‘Ik hoor te veel’: wat als de volumeknop van de wereld te luid staat?

Het aantal gevallen van hyperacusis of overgevoeligheid voor geluid is sinds de coronacrisis opvallend toegenomen en leidt zelfs tot werkuitval. ‘Door langdurig thuis in stilte te werken, zijn we ontwend geraakt aan omgevingsgeluid’, zegt audioloog Karen Stalpaert.

Nu de coronamaatregelen langzaam worden opgeheven, kan een terugkeer naar een lawaaiige kantooromgeving voor sommigen een heuse auditieve nachtmerrie zijn. Het tikken op een klavier, de stem van de te enthousiaste collega of het geluid van de printer komt plots een stuk harder binnen dan voorheen of doet zelfs letterlijk pijn aan de oren.

De hele dag overladen worden met onaangename geluiden – die in onze hectische wereld helaas onvermijdelijk zijn – kan zelfs zo zwaar wegen dat het werk en zelfs de levenskwaliteit eronder gaan lijden.

Hyperacusis is Grieks voor ‘ik hoor te veel’. Het oor filtert of dempt storende geluiden uit binnenkomende geluidsprikkels bij mensen met deze aandoening niet automatisch en dus lijkt het alsof de volumeknop van de wereld een stuk hoger staat. Hierdoor kunnen ‘normale’ geluiden onverdraaglijk zijn. Het klachtenpatroon is vergelijkbaar met misofonie (oftewel: ‘haat tegen geluid’), maar in dat laatste geval gaat het enkel om specifieke triggergeluiden, zoals smakken, luid ademhalen of een tikkende klok, die vervelend zijn. Dan kunnen zelfs de meest tolerante mensen uit hun krammen schieten bij zo’n auditieve trigger.

Het tot nu toe weinig bekende hyperacusis komt tegenwoordig steeds vaker voor nu veel mensen terugkeren naar de werkvloer na een lange periode van thuiswerk. Voor de coronacrisis had gemiddeld 3 tot 9 procent van de totale bevolking last van overgevoeligheid aan geluid. Recent onderzoek uit 2021 in Australië toont aan dat de cijfers al opgelopen zijn tot 15 procent.

Ook audioloog Karen Stalpaert van het audiologisch centrum Audiks merkt het in haar prakrijk. ‘In tegenstelling tot rumoerige landschapskantoren werken we thuis doorgaans meer in stilte’, merkt ze op. ‘Door weinig input te krijgen van geluiden om ons heen, raken we ontwend aan geluiden en worden we er gevoeliger voor. Mensen die voorheen al gevoelig waren voor geluid, krijgen het nu extra zwaar te verduren. Vergelijk het met het zogenaamde “grotsyndroom”, waar na een langdurig verblijf in een donkere ruimte het licht pijn doet aan de ogen.’

Leren accepteren

‘Er zijn in totaal meer dan 200 verschillende mogelijke oorzaken voor hyperacusis,’ gaat Stalpaert verder, ‘maar meestal is de specifieke boosdoener moeilijk vast te stellen. Naast heel lang in een stille omgeving vertoeven, zijn de meest voorkomende oorzaken een geluidstrauma, mentale problemen zoals burn-out, bepaalde medicatie, een oorprop die verwijderd werd of gehoorverlies. Vooral dat laatste is een moeilijke combinatie: je hoort bepaalde dingen niet, maar als je iets hoort, is het te hard. Stress kan de aandoening nog verzwaren. Hyperacusisklachten komen ook vaak voor in combinatie met tinnitus. 30 procent van de mensen met tinnitus hebben hyperacusis. Bij mensen met ernstige tinnitus is dat zelfs 80 procent.’

Helaas wordt hyperacusis door huisartsen en soms zelfs door bepaalde neus-, keel- en oorartsen niet altijd even serieus genomen omdat het zo’n onzichtbaar probleem is. Toch is leven met hyperacusis geen evidentie. Het is bovendien meestal chronisch en er bestaan geen medicijnen voor.

