Hoe werkt migraine? ‘Als je je fixeert op triggers, eindig je onder een glazen stolp’

Migraine is een frustrerende aandoening. De oorzaak van de hersenziekte is onbekend, ze is niet te genezen en de zoektocht naar effectieve pijnmedicatie is soms tergend lang of zelfs eindeloos. Neuroloog Jan Versijpt schept klaarheid in de complexe wereld van bonzende hoofdpijnen.

Was het de stress op het werk vandaag, dat kopje koffie te veel of eerder het felle parfum van de collega? Of was het de pikante lunch van daarstraks? Of misschien toch de grote temperatuurschommeling van de voorbije warme dagen..? De factoren die een migraineaanval uitlokken, zijn niet altijd even makkelijk te achterhalen. Zelfs niet voor de meest doorwinterde migrainepatiënt, die er zich letterlijk en figuurlijk het hoofd over breekt.

De Week van de Migraine voert daarom dit jaar campagne rond de zogenaamde ’triggers’ van migraine, de factoren die de effectieve hoofdpijn uitlokken. Want migraine is meer dan dat. Voor de aanval begint, duiken er ook typische verschijnselen op als vermoeidheid, geeuwen, humeurschommelingen en hevige eetlust. Sommige migraineaanvallen worden zelfs voorafgegaan door aura’s.

Een van de grootste moeilijkheden bij migraine is dat het bijna nooit 100 procent duidelijk aanwijsbaar is wat nu precies voor de doorbraak van een aanval heeft gezorgd. Zo kan 59 procent van de Belgische migrainelijders niet meteen de boosdoener voor een bepaalde aanval met de vinger aanwijzen, blijkt uit een bevraging door onderzoeksbureau iVOX. Meer dan de helft van de patiënten geeft aan dat ze verrast worden door de aanvallen en hebben het gevoel er maar geen vat op te krijgen. De triggers die door de ondervraagden het meest genoemd worden zijn stress (54 procent), een verandering in het slaappatroon (42 procent) en fel licht (26 procent).

Volgens professor Jan Versijpt, neuroloog en coördinerend geneesheer van de kliniek voor hoofd- en aangezichtspijn aan het UZ Brussel, kan een beter begrip van migrainetriggers patiënten helpen om hun ziekte meer onder controle te krijgen, maar ze mogen er zich ook niet op blindstaren, waarschuwt hij. ‘Triggers zijn een beetje zoals de kip of het ei’, legt hij uit. ‘Veel mensen zeggen bijvoorbeeld dat ze van fel licht een aanval krijgen, maar we weten dat patiënten in de fase voorafgaand aan de hoofdpijnfase net gevoeliger zijn voor licht. Hetzelfde geldt voor voeding. Net zoals zwangere vrouwen hebben migrainelijders vóór de hoofdpijnfase vaak andere gewoonten qua voeding. Het is dus niet altijd gemakkelijk om een onderscheid te maken tussen een trigger en een gevolg van een veranderde toestand van de hersenen, waardoor men voor bepaalde factoren gevoeliger wordt. Zelfs heel zware migrainepatiënten zijn zich niet bewust van die gewijzigde state of mind.’

Wanneer etenswaren een trigger zijn voor migraine, gaat het volgens de respondenten in het onderzoek in 36 procent van de gevallen om chocolade en andere zoetigheden. Maar dat men van chocolade migraine krijgt, is blijkbaar een fabeltje?

Versijpt: ‘In de hoofdpijnwereld gaat men er inderdaad van uit dat chocolade geen trigger is. Dat is aangetoond aan de hand van studies waarin mensen chocolade kregen, maar vervolgens geen last hadden van migraine. Als een patiënt mij echter vertelt dat chocolade voor hem of haar een trigger is, zal ik die persoon niet tegenspreken. Chocolade uit je leven bannen, is immers geen drama. Het is belangrijk te benadrukken dat een trigger iets heel individueel is en bovendien nog eens voortdurend wisselend. Het is absoluut niet zo dat eens je al je triggers ontdekt hebt, je dan van je migraine genezen bent. En hoe dichter triggers in de buurt komen van “water en brood”, hoe meer ik geneigd ben dat met een korreltje zout te nemen. Voedseltesten die mogelijke overgevoeligheden aan het licht brengen, halen bovendien weinig uit en zijn geldklopperij.’

