‘Houd jezelf niet voor de gek’: zenmeester geeft tips om zorgelozer in het leven te staan

Heb jij jezelf tijdens de vakantie beloofd om voortaan ook na de zomer wat minder te piekeren en wat meer onbevangen te zijn? Zenpriester Shunmyo Masuno helpt je op weg. ‘Alles komt er op neer jezelf niks wijs te maken.’

De Japanse boeddhistische monnik Shunmyo Masuno is naast gelauwerd zentuinontwerper ook zenmonnik die af en toe ook zijn levenslessen te boek stelt westerlingen te laten kennis maken met de eeuwenoude wijsheid van zen. Het zenboeddhisme, waarbij vooral concentratie en aandacht belangrijk zijn, komt vooral in Japan voor. Het is vergelijkbaar met het oorspronkelijke boeddhisme in die zin dat men het fysieke probeert los te koppelen en vrij te worden van verlangens om op die manier een ​​hogere spirituele vrijheid te bereiken.

Klinkt dit al meteen wat te wollig voor jou? Dan brengt Shunmyo Masuno je meteen weer met beide voeten op de grond. In ‘Zen & de kunst van eenvoudig leven’ leerde hij ons al op een heel praktische manier hoe je je dagelijkse leven minder stressvol kunt maken. In zijn nieuwe boek ‘Zen & de kunst van zorgeloos leven’ richt de boeddhist zijn aandacht op de angsten en zorgen waar mensen tegenwoordig mee worstelen. Niet alleen in ons persoonlijk leven worden we met onrust, chaos en piekergedachten geconfronteerd, maar ook de wereld zelf lijkt vandaag letterlijk in brand te staan.

Krampachtig zoeken naar grote waarheden of de zin van het leven, hoeft niet, want die zijn er niet in de boeddhistische filosofie. Om het cru te stellen: ons bestaan is per definitie zinloos. Ook een God of gebed is in het boeddhisme afwezig. Het is de mens zelf die de macht heeft over zijn daden en zijn leven.

Masuno geeft duidelijke en (meestal) makkelijk te volgen tips, die ook in het materialistische en kapitalistische Westen toepasbaar zouden moeten zijn. Mindfulnessadvies zoals ‘leer te leven in het moment’, ‘beperk je bezittingen’, ‘concentreer je volledig op de maaltijd wanneer je eet’ worden afgewisseld met praktische lessen als ‘trek minstens één keer per dag tijd uit voor zelfreflectie’, ‘richt een kamer in je huis in voor jezelf’, ‘creëer ochtendrituelen’ of ‘stop met nog meer informatie te vergaren’.

Waanideeën

Primordiaal daarbij is volgens Masuno dat we onszelf niet voor de gek houden met allerlei waanideeën. We zijn namelijk vaak bang voor schaduwen die helemaal niet bestaan, zegt Masuno. Daarom heeft het weinig zin om te speculeren over een mogelijke ‘horrorwinter’, een eventueel nucleair ongeval, of over een gevreesd nakend ontslag. Bedenk maar eens hoeveel lichter je je voelde toen bleek dat dingen waarover je je zorgen maakte, helemaal niet zo schrikwekkend bleken te zijn.

Waar komen die waanideeën dan vandaan? Het typische zen-antwoord is dat we gehecht zijn aan zaken en niet willen loslaten. Je geest kan vertroebeld raken wanneer je je bijvoorbeeld hecht aan spullen. Je bent eigenlijk soms veel gelukkiger als je die dingen wegdoet. Bang zijn om je job te verliezen, is ook een vorm van hechten. Maar waarom eigenlijk? Als je je baan verliest, is elke mens gezegend met de kracht om opnieuw te beginnen, zegt Masuno. ‘Je kunt niet falen, zolang je jezelf uitdaagt. De enige keer dat je faalt, is als je het opgeeft.’ Te veel hechten is soms ook een probleem van veel ouders, vindt Masuno. Waarom hebben jongeren het vandaag zo moeilijk om standvastig in het leven te staan? Omdat ouders het dwaze idee koesteren dat hun kinderen hun bezit zijn en dat ze als een helikopter boven hen moeten blijven uitzweven en hen klein houden. ‘Helikopterouders zaaien de kiemen van nieuwe zorgen’, meent de boeddhist.

Meer geld willen of meteen je impulsen willen bevredigen is eveneens een waanidee. ‘Als je in het leven staat met als basisgedachte “Ik heb voldoende, ik voel me dankbaar”, al heb je een bescheiden woning en nuttig je eenvoudige maaltijden, dan beschik je over een rijke geest. Maar als je door het leven gaat met de gedachte “Ik ben nooit tevreden met wat ik heb”, zelfs als je in een villa woont en je te buiten gaat aan extravagante maaltijden, dan is je geest verdord’, confronteert Masuno ons met onszelf.

Nog meer waanideeën: afgunstige gevoelens en zelftwijfel, net als onze focus op winst en verlies. Wat dat laatste betreft zijn relaties die gebaseerd zijn op persoonlijk gewin contraproductief. Als je contact onderhoudt met iemand omdat je denkt dat dat belangrijk voor je is, loopt dat slecht af. Een van de grote principes van het boeddhisme luidt immers: ‘Bevrijd jezelf van je ego’. En heb je soms het gevoel dat je je partner niet begrijpt. Dan is dat goed, zegt Masuno die verwijst naar het begrip ‘Hara hachi bu’ uit het Confucianisme dat leert dat je nooit meer dan 80 procent vol zou moeten eten. Als je partner en jij 80 procent van elkaar begrijpen, komt dat je relatie waarschijnlijk ten goede. De resterende mysterieuze 20 procent zorgt dat je geïnteresseerd blijft in de ander. ‘100 procent wederzijdse erkenning bestaat eenvoudigweg niet.’