‘Leren omgaan met hyperacusis is essentieel. Probeer vooral niet krampachtig de onaangename geluiden te vermijden’, benadrukt Stalpaert. ‘Wie net de diagnose hyperacusis heeft gekregen, heeft de natuurlijke neiging om de oren af te dekken tegen ongewenste prikkels, maar dit helpt niet tegen overgevoeligheid voor geluid. Oordoppen dienen enkel als bescherming tegen gehoorschade. Het gehoor afschermen voor geluid zal de hyperacusis op lange termijn zelfs verergeren omdat het oor door de afsluiting steeds gevoeliger wordt voor geluiden van buitenaf en er een nog sterkere reactie op geluiden ontstaat.’

Geluidstherapie is daarentegen wel een goede manier om hyperacusis te integreren in je leven en er meer ontspannen mee om te gaan. Stalpaert adviseert: ‘Bouw omgevingsgeluid zachtjes op tot wat je kunt verdagen. Geniet daarnaast bewust van geluiden die je wel leuk vindt, zoals bijvoorbeeld een spinnende kat op je schoot. Zo vermijd je dat geluiden alleen maar negatieve connotaties hebben. Wie door de zure appel heen bijt en de geluiden weer toelaat, raakt er mogelijk zelfstandig uit. Wie halsstarrig geluiden blijft vermijden, raakt in een vicieuze cirkel wat uiteindelijk kan leiden tot eenzaamheid en depressieve gevoelens. Dan is therapie wel nodig. ‘

Professionele hulpverlening bestaat bij voorkeur uit cognitieve gedragstherapie (CGT) om de manier waarop je over je overgevoeligheid denkt te veranderen en de angst te verminderen. Je kunt daarvoor een beroep doen op een audioloog of een psycholoog, maar het is belangrijk dat je je laat begeleiden door een therapeut met specifieke ervaring met hyperacusis.

‘Laatst kreeg ik een turnjuf uit de lagere school op bezoek die werkonbekwaam was geworden door het helse lawaai in haar werkomgeving. Vandaag geeft ze opnieuw les in de turnzaal. Dat is het mooiste voorbeeld dat therapie wel degelijk helpt’, aldus Stalpaert.

Omgevingsruis en hoogsensitiviteit

Onze huidige herriemaatschappij mag dan wel voor mensen met hyperacusis niet altijd een even aangename plek zijn, ook bij wie niet aan overgevoeligheid voor geluid lijdt, kan de wereld soms te luid zijn. Omdat ze hoogsensitief zijn of gewoon vrij snel overprikkeld raken. Ook voor deze mensen is de terugkeer naar kantoor een opdracht waar ze niet meteen laaiend enthousiast over zijn. Voor hoogsensitieve personen is het net wel heilzaam om de rust en stilte op te zoeken.

Dat weet ook auteur Tommy Browaeys, die zelf hoogsensitief is en sinds hij in 2015 een burn-out doormaakte anderen inspireert. ‘Heel wat bedrijven hebben tijdens de coronacrisis hun kantoorruimte ingeperkt om in te spelen op gedeeltelijk telewerk dat versneld ingeburgerd raakte. Dat betekent meestal ook gedeelde werkplekken en minder m² per medewerker. En meer omgevingsruis, zeker voor wie meer dan iemand anders behoefte heeft aan stilte. De nood aan plekjes waar medewerkers zich even kunnen afzonderen wordt daarmee ook groter’, aldus Browaeys. ‘Zo’n stille ruimte kan je ergens binnen creëren, maar het is misschien nog beter om buiten een hoekje te voorzien want dan koppel je het meteen aan een wandeling in de buitenlucht waar je alle zintuigen bewust de vrijheid geeft.’

‘Mensen hebben meer dan ooit behoefte aan mentale en fysieke pauzes om te vermijden dat ze in het rood gaan of te lang de signalen negeren dat ze over hun limiet zitten’, weet Browaeys die een stiltecocon ontwierp in de vorm van een reuzegrote slakkenschelp, de Ghongha (Hindi voor slak). De cocon biedt een plekje om innerlijke rust te vinden en zowel letterlijk als figuurlijk even stil te staan bij jezelf.

Er staan Ghongha’s in het Prinsenpark in Retie en bij mediabedrijf Roularta. Daarnaast droomt Browaeys van scholen, waar kinderen samen hun cocon schilderen en een rustplekje creëren. ‘Het biedt meteen de ruimte om gevoelige thema’s bespreekbaar te maken en meer emotionele intelligentie mee te geven. Voor nu, en later.’