Impact kanker op mentaal welzijn: ‘Beseffen dat niets nog is zoals voorheen is een harde confrontatie’

Wie borstkanker krijgt, stapt lichamelijk én mentaal in een rollercoaster. “Laat moeilijke gevoelens toe. Het zijn normale reacties op een abnormale situatie.”

“Net na een diagnose voel je meestal verschillende dingen tegelijk: je bent bang, boos, ontzet, verdrietig, enzovoort”, vertelt psychologe Nathalie Cardinaels. “Vervolgens zie je veel mensen overschakelen naar vechtmodus of automatische piloot. Vaak volgt de grootste klap als alle behandelingen achter de rug zijn. De veilige cocon van het ziekenhuis valt weg, je krijgt plots tijd en ruimte om stil te staan bij je diagnose. Pas dan begint je mentale herstel echt.”

Cardinaels gaf jarenlang mindfulnesstraining aan mensen met kanker en schreef enkele boeken over hoe je tijdens je ziekte mild kunt blijven voor jezelf. Ze werkte ook 10 jaar als oncopsychologe in een borstkliniek. “Tegenwoordig heeft elke borstkliniek minstens 1 oncopsycholoog in dienst”, legt ze uit. “Wat geen overbodige luxe is. Tijdens hun behandeling denken borstkankerpatiënten vaak dat het een kwestie is van even doorbijten, waarna ze hun oude leven opnieuw kunnen oppikken. Helaas, zo eenvoudig is het haast nooit. Niet voor niets spreken patiënten dikwijls over een leven vóór en een leven na de diagnose.”

Confrontatie met sterfelijkheid

Voor vrouwen met een uitgezaaide kanker confronteert dat ‘leven na’ hen met hun eigen sterfelijkheid. “Daarop reageert iedereen anders”, stelde Cardinaels vast. “Sommigen voelen de nood om erover te praten, anderen willen net focussen op andere dingen. En minstens zo vaak weten patiënten het gewoon niet. Omgaan met een slechte prognose is nooit gemakkelijk.”

“Maar ook vrouwen met een goed behandelbare borstkanker kunnen het zwaar te verduren krijgen”, vervolgt ze. “Soms moet je noodgedwongen afscheid nemen van je vrouwelijkheid, of van een vanzelfsprekende gezondheid. Je bent sneller moe, voelt je fysiek 10 jaar ouder, hebt pijnklachten of kwam heel wat kilo’s bij door de medicatie. Beseffen dat niets nog is zoals voorheen is een harde confrontatie.”

“Veel vrouwen voelen zich gevangen in een veranderd lichaam dat niet meer aanvoelt zoals voorheen. Met dat gevoel van lichamelijke ontheemding is onze samenleving te weinig vertrouwd. ‘Je ziet er goed uit’, krijgen veel vrouwen kort na hun behandeling te horen. ‘Wanneer ga je opnieuw aan het werk?’, is de logische vervolgvraag. Het spoort vrouwen aan om over hun grenzen te gaan en vervolgens met hun hoofd tegen de muur te lopen. Dat kan keihard zijn. Je veranderd lichaam (her)ontdekken en nieuwe lichamelijke grenzen of beperkingen aanvaarden, is een rouwproces. Het kan jaren duren om een evenwicht te vinden tussen wat je wilt doen en wat je nog kunt doen.”

Moeilijke gevoelens toelaten

“Ik adviseer vrouwen om mild te zijn voor zichzelf. Dat betekent in eerste instantie moeilijke gevoelens toelaten én voldoende tijd nemen om ze te verwerken. Surfen op je emoties werkt beter dan je gevoelens krampachtig proberen te controleren of bij te sturen. Je hoeft niet altijd positief of sterk te blijven. En je hoeft alles ook niet zomaar te aanvaarden. Geef jezelf de ruimte om met de veranderingen in je leven en je lichaam om te gaan. Mindfulnessoefeningen kunnen je helpen om moeilijke emoties te accepteren. Ze zijn ook nuttig om contact te maken met je lichaam. Je hoofd vertelt vaak een ander verhaal over je lichaam dan als je bewust aandacht schenkt en je lichaam daadwerkelijk gaat aanvoelen.”

‘Men heeft te veel gekankerd’, klinkt het soms in de volksmond. Uit onderzoek blijkt nochtans dat positief denken en je medische prognose volkomen losstaan van elkaar. “Mensen schrikken soms als ik dat vertel. Of ze willen die boodschap niet horen”, onthult Cardinaels. “Zeker, optimisme kan je mentaal vooruithelpen als je van nature zo ingesteld bent, als het authentiek is. Hetzelfde geldt voor de overtuiging dat je moedig ‘vecht’ tegen je ziekte. Ook dat beeld kan prima werken als het je een gevoel van controle teruggeeft. Borstkanker moet je immers vooral ondergaan: de artsen beslissen over je lichaam, jij moet alles incasseren. Maar jezelf iets voorliegen of dwangmatig positief denken werkt averechts. Wat doe je bovendien als je hervalt? Heb je dan niet hard genoeg gevochten? Let ook op dat je jezelf niet nodeloos schuldig voelt; negatieve gedachten en intense emoties horen bij een ziekteproces.”

Wees eerlijk

“Durf zoveel mogelijk eerlijk te zijn tegenover jezelf, én anderen”, vat ze kernachtig samen. “De omgeving vervalt nog te vaak en te snel in onbeholpen standaardboodschappen zoals ‘het komt wel goed’ of ‘anderen hebben nog meer pech’. Zoek op wie je gevoel en ervaringen ernstig neemt. Wie niet-helpende adviezen geeft kun je daarover aanspreken, maar besef dat je jezelf en je gevoelens niet telkens opnieuw moet verantwoorden. Dat is een valkuil. Wie het niet begrijpt kun je wat vaker uit de weg gaan. Of je kunt proberen het gespreksonderwerp te beperken tot koetjes en kalfjes.”