‘Hoogbegaafdheid: is er echt hulp nodig of is het gewoon een zucht naar aandacht?’

Als er in de media iets verschijnt over hoogbegaafdheid, dan krijg je doorgaans één van twee verhaallijnen te lezen: spectaculaire verhalen over wonderkinderen of verhalen vol kommer en kwel. Maar hoe zit het in werkelijkheid?

De essentie is dat hoogbegaafdheid veel meer is dan een hoog IQ. Die snelwerkende hersenen bepalen de hele leefwereld van de eigenaar. Bo bijvoorbeeld, is vier en gaat met de klas op herfstwandeling. Ze vraagt de juf hoe het komt dat de blaadjes van de bomen vallen. Bo is de enige de luistert naar de uitleg. Wat later legt Bo aan haar vriendinnetje uit dat het blad in haar hand komt van een tamme kastanje. Ze toont de getande bladrand en wijst erop dat de nerven veervormig zijn. Het vriendinnetje weet niet waar Bo het over heeft: voor haar zijn blaadjes gewoon blaadjes. Bo, van haar kant, voelt dat haar vriendinnetje niet echt luistert en meer aandacht heeft voor het geritsel van de blaadjes.

Na school vertelt Bo aan haar mama dat ze dom is. Zij moet immers nog aan de juf vragen waarom de blaadjes van de bomen vallen. De andere kinderen weten dat allemaal duidelijk al. Want zij spelen gewoon verder tijdens de uitleg. Bo focust zich op het verschil met haar klasgenootjes. Ze voelt zich onzeker, onbegrepen en anders. We hadden ook een andere Bo kunnen zien. Eén die vertelt dat de herfstwandeling heel leuk was. Dat zij weet waarom de blaadjes van de bomen vallen. Dat ze samen met de kindjes gelachen heeft om het geritsel en dat ze de blaadjes die ze kent allemaal heeft opgenoemd. Door haar ingebouwde ‘vergrootglas’ ziet Bo de dingen anders dan haar leeftijdsgenootjes. En dat zal altijd zo blijven. Maar ze kan wel leren om dat verschil op de juiste manier te interpreteren. Een eerste, en noodzakelijke, voorwaarde is dat ze zich bewust wordt van dat vergrootglas. Want dat is, zowel voor de hoogbegaafde als voor zijn omgeving, vooral onbewust en onzichtbaar aanwezig.

Als de hoogbegaafde en zijn omgeving niet bewust aan de slag gaan met dat vergrootglas, wordt een goed of een moeilijk leven gewoon bepaald door toeval. Ook vandaag nog speelt het toeval een te grote rol in het leven van veel hoogbegaafden.

Maar het kan anders. We moeten daartoe in de eerste plaats (h)erkennen dat er kinderen en volwassenen met zulk vergrootglas zijn. Daarnaast moet de omgeving leren hoe daarmee om te gaan.

Meeste leerkrachten onvoldoende vertrouwd met hoogbegaafheid

De afgelopen 20 jaar heeft Exentra vzw, een expertisecentrum rondom hoogbegaafdheid, meer dan 7000 kinderen en volwassenen geholpen. De meerderheid hiervan liep tegen heel wat moeilijkheden aan. Met de juiste begeleiding leert de hoogbegaafde zijn vergrootglas beter gebruiken. De omgeving leert het beter begrijpen. Ouders, scholen en het werkveld zijn bepalend in het vinden en aanbieden van die begeleiding.

De ouders vervullen een prominente rol. Bij Bo ging het fout omdat ze zichzelf als norm zag. Dat bracht onzekerheid, een overvloed aan emoties en een moeilijke omgang met de omgeving. Ouders hebben kennis en opleiding nodig om hun kind te helpen deze hindernissen te overwinnen. In het boek ‘Meer dan intelligent’ beschrijven we de verschillende embodio’s (zoals we deze hindernissen noemen) en geven aan hoe ermee om te gaan.

Ook de school is een zeer belangrijke omgevingsfactor. Wat onderwijs moet doen is geweten. Een beperkt aantal Vlaamse scholen zijn prima aan de slag. Meer dan 90 procent van de hoogbegaafde leerlingen in deze scholen ervaren zeer positieve effecten. Ze gaan graag naar school en voelen zich goed in hun vel. Die scholen zijn jammer genoeg nog de uitzondering. De meeste leerkrachten zijn onvoldoende vertrouwd met hoogbegaafheid. Een onderzoek, uitgevoerd door de Uhasselt en gefinancierd door Ga voor Geluk, geeft aan dat slechts 5 procent van de leerkrachten basisonderwijs in de lerarenopleiding de nodige vorming rond hoogbegaafdheid heeft gekregen. Bijkomende opleiding is dringend nodig. Wetende dat het nascholingsbudget voor een leerkracht basisonderwijs slechts 70 euro per schooljaar bedraagt, staan we nog veraf van dat doel. Onze politici hebben dus nog heel wat stappen te zetten. Gelukkig zien we hier een positieve evolutie want zowel de ministers Vandeurzen als Muyters hebben de eerste gelden voor hoogbegaafdheid binnen de gezondheidszorg vrijgemaakt.

Hoogbegaafdheid verdwijnt niet als je de schoolbanken verlaat. Daarom speelt ook de werkomgeving een belangrijke rol. Autonomie ervaren, mogen vernieuwen, inefficiënties mogen aanpakken, het zijn maar enkele van de uitdagingen waar de hoogbegaafde medewerker naar op zoek gaat. Wanneer die verwachtingen worden ingevuld, zien we opnieuw dat hij gestimuleerd wordt om zijn vergrootglas juist in te zetten. Zowel de werknemer alsook de werkgever worden er alleen maar beter van.

Hebben dan alle hoogbegaafden hulp nodig? Niet alle hoogbegaafden hebben problemen. We zien er veel die hun talent goed ontwikkelen, hoog opgeleid zijn en mooie functies bekleden. Toch is waakzaamheid geboden. Zoals blessures bij topsporters liggen moeilijkheden altijd op de loer. Maar vaker nog stellen we vast dat hoogbegaafden uitdagingen die ze graag willen aangaan toch niet opnemen. We zien ze de lat voor zichzelf zo hoog leggen dat hun omgeving afhaakt. We horen hen zeer direct, en daardoor enigszins kwetsend en aanvallend communiceren. Allemaal embodio’s die onbewust en onzichtbaar ook de meest prominente succesvolle hoogbegaafde kunnen belemmeren.

Het verhaal van het wonderkind en dat vol met kommer en kwel, ze bestaan allebei. Met alle gradaties er tussenin. De meest spectaculaire vaststelling is echter dat waar het persoonlijke verhaal van elke hoogbegaafde op deze as landt, vandaag nog te vaak wordt bepaald door toeval. Deze mensen verdienen beter. Onze maatschappij verdient hun ongelooflijke potentieel. Laat ons daarom snel werk maken van een betere begeleiding. Van in de kleuterklas tot in het bejaardentehuis.

Tessa Kieboom en Kathleen Venderickx,

Leerstoel Hoogbegaafdheid Universiteit Hassselt