‘Koffie is dan weer een moeilijk geval. De relatie met hoofdpijn is niet zo eenduidig. Het zit bijvoorbeeld in medicatie zoals Excedryn omdat het de pijnstiller krachtiger maakt, maar bij overmatig gebruik zou koffie migraine in de hand kunnen werken. Een extra moeilijkheid is dat een regelmatige koffiedrinker hoofdpijn kan krijgen wanneer hij of zij een tijdje geen koffie meer drinkt. Alcohol wordt in de wetenschappelijke wereld wel al iets meer als trigger beschouwd. Vandaar dat veel patiënten beslissen om zonder alcohol door het leven te gaan. Dat is perfect verdedigbaar. Het advies dat een of twee glaasjes alcohol per dag goed zijn voor de gezondheid is, is al lang verleden tijd.’

Stress op het werk, een andere trigger, is dan weer moeilijker te vermijden. Soms krijgen migrainelijders van hun huisarts of apotheker voorzichtig het advies om een andere job te zoeken. Hoe pakt u dat aan bij uw patiënten?

Versijpt: ‘Stress is een trigger, maar waarschijnlijk is ontspanning na stress nog een hardere trigger. Vandaar dat sommige patiënten aan zogenaamde “weekendmigraine” lijden. Het is helaas heel moeilijk om deze factor aan te pakken. Je zou eigenlijk het stressniveau van die mensen zo lang mogelijk moeten laten aanhouden om de ontspanning uit te stellen. Dat is niet realistisch. Ook omgekeerd is een job waar stress totaal afwezig is, wellicht niet de job van je leven. Ik denk niet dat deeltijds werk omwille van migraine dé oplossing is. Dergelijke systemen brengen mogelijk complexe, onregelmatige werkschema’s met zich mee en als er iets niet goed is voor een migrainepatiënt, dan is het wel onregelmatigheid en verandering. Er is eigenlijk maar een ontzettend kleine fractie van migrainepatiënten waarbij werken onmogelijk is. Het is voor de meesten beter om toch te trachten een normaal leven te leiden. Wat echter wel voor heel wat werkende migrainepatiënten geldt, is dat een open office met veel licht, lawaai en drukte niet goed is. Al is het ook hier weer niet altijd evident om daar iets aan te doen.’

Wat gebeurt er precies als migraine getriggerd wordt?

Versijpt: ‘Bij migraine draait alles rond het trigeminovasculaire systeem, dat bestaat uit zenuwen van de nervus trigeminus en bloedvaten die de hersenen omringen. Migraine is een vorm van ontsteking van dat systeem waarbij er een pijnsignaal wordt gegeven van de nervus trigeminus naar de hersenen die de uiteindelijk bewustwording van pijn doorgegeven. Dat proces wordt mogelijk in gang gezet door bijvoorbeeld een energietekort waardoor de hersenen het niet meer aankunnen. Vergelijk het met een 2PK die met een motor van een Ferrari rijdt en zichzelf opblaast. Het kloppende karakter van migraine heeft dan weer wellicht te maken met de bloedvaten om en rond de hersenvliezen die uitzetten door de ontregeling van het trigeminovasculaire systeem. Vroeger dacht men dat migraine enkel een gevolg was van die samentrekkende bloedvaten, maar ondertussen weten we dat er meer aan de hand is.’

Stress en slecht slapen lijken logische triggers, maar van welke verrassende factoren zijn mensen niet op de hoogte dat ze ook migraine kunnen uitlokken?

