwens bijklussen als werkstudent, want hun Indiase bacehelordiploma wordt door NARIC (de Vlaamse dienst voor erkenning van niet-Europese diploma’s, nvdr) gelijkgeschakeld met een Vlaams diploma zorgkunde. Dat noem ik dus een echte win-winsituatie: goed voor onze woonzorgcentra, die ook veel zorgkundigen tekort hebben, en goed voor onze Indiërs, die het geld kunnen gebruiken om hun verblijfskosten te dekken. Het gaat vooral om huisvesting, want onze opleiding is afgezien van wat materiaalkosten gratis.’
NARIC speelt in dit verhaal een passieve maar cruciale rol. Indiase diploma’s verpleegkunde worden vanwege het tekort aan psychiatrische en geriatrische inhouden zelden of nooit gelijkgeschakeld met een in België erkend diploma dat toegang geeft tot het beschermde beroep. Door de Indiërs via een sneltraject aan een Vlaams HBO5-diploma te helpen, wordt de NARIC-klip handig omzeild.
Snelle navolging
De methode kreeg snel navolging. De HBO5- scholen Stfran. in Leuven en Sint-Augustinus in Aalst zijn bijna klaar met hun tweede lichting, telkens klassen van 24 tot 26 Kerala-verpleegkundigen. Hogeschool VIVES stapte pas vorig jaar in, maar koestert na een succesvolle eerste ervaring in Kortrijk grote ambities. In Kerala staan 50 kandidaten klaar, zonder coronaperikelen worden ze eerstdaags over de HBO5-campussen in Brugge en Ieper verdeeld.
Pionier HIVSET denkt intussen al een stap verder. Eind januari arriveert niet alleen een vijfde lichting bachelors voor een verkorte opleiding. Tegelijkertijd worden 60 negentien- en twintigjarigen verwacht die aan een driejarige opleiding zullen beginnen. ‘Er is veel belangstelling voor ons initiatief’, zegt Leeten enthousiast. ‘Ik heb al vragen uit Nederland, Denemarken en Oostenrijk gekregen.’
Ervaringen worden uitgewisseld, maar de vier HBO5-scholen vullen hun Kerala-programma onafhankelijk in. VIVES heeft in Kortrijk een groot pand gereserveerd voor de huisvesting, HIVSET verspreidt zijn Indiërs over een hotel en enkele appartementen die van een sociale huisvestingsmaatschappij worden gehuurd. Er lopen samenwerkingen met lokale inburgeringsdiensten, voor de intensieve taalles wordt gerekend op Huizen van het Nederlands of lokale aanbieders zoals het Leuvense Centrum voor Levende Talen, dat een voltijdse medewerker op de Indiërs van Stfran. heeft gezet. ‘Taal is voor onze studenten een pittige uitdaging’, zegt Leeten. ‘Nederlands is geen gemakkelijke taal, bovendien worden ze op de werkvloer vaak met dialectsprekers geconfronteerd. Een Indiër die in Kortrijk stage heeft gelopen, kan in de Kempen niet functioneren.’
Twee keer langs de kassa
Babu Abraham heeft met elk van de vier HBO5-scholen afspraken lopen voor het rekruteren en klaarstomen van kandidaat-studenten in Kerala. Zijn zakeninstinct staat buiten kijf. Dankzij enkele Vlaamse scholen heeft hij een monopoliepositie verworven in een lucratief migratiekanaal. De vooropleiding bij SIPD kost 1500 euro per module. Geriatrie, psychiatrie, verzorgingspraktijk, basiscursus Nederlands, de studenten zijn snel 4000 euro kwijt. De Belgische wetgever vraagt bovendien van niet-Europese arbeidsmigranten een bewijs dat ze in hun levensonderhoud kunnen voorzien. De studenten moeten daarom 5000 euro op een rekening van hun Vlaamse school storten, geld dat ze weliswaar na aankomst recuperen. Wie het bedrag – een fortuin voor Indiërs – niet kan genereren, kan bij SIPD een lening aangaan. Maar de zakenman passeert een tweede keer langs de kassa. Zodra zijn studenten in het bezit zijn van hun Vlaamse graduaatsdiploma, compleet met het vereiste visum van de FOD Volksgezondheid, vervelt hij tot makelaar in verpleegkundigen. Ook Vlaamse werkgevers betalen 2500 per indienstneming aan zijn in Frankrijk geregistreerde bedrijf Ipenavenir.
