Hoe schadelijk zijn microplastics voor onze gezondheid? ‘Mensen beseffen niet waar plastic allemaal in zit’ 

Zeven miljard ton onverwoestbaar plasticafval hebben we tot nog toe geproduceerd. De meest minuscule exemplaren vinden steeds meer hun weg naar ons lichaam. Hoe gevaarlijk zijn die microplastics?  

We eten, drinken en ademen plastic. Een heel leven lang. Zelfs wanneer u gaat uitwaaien aan zee, zult u via het opspattende zeewater microplastics inademen, zo blijkt uit een pas gepubliceerd onderzoek van ecotoxicologe Jana Asselman (UGent).  

‘Het klopt dat microplastics met de zee worden geassocieerd, maar een dagje uitwaaien betekent dat je slechts een tienduizendste van een plasticpartikel inademt. Terwijl dat in eender welke stad – ook in de stad Oostende, trouwens – 16 partikels plastic per dag is’, legt professor Asselman uit. ‘Auto- en fietsbanden zijn daar de grote boosdoener. Rubber is een polymeer wat door slijtage kleine partikels afgeeft die zich op een vergelijkbare manier gedragen als microplastics.’ 

Geen paniek

Maar ook de lucht in onze thuisomgeving is bezaaid met microplastics. Als je de hele dag binnen zit, adem je maar liefst 300 partikels plastic in. Asselman: ‘Mensen beseffen niet waar plastic allemaal in zit. Zo is polyester in onze kleren en tapijten een van de belangrijkste zaken die plastic afgeven. Er is ook heel wat onnodig plasticgebruik. Moet een pak melkkartons écht met plastic worden omwikkeld? Waarom zit de meeste pasta niet in karton? En sinds het verbod op plastic wegwerpzakjes puilen onze kasten uit met herbruikbare supermarktzakken. Óók plastic.’ 

Met haar studie naar microplastics in de zeelucht is Asselman een van de drie Belgische finalisten voor de derde editie van de prestigieuze Frontiers Planet Prize, een internationale prijs voor wetenschappers die oplossingen voor wereldwijde milieu-uitdagingen formuleren. Op 22 april, Dag van de Aarde, weet Asselman of ze voor België mag meedingen naar de hoofdprijs van 1 miljoen Zwitserse frank. 

Met haar onderzoek wil ze de overheid en de burgers ertoe aanzetten hun gedrag te veranderen, zonder in paniekmodus te gaan. Asselman: ‘Plastic is enorm belastend voor het milieu. Het produceert CO2, verbruikt water, vervuilt en komt in de atmosfeer terecht. Maar het goede nieuws is dat maatregelen om plastic tegen te gaan een impact hebben op ál die zaken.’ 

Hoe gevaarlijk zijn ze echt?

De gevolgen voor het milieu zijn kraakhelder, die voor de menselijke gezondheid minder. Microplastics die we inademen, kunnen via de neus in de longen en de slokdarm terechtkomen. Een groot deel zal via het toilet een uitweg vinden, maar sommige stukjes worden ook echt opgenomen door onze longen en darmen. Dat klinkt verontrustend, maar voorlopig – met de beperkte gegevens die er zijn – stelt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heel voorzichtig dat microplastics geen funeste invloed hebben en dus een laag risico vormen.  

‘We kunnen nu helaas niet zeggen wat de precieze gevolgen voor de gezondheid zijn’, geeft Asselman toe. ‘Er zijn studies met proefdieren en in-vitrostudies die aantonen dat microplastics kunnen bijdragen tot chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, kanker, obesitas en diabetes. Maar de cruciale vraag is: hoeveel plastic mogen we binnenkrijgen om veilig te zijn? We worden als mens continu en gedurende lange tijd blootgesteld aan zeer lage concentraties. Dat is moeilijk na te bootsen in het laboratorium. Een ander probleem is dat nanoplastics – het soort plastic dat het diepst doordringt in het lichaam – met de huidige meetinstrumenten moeilijk te meten zijn. Bovendien is het niet duidelijk of de gezondheidseffecten te wijten zijn aan plastic zelf of aan de weekmakers en chemische stoffen die worden toegevoegd om ervoor te zorgen dat polymeren waterafstotend, plooibaar of warmtebestendig zijn. Tot slot is ook de interactie tussen microplastics en bijvoorbeeld PFAS, zware metalen, alcohol en andere stoffen uit onze omgeving onbekend.’ 

Asselman vergelijkt microplastics met alcohol of fijnstof. De gezondheidsschade is in bepaalde gevallen wel degelijk reëel, maar welke dosis funest is, verschilt van persoon tot persoon. ‘Sommige mensen roken hun hele leven en worden nooit ziek. Ik ben ervan overtuigd dat het aanpakken van de plasticpollutie niet alleen het milieu maar ook onze gezondheid ten goede komt. Want alles wat in zee belandt, komt als een boomerang in ons gezicht terug.’ 

Niet altijd vermijdbaar 

Sinds bekend werd dat vooral weekdieren nogal wat microplastics bevatten, schieten sommigen in een kramp wanneer er een dampende pot mosselen op tafel komt. Dat is nergens voor nodig, vindt Asselman.  

‘Als plastic echt dodelijk was, dan waren we al lang dood. Misschien moeten we over vijf jaar inderdaad toegeven dat microplastics schadelijker zijn dan we vandaag denken, maar dan zullen we daar op een bepaalde manier ook mee moeten omgaan. We kunnen nu eenmaal niet plasticvrij leven. Denk maar aan medische toepassingen zoals naalden in steriele verpakkingen, waar we niet zomaar een alternatief voor hebben.’ 

Europa neemt ondertussen maatregelen: primaire microplastics – partikels die aan verven en cosmetica worden toegevoegd– worden verboden, net als plastic dat overbodig is voor de houdbaarheid van groenten en fruit, zoals de verpakking rond een biokomkommer om het onderscheid te maken met de conventionele komkommer.  

Wereldwijd is het echter huilen met de pet op. Zo kwam de internationale gemeenschap het afgelopen jaar op een VN-top niet tot een akkoord over een ambitieus plasticverdrag. Het verrast Asselman niet. ‘Bijna alle plastic wordt gewonnen uit fossiele brandstoffen. Die sector wil zijn economische belangen veiligstellen. Daarom is het essentieel dat Europa voet bij stuk houdt.’ 

Erg verwarrend

Dit is geen zwart-witverhaal, benadrukt de onderzoekster. ‘Een van de redenen waarom we synthetische kledij zijn beginnen te maken, naast de goedkope prijs van plastic, is omdat de milieu-impact van een katoenplantage door grond-, meststoffen en pesticidegebruik zo groot is. Omgekeerd veroorzaakt de transitie naar groene mobiliteit meer microplastics: elektrische auto’s en fietsen zijn zwaarder, dus slijten de banden sneller. En om ze beter resistent te maken tegen vocht bevatten sommige alternatieven voor plastic rietjes PFAS. Dat is voor de consument erg verwarrend.’ 

Toch kun je met kleine stapjes grootse gezondheidswinst maken. Vermijd rijst in kookbuiltjes, plastic snijplanken, plastic koffiepads en theezakjes, warm geen plastic op in de microgolfoven en drink uit een metalen drinkbus. Asselman: ‘Doe wat je kunt. Ik merk dat het draagvlak groeit bij de mensen. Het is nu aan de overheid om ook die stap te zetten.’ 

Flessenwater, plastic drinkbus of gefilterd kraanwater: wat is de veiligste manier om water te drinken?