Versijpt: ‘Mensen die aan weekendmigraine lijden, doen er geen goed aan om in het weekend uit te slapen, want uitslapen is een trigger. Wat veel mensen ook niet weten is dat hoofdpijnmedicatie op termijn migraine in de hand kan werken. Ik heb het over patiënten die meer dagen wel dan niet pijnstillende medicatie moeten nemen. Dat inzicht is op wetenschappelijk vlak relevanter dan andere zogenaamde triggers zoals luchtdruk- en weersveranderingen. Wist je dat er online zelfs ooit een tijdje een weerbericht voor migrainelijders bestond? Het gevaar bestaat dat men op de duur spijkers op laag water gaat zoeken. Als je voortdurend gefixeerd bent op je persoonlijke triggers, eindig je onder een glazen stolp.’

Wat zijn de meest essentiële levensstijlaanpassingen die alle migrainepatiënten sowieso moeten doen?

Versijpt: ‘Algemeen wordt aanbevolen om een regelmatig leven te leiden, op vaste tijdstippen te eten en elke dag rond hetzelfde uur op te staan. Ook sporten wordt aangeraden bij migraine. Migraine is trouwens een van de weinige aandoeningen die meestal beteren of zelfs verdwijnen met het ouder worden. Wellicht komt dat door de invloed van hormonen. Bij vrouwen speelt dit een veel grotere rol dan bij mannen. Een groot deel van de vrouwen raakt van de migraine af na de menopauze. Ook bij mannen vermindert het aantal aanvallen rond die leeftijd, maar minder drastisch.’

Er bestaat geen geneesmiddel voor migraine, al zouden voedingssupplementen als vitamine B2, magnesium en co-enzym Q10 migraine enigszins kunnen voorkomen. Klopt dat?

Versijpt: ‘Voor elk van die supplementen bestaat een wetenschappelijke evidentie, maar die is niet zo groot. Toch is er een categorie van patiënten die niet zo graag zware medicatie neemt en liever opteert voor iets met minder bijwerkingen. Al is dat niet makkelijk. Voor co-enzym Q10 heb ik bijvoorbeeld nog geen preparaat gevonden die de gewenste hoeveelheid bevat. Of je moet drie pillen per dag nemen en daar zijn mensen geen vragende partij voor. Bovendien wordt het op die manier een dure aangelegenheid. Sowieso is alle migrainemedicatie steeds een proces van aftoetsen.’

Wetenschappelijk onderzoek heeft onlangs geleid tot een eerste, preventieve medicijn tegen migraine. Hoe veelbelovend is dat?

Versijpt: ‘In de tien jaar dat ik in de hoofdpijnkliniek werk, is dit veruit het spannendste wat we al hebben meegemaakt op het vlak van medicatie. Het is geen wondermiddel, de migraine verdwijnt er nog altijd niet van, maar we verwachten er veel van. Het grote voordeel is dat het een stuk beter verdragen wordt dan de medicijnen die we tot nu toe kennen. Nadeel is dan weer dat het peperduur is, namelijk zo’n 500 euro per maand. Er zal een manier van terugbetaling moeten komen, wellicht voor een selecte groep van patiënten. Er zijn vier farmabedrijven die het medicijn produceren, waarvan er drie in Europa actief zijn. In de Verenigde Staten, Zwitserland, Duitsland en Nederland zijn deze medicijnen reeds op de markt. België is wellicht in het najaar aan de beurt.’

Zal de primaire oorzaak van migraine volgens u ooit gevonden worden?

Versijpt: ‘Een eenduidige oorzaak voor migraine bestaat er hoogstwaarschijnlijk niet. Het gaat om een multifactoriële aandoening met een genetische aanleg. Maar ook die genetische aanleg is na veelvuldige studies bij migrainepatiënten nog steeds niet gevonden. Er lijkt geen specifiek “migraine-gen” aan het werk te zijn, maar wel een combinatie van genen die voor allerlei zaken verantwoordelijk zijn. Als de oorzaak van migraine al ooit wordt gevonden, zal ik dat misschien niet meer meemaken.’