Ook bij woonzorgcentrum Hof Ter Heyde in Bekkevoort kennen ze Babu Abraham. ‘Hij heeft in 2019 Manu aangebracht, onze eerste Indiër’, zegt eigenaar-directrice Katrien Vanbrabant. ‘Omdat het zo goed klikte, hebben we er Vivek bijgenomen, een vriend van Manu van op het HIVSET. Daarna zijn hun vrouwen uit Kerala overgekomen en aan een opleiding begonnen. Die hebben we dan ook maar in dienst genomen, je moet koppels niet scheiden. We zijn erg tevreden over onze Indiërs. Ze schieten goed op met de collega’s en zijn geliefd bij de residenten. Straf hoe snel ze zich hebben aangepast. Mensen wassen of eten verdelen, dat hoort in India niet bij het takenpakket van een verpleegkundige. Onze Indiërs doen het echter zonder verpinken.’
De vier Indiërs hebben hetzelfde arbeidscontract als hun vijftien Vlaamse collega’s, in lijn met de loonschalen en andere cao-voorwaarden. Hoeveel de bemiddeling door Abraham precies kostte, weet Vanbrabant niet uit het blote hoofd. Alleszins een paar duizenden euro’s per persoon, beaamt de directrice, die de grote betrokkenheid van de makelaar prijst. ‘Hij volgt zijn mensen van heel nabij op’, zegt ze. ‘Hij komt hier vaak langs en checkt zelfs hun huisvesting. Onze Indiërs beschouwen hem als een vaderfiguur, alle belangrijke beslissingen worden met hem doorgepraat.’ In Scherpenheuvel wordt die indruk bevestigd. Manu, Tanyah, Vivek en Neethu praten met veel respect over Abraham. Hoeveel ze hem hebben betaald voor hun Belgische avontuur komen we niet te weten. Veel minder dan de 10.000 tot 15.000 dollar die agents claimen om een goede baan in het Midden-Oosten te fixen, zegt Vivek.
Afhankelijkheidsrelatie
Niet iedereen heeft er een goed oog in. Het Federaal Migratiecentrum Myria, onder meer bevoegd voor de strijd tegen mensenhandel, kreeg een melding van een insider die uitbuiting vermoedde. Ook de Guimardstaat drong aan op een onderzoek. De vier betrokken scholen behoren tot de katholieke onderwijskoepel. Niet verwonderlijk, want op 3 na zijn alle 16 Vlaamse graduaatsopleidingen verpleegkunde ontstaan uit zustercongregaties. ‘Onze advocaat, Bob Brijs, heeft het dossier onderzocht’, zegt Myria-directeur Koen Dewulf. ‘Hij heeft geen aanwijzingen voor mensenhandel of andere strafrechtelijke kwalificaties gevonden. Wel is er mogelijk sprake van een ongezonde afhankelijkheidsrelatie en hoge commissies. Verschillende Indiërs vertelden dat ze tussen 2014 en 2016 tot 8000 euro hebben betaald voor een job in België.’
Verschillende Indiers vertelden dat ze tussen 2014 en 2016 tot 8000 euro hebben betaald voor een job in Belgie.
