Hoe zou het nog zijn met… de eerste coronamaatregelen?

Dat je een boete krijgt omdat je in de openbare ruimte op een bankje zit, is vandaag ondenkbaar. Maar wat met sommige van de andere coronamaatregelen uit de eerste fase van de pandemie. Zijn ze nog nuttig?

Wat leert voortschrijdend wetenschappelijk inzicht ons over de niet-farmaceutische coronamaatregelen uit het begin van de pandemie? Sommige zijn nog steeds erg nuttig, andere lijken een stille dood gestorven.

1. ‘Desinfecteer oppervlaktes’

Het heeft enige tijd geduurd, maar we weten ondertussen veel meer over de transmissieoverdracht van SARS-CoV-2, namelijk via hoest- en niesdruppels en kleine aerosolen die zich geleidelijk in de lucht opstapelen in een afgesloten ruimte. Aanvankelijk dacht men dat contactoverdracht de grote boosdoeners was. Sommige mensen gingen zelfs zo ver om groenten, fruit en etenswaren in plastic verpakkingen of zelfs postpakketjes uit China te ontsmetten. Maar ondertussen blijkt dat het virus toch niet erg lang overleeft op oppervlaktes.

Onderzoek van het Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention toont aan dat oppervlakteoverdracht van het coronavirus verwaarloosbaar is. Het risico om besmet te raken met SARS-CoV-2 door een besmet oppervlak of object aan te raken is niet onmogelijk, maar wel heel erg klein, namelijk minder dan 1 op 10.000.

Vandaar dat de kern van het coronabeleid ondertussen ventilatie, CO2-meters en buitenactiviteiten zijn in plaats van het ontsmetten van handen, winkelkarretjes, zitjes op het openbaar vervoer, bureaus, deurknoppen en tafels, al zijn de ontsmettingsgels nog altijd overal aanwezig voor wie dat wil. In de meeste gevallen is een simpel zeepsopje voor oppervlaktes voldoende om het sowieso al lagere risico van oppervlaktetransmissie tegen te gaan, aldus het CDC.

Toch raadt het CDC aan om een specifieke binnenruimte wel te ontsmetten wanneer een persoon met vermoedelijke of bevestigde covid-19 er in de laatste 24 uur is geweest. Voor gezondheidsinstellingen geldt sowieso een meer intensieve hygiëne.

Regelmatig handen wassen met zeep, een maatregel die trouwens voor corona al aangeraden werd voor het tegengaan van ziektes, blijft een basisregel doorheen de hele pandemie.

2. ‘Raak je mondmasker niet aan en bewaar het een enveloppe’

Het bewaren van een mondmasker in een stoffen of papieren zakje wordt vandaag nog steeds aangeraden door gezondheidsinstituut Sciensano, maar in de praktijk durft het al eens in de broek- of jaszak verdwijnen. Microbiologen zien dat met lede ogen aan, want uit de weliswaar weinige studies die er zijn, blijkt dat het voortdurend aanraken van het mondmasker de bacteriën op het oppervlak doet ophopen. Ook het langdurig gebruik van vooral katoenen mondmaskers kan mogelijk tot woekering van bacteriën leiden. Raak het mondmasker dus zo weinig mogelijk aan en vervang het steeds na acht uur dragen (als je veel moet praten om de vier uur) en gooi chirurgische maskers na eenmalig gebruik in de vuilbak. Stoffen maskers was je op 60 graden.

Vanuit virologisch standpunt is het echter weinig waarschijnlijk dat je het virus via je mondmasker overdraagt. Theoretisch gezien is het niet onmogelijk dat je ziek wordt door contactoverdracht, maar dan moeten er al heel wat zaken tegelijkertijd mislopen. Zo moeten er aanzienlijk veel verse, infectueuze virale deeltjes op het mondmaskeroppervlak terechtkomen en er vervolgens heel veel van die partikels snel overgebracht worden naar de handen van een persoon, die dan uiteindelijk zijn gezicht aanraakt.

Belangrijker voor virologen is dat je het mondmasker als barrière voor het virus effectief draagt, want dat maskers, bij voorkeur goed aansluitende FFP2-maskers, in combinatie met afstand houden en ventilatie effectief zijn in een pandemie, is aangetoond, ook al werd aanvankelijk door experten iets anders beweerd.

Video: zo goed beschermen maskers

3. ‘Plaats tafels op anderhalve meter afstand in de horeca’

De maatregelen in de horeca zijn momenteel: sluitingsuur om 23 uur, het gebruik van het Covid Safe Ticket, met zes rond een tafel (tenzij je huishouden groter is), een mondmasker dragen bij het verlaten van de tafel en een verplichte CO2-meter.

Maar hoe zit het met de afstand tussen de tafels? In het begin van de coronapandemie waren horeca-uitbaters nog flink in de weer met hun meetlat. Maar wie tegenwoordig al eens een glas gaat drinken, heeft ongetwijfeld al opgemerkt dat de meetlat zijn beste dagen gehad heeft. In bioscopen geldt de afstand van 1,5 meter tussen de gezelschappen wel nog.

Deze specifieke maatregel staat inderdaad niet langer in de Horecagids van de FOD Economie. Wel wordt de klant gevraagd om ten allen tijde 1,5 meter afstand van personeel en andere klanten te houden. Maar eigenlijk zou dat meer dan 3 meter moeten zijn bij slechte ventilatie en wanneer de maskers afgaan, zo blijkt uit onderzoek van het Max-Planck-Institut.

4. ‘Sluit het deksel van het toilet wanneer je doorspoelt’

Het was een maatregel die Steven Van Gucht ergens midden vorig jaar aanhaalde tijdens een van de persconferenties van Sciensano: klap het deksel van de toiletpot naar beneden wanneer je doorspoelt. In de stoelgang van covid-patiënten zitten mogelijk coronavirussen en die kunnen bij het doorspoelen hoog in de lucht terechtkomen die daar ook nog eens onverwacht lang kunnen blijven hangen.

Uit een onderzoek uit maart 2021blijkt dat een gesloten deksel wel enige deeltjes tegenhoudt, maar er alsnog veel kunnen ontsnappen door kleine openingen tussen het deksel en de zitting.

Toch is het gevaar van een coronabesmetting op het toilet louter theoretisch. Er zijn geen bevestigde gevallen van mensen die covid-19 op een openbaar toilet hebben opgedaan. Ook hier zou er meer moeten worden ingezet op verbeterde ventilatiesystemen in openbare toiletten, aldus de onderzoekers. En handen wassen!

5. ‘Vermijd handen schudden’

We zien hier en daar de handdruk al weer opduiken. Het probleem met handen schudden is niet zozeer het fysieke contact, maar wel het dichterbij komen van een andere person. Wanneer je elkaars hand schudt, ben je doorgaans een kort moment heel dicht bij elkaar en vervolgens ook tijdens een gesprek. Dicht contact met geïnfecteerde individuen verhoogt je besmettingsrisico. Zelfs minder dan vijf minuten ongemaskerd bijeen in een afgesloten ruimte kan al genoeg zijn om covid-19 op te lopen. Vaccinatie geeft enige bescherming en ook buiten loop je minder risico.