Blijven oefenen

We horen je al denken: ‘mijn partner jaagt mij soms voor de volle 100 procent de muren op’ of ‘ik ben wel bang om mijn job te verliezen, want er moet brood op de plank komen’. Masuno kent de argumenten maar al te goed. Daarom herhaalt hij steevast dat de essentie van zen ‘oefenen’ is. Je kunt enkel je kernwaarden aanscherpen door oefening en ervaring.

En natuurlijk zullen ook de klimaatcrisis of de oorlog in Oekraïne niet meteen opgelost raken door persoonlijke zelfreflectie, leven in het moment of te ontspullen, maar zen verandert wel hoe we naar de wereld kijken, hoe we  handelen en omgaan met mensen, dieren en de planeet en hoe we een uiteindelijk crisis aanpakken. Of, hoe een betere wereld wel degelijk bij jezelf begint.

Dat betekent niet dat we als mens de verlichte staat van de Boeddha moeten bereiken. Dat is onmogelijk, maar we kunnen de waanideeën in ons geest wel zoveel mogelijk intomen. Hoe? Een belangrijk advies van Masuno is om te stoppen met jezelf met anderen te vergelijken. ‘Je zult zien dat negentig procent van je waanideeën verdwijnen zodra je stopt met vergelijken. Je gaat je lichter voelen. Het leven wordt relaxter.’ Of richt je niet op dingen waar je geen controle over hebt. Maak je dus niet druk over wat er in de toekomst kan gebeuren. Als je niet langer gefixeerd bent op zaken waar je toch niets aan kunt doen, kun je de zaken met een positiever gemoed benaderen.

Ook Masuno geeft toe dat rust in het hoofd niet makkelijk te bereiken is. Wie al eens tracht te mediteren, merkt al snel dat hij of zij alleen maar kan denken dat hij aan niets mag denken…. Dat is dus niet de definitie van een ‘lege geest’. Masuno: ‘Het is onvermijdelijk dat er steeds weer gedachten in je opkomen. Laat ze opkomen en weer wegdrijven. Door gedachten te proberen te beteugelen, komen ze net op de voorgrond te staan en lukt het helemaal niet meer om die gedachten van je af te zetten. Masuno vergelijkt het met de rimpelingen wanneer je een steen in een vijver gooit. Als je de rimpelingen zou proberen te stoppen door je hand in het water te steken, zou dat alleen maar ingewikkeldere golfjes opleveren. Laat ze met rust, dan zul je merken dat de rimpelingen geleidelijk aan tot rust komen.

Tips voor de zakenmens

Hoewel de principes van het boeddhisme geworteld zijn in een eeuwenoude traditie, weet de zenpriester de achterliggende ideeën opvallend goed te vertalen naar de moderne wereld. Als abt van een boeddhistische tempel, tuinarchitect, auteur en hoogleraar milieudesign houdt hij immers zelf verschillende balletjes in de lucht. Masuno richt zich in zijn boek bijvoorbeeld op de werknemers in de zakenwereld. Ook hier geldt: vergelijk jezelf niet met je collega’s. Het is aan ieder van ons om zelf te bepalen hoeveel inspanningen we ergens voor leveren. Negeer de collega met de klinkende verkoopcijfers en werk onverzettelijk en stug door en probeer niet alles te controleren. ‘Go with the flow. Het water gaat nooit de strijd aan met de rots, maar neemt gewoon een iets gewijzigde koers aan en blijft in beweging.’

Daarnaast staan verrassend weinig mensen stil bij wat ze niet kunnen, vindt de zenmeester. ‘Wees bewust van je beperkingen’, bepleit Masuno. ‘Als mensen een baan aangeboden krijgen, zijn ze bereid daarop in te gaan zonder zich af te vragen of de functie wel bij ze past. Mensen die hun beperkingen kennen, lopen niet snel tegen hun eigen grenzen aan. Daardoor blijft onnodig mentaal leed en een gebrek aan zelfvertrouwen ze bespaard en staan ze stevig in hun schoenen.’ Al is ambitie zeker geen vies woord, merkt Masuno nog op. ‘Je moet altijd proberen om je vaardigheden op te rekken, in de mate van het mogelijke.’

Onsterfelijk belachelijk

Over ouderdom, ziekte en dood is Masuno opvallend nuchter, zoals het een zenboeddhist betaamt: krampachtig vasthouden aan je jeugd is zinloos. Je kunt je naarmate je ouder wordt gefrustreerd of angstig voelen door heimwee naar een verloren jeugd. Met je daartegen te verzetten, bereik je helemaal niks. Accepteer het en neem een ontspannen houding aan. En bovenal: verlies je gevoel voor humor er niet bij. ‘Er schuilt een buitengewone kracht in humor’, weet Masuno. ‘Schrik er niet voor terug om jezelf onsterfelijk belachelijk te maken met een flauwe dad joke.’

Denken aan de dood roept bij velen de grootst mogelijke angst op omdat we de dood als het einde van het leven zien, als het uitdoven ervan. Maar dat is niet de betekenis van leven en dood volgens een boeddhist. Elk moment bestaat op zichzelf, los van wat eraan vooraf ging of wat erop volgt. De Japanse zenleraar Dōgen Zenji zei ooit: ‘Als je leeft, leef dan ten volle. Als je sterft, sterf dan ten volle.’ Wat zoveel betekent als: leg jezelf tijdens je leven volledig en uitsluitend toe op leven, zodat je de nood niet hoeft te voelen om je zorgen te maken over de dood.

En af en toe een dad joke helpt ook.