De geciteerde bedragen slaan op een periode toen de HBO5-piste nog niet bestond. Toch heeft Vlaams minister van Economie en Arbeid Hilde Crevits (CD&V) de Vlaamse Sociale Inspectie ingeschakeld. De dienst moet onder meer het gerucht onderzoeken dat Abraham onderhandse commissies op salarissen opstrijkt, eventueel als afbetaling van eerder toegestane studieleningen. (Zie: ‘Babu Abraham reageert’.)
Behalve Hilde Crevits mogen de minister van Onderwijs, Ben Weyts (N-VA), en die van Welzijn, Wouter Beke (CD&V), zich aangesproken voelen. Samengevat komt het immers hierop neer dat een Indiase zakenman pakken geld verdient door de structurele problemen in de Vlaamse ouderenzorg. De oplossing die hij verkoopt, werd door belastingbetalers gefinancierd, in de vorm van subsidies voor de gratis HBO5-opleiding. Bij de scholen zien ze echter geen probleem. Alles verloopt perfect legaal, de scholen zelf verdienen er geen euro aan, en met arbeids- bemiddeling voor alumni hebben ze geen zaken, bij Indiërs net zomin als bij Vlamingen. Op de vier campussen klonk het unaniem: ze nemen hun maatschappelijke verantwoordelijkheid, als school kennen ze immers de nood in de woonzorgcentra. ‘Beter zelf Indiërs opleiden volgens onze Vlaamse normen dan zomaar Roemeense verpleegkundigen te importeren’, klonk het in Leuven.
Ethische vragen
Lon Holtzer is niet overtuigd. De Vlaamse zorgambassadeur heeft twijfels bij de rol van spilfiguur Abraham en stelt zich vragen bij het ethisch gehalte van het HBO5-project.
Ze is wel ingestapt in een werkgroep die een alternatief voorbereidt om verpleegkundigen uit Kerala aan te trekken. Gangmakers zijn Curando, Tabor en Exalta, drie grote spelers in de zorg met vijftien woonzorgcentra in Oost- en West-Vlaanderen. Tegen het midden van dit jaar wordt een eerste groep van 25 Indiërs verwacht. Ook hier gaat het om gediplomeerde verpleegkundigen die in Kerala een voortraject van zes maanden volgen, compleet met intensieve Nederlandse taalcursus.
Het grote verschil is dat ze na aankomst niet op de schoolbanken belanden, maar een betaalde baan als zorgkundige in een van de woonzorgcentra krijgen. Werken wordt afgewisseld met hard studeren, want binnen het half jaar moeten ze niet alleen het Nederlands voldoende onder de knie krijgen. In die tijdspanne moeten ze alle geriatrische en psychiatrische opleidingstekorten aanvullen zodat ze van NARIC een gelijkschakeling als HBO5-verpleegkundige kunnen aanvragen. Het Gentse Instituut voor Verpleegkunde Sint-Vincentius zorgt voor de pedagogische ondersteuning. Verder zijn het Agentschap Integratie en Inburgering en de VDAB betrokken bij dit model, terwijl de Nederlandse Taalunie overweegt om aangepaste taalcursussen in India te organiseren.
Prakash Goossens, een Belg met sterke roots in Kerala, die optreedt als liaison en raadgever, benadrukt het verschil met het andere HBO5-verhaal. ‘Onze opleiding in India is zo goed als gratis voor de gerekruteerden’, zegt hij. ‘Het geld komt van de Vlaamse werkgevers, we vinden het ongepast dat werknemers die door ons worden gerekruteerd zelf voor hun opleiding moeten betalen. Onze ethische lat ligt hoog, dit project moet ook de mensen in Kerala ten goede komen. De Vlaamse geriatrie en psychiatrie zijn internationale top en kunnen een grote bijdrage leveren aan de samenleving in Kerala. We willen die knowhow delen via lokale partners en uitwisseling van Vlaamse docenten en studenten. Tweerichtingsverkeer dus, zowel Kerala als Vlaanderen worden er beter van.’
In Scherpenheuvel worden intussen toekomstplannen gesmeed. Manu, Taniya, Vivek en Neethu hebben het naar hun zin, maar denken er niet aan zich definitief te settelen. Een jaar of tien, dan keren ze terug naar Kerala, waar de professionele ouderenzorg stilaan zijn kinderschoenen ontgroeit. ‘Er worden steeds meer rusthuizen geopend’, zegt Vivek. ‘Met onze Belgische expertise liggen er geweldige kansen in het verschiet.’
BABU ABRAHAM REAGEERT: ‘IK HEB NIETS TE VERBERGEN’
De Indiase zakenman Babu Abraham heeft grote plannen. De komende jaren wil hij het HBO5-programma in Vlaanderen nog uitbreiden. Intussen staan soortgelijke initiatieven in Wallonië, Denemarken, Duitsland, Oostenrijk en Italië op stapel. Ethische bezwaren wijst hij resoluut van de hand.
Het Federaal Migratiecentrum Myria stelt zich vragen bij uw rol, en ook de Vlaamse Sociale Inspectie gaat een onderzoek instellen. Bent u bezorgd?
Babu Abraham: Het is de plicht van overheidsdiensten om dit te onderzoeken. Ook in Franstalig België, waar ik tussen 2012 en 2017 zo’n 200 verpleegkundigen heb geplaatst, werden mijn activiteiten onderzocht. Ik ben daar gerust op, ik heb niks te verbergen.
Kerala heeft een overschot van gediplomeerde verpleegkundigen, Vlaanderen een nijpend tekort. U verdient als zakenman goed geld aan de disfuncties van de arbeidsmarkt.
Abraham: Ik zou er veel meer aan kunnen verdienen. De voorbije jaren heb ik meerdere aanbiedingen gekregen van lokale recruiters. ‘Babu,’ zeiden ze, ‘waarom doe je zo veel moeite om je verpleegkundigen in Vlaanderen te plaatsen? Laat dat aan ons over, we betalen je 5000 euro per gediplomeerde verpleegkundige.’ De discrepantie tussen vraag en aanbod is zo groot, dat er ook bedragen tot 10.000 euro per gediplomeerde verpleegkundige worden gevraagd.
De meeste Indiase verpleegkundigen krijgen een arbeidscontract op hun stageplaats. Waarom moet u daar als facilitator tussenbeide komen?
Abraham: Bij de indienstneming van een niet-Europeaan komt veel papierwerk kijken. Arbeidsvergunning, verblijfsvergunning, ziekteverzekering, noem maar op. De meeste werkgevers, zelfs OCMW’s, raken er zelf niet uit. 2500 euro is dus echt niet overdreven voor een complexe dienstverlening. Maar mijn bemiddeling is ook noodzakelijk voor de Indiase verpleegkundigen die helemaal niet vertrouwd zijn met Belgische arbeidscontracten. Zo zorg ik ervoor dat hun anciënniteit in het contract wordt verrekenend, want al mijn oud-studenten hebben minstens drie jaar beroepservaring in India of het Midden-Oosten. Verder kijk ik toe op de huisvesting en volg ik iedereen gedurende twaalf maanden van nabij op.
Myria gewaagt van een ongezonde afhankelijkheidsrelatie en hoge opleidingskosten, en de Vlaamse Sociale Inspectie wil nagaan of u salarissen afroomt. Wat vindt u daarvan?
Abraham: Onzin, de arbeidscontracten worden tussen werkgever en werknemer afgesloten, van de lonen gaat geen euro naar mijn bedrijf. Hoge opleidingskosten bij SIPD in India? 4050 euro is een schappelijk bedrag voor zo’n opleiding. Daar zit een bescheiden winstmarge in, mag het even? Ik beschouw mezelf trouwens als een pedagogisch ondernemer, niet als een recruiter. Die zijn er meer dan genoeg in Kerala, ze vragen tot 10.000 dollar voor een job in het Verenigd Koninkrijk.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
