Hoe schadelijk is het gebruik van cortisone?
Cortisone of cortison maakt ons klaar om te vechten of te vluchten. Toegediend als medicijn kan het de levenskwaliteit sterk verhogen en zelfs levensreddend zijn. Maar het kan ook schaden.
Cortison is een bijnierschorshormoon of corticosteroïde. De natuurlijke hoeveelheid in ons bloed schommelt volgens een vast 24-uurritme. De concentratie is ’s nachts rond 3 à 4 uur heel laag en piekt ’s ochtends tussen 6 en 8 uur.
‘De verhoogde cortisonconcentratie in de ochtend was vooral nuttig in de oertijd’, vertelt farmacoloog Gert Laekeman (KU Leuven). ‘Bij het krieken van de dag moesten onze verre voorouders na een veilige nacht in hun hol weer uitkijken voor wilde dieren en andere gevaren. Cortison brengt het lichaam in een stresstoestand. Piloten die tijdens de Tweede Wereldoorlog nachtvluchten uitvoerden, kregen cortison toegediend om een kunstmatige stresstoestand te bereiken. Dat hield hen wakker en waakzaam.’
‘Piloten die tijdens de Tweede Wereldoorlog nachtvluchten uitvoerden, kregen cortison toegediend om een kunstmatige stresstoestand te bereiken. Dat hield hen wakker en waakzaam.’
Gert Laekeman, farmacoloog
Tegen ontsteking en verstikking
Gert Laekeman : ‘Cortison is als medicijn verkrijgbaar in tabletten, als crème, neusspray, puffer, injectie of infuus. Het remt ook overgevoeligheids- en ontstekings reacties via 2 mechanismen. Het onderdrukt de vrijzetting van ‘vervelende’ stoffen uit opslagplaatsen in ons lichaam. Zoals leukotriënen uit mestcellen. Die vernauwen de luchtwegen, en dat kan tot ademhalingsmoeilijkheden leiden. Andere leukotriënen zijn bij ontstekingsprocessen betrokken. Daarnaast breekt cortison ook massabijeenkomsten van macrofagen op. Macrofagen zijn cellen die lichaamsvreemde stoffen oppeuzelen. Nuttige vuilbak cellen dus. Maar als hun aantal op een bepaalde plaats heel hoog oploopt, ontstaan typische ontstekings- en overgevoeligheidsverschijnselen. Het aangetaste lichaamsdeel wordt rood, warm en pijnlijk, en het zwelt op. De zwelling of het oedeem kan vervelend tot levensbedreigend zijn. Zwellen bijvoorbeeld de luchtwegen op, dan dreigt er verstikkingsgevaar. Door een zwelling in de hersenen die op het braakcentrum drukt, zoals bij een hersentumor, moet de patiënt hevig overgeven. Bij het Quincke-oedeem, een allergische reactie op voeding of geneesmiddelen, verschijnen zwellingen onder lippen en ogen en mogelijk ook in de keel, met slik- of ademhalingsproblemen tot gevolg. Cortison zorgt ervoor dat de macrofagen moeilijker tot op de kritieke plaats geraken en zich opnieuw in het lichaam gaan verspreiden.”
Bom bij gevaar
Als de hoeveelheid die we zelf aanmaken ontoereikend is, kan het nodig zijn om cortison of aanverwante stoffen (corticosteroïden) toe te dienen. Onder welke vorm en hoe vaak is afhankelijk van de ernst van de aandoening. Bovendien verschillen de cortico-steroïdegeneesmiddelen onderling in sterkte.
Gert Laekeman : ‘Neem je een corticosteroïdetablet, dan komt de inhoud in je bloed terecht. Ze werkt krachtig maar heeft de meeste nevenwerkingen (zie kader), samen met een injectie of een infuus in kritieke situaties. Deze manieren van toedienen worden dan ook alleen gebruikt in specifieke gevallen : als de eigen bijnierschors geen of te weinig cortison aanmaakt (bv. ziekte van Addison) ; bij immunologische, ontstekings- en auto-immuunziekten (bv. in de reumatologie), en bij maagdarm, huid- en nierziekten ; bij ernstige bronchiale astma of pseudokroep ; bij acute allergische reacties, serumziekte, Quincke-oedeem, anafylactische shock ; bij onderdrukking van het immuunsysteem na een transplantatie ; en als ondersteuning van de behandeling van bepaalde kankers, levensbedreigende infecties en sepsis.’
Schadelijke effecten van cortison
Ondanks belangrijke kwaliteiten heeft cortison ook een reeks bijwerkingen. Farmacoloog Gert Laekeman (K.U. Leuven) : ‘Die treden vooral op bij toediening onder tabletvorm en op lange termijn. Je kan ze minimaal houden door het advies van je arts en apotheker goed op te volgen.’
1. Te veel cortison in je bloed kan tijdelijk je gevoel en stemming veranderen. Het maakt je energieker, prikkelbaarder, rusteloos, angstig of agressief.
2. Wonden genezen minder goed en minder snel, en de kans op infecties met bacteriën, virussen of schimmels neemt toe. Gebruik je een inhaleerbare vorm ? Doe dat dan vlak voor de maaltijd, of spoel je mond na de toediening om een schimmelinfectie in je mond te voorkomen.
3. Is de hoeveelheid cortison in je bloed maandenlang te hoog ? Dan verdik je vaak, omdat de opbouw en afbraak van het vet verandert, de eetlust toeneemt en het vocht wordt vastgehouden. Vooral het vollemaansgezicht (moon face) vinden veel patiënten storend. Dat neveneffect verdwijnt slechts geleidelijk maar meestal wel volledig bij afbouw van de medicatie.
4. De huid wordt dunner. De onderliggende weefsels zijn minder goed beschermd. De kans op blauwe plekken en streepvormige littekens (striae) neemt toe, en ook de kans op acne en overmatige haargroei, vooral in het gezicht.
5. Kinderen met astma die maandenlang corticosteroïdepuffers moeten gebruiken, groeien minder snel. Gelukkig is deze groeiremming niet al te drastisch : gemiddeld een halve centimeter per jaar. En meestal kan de medicatie na enkele maanden tot jaren afgebouwd worden.
6. Heb je jarenlang regelmatig een te grote hoeveelheid cortison in je bloed, dan krijg je mogelijk last van botweefselverlies (osteoporose). Je botten worden brozer en breken gemakkelijker. Meer kalk opnemen (in de vorm van zuivelproducten en tabletten) en veel lichaamsbeweging zijn dan belangrijk om de opbouw van de botten te ondersteunen.
Als lokaal volstaat
Voor andere aandoeningen volstaat een lokale toediening van corticosteroïden. Gert Laekeman : ‘Er bestaan crèmes tegen inflammatoire huidreacties (bv. na een insectenbeet, contact met netels of zonnebrand), tegen inflammatoire huidziekten (bv. eczeem en psoriasis) en tegen auto-immuunziekten (bv. lupus erythematosus). Verder kan je een neusspray gebruiken tegen allergieën. Er bestaan ook inhaleerbare vormen van cortison voor de behandeling van astma of COPD (rokershoest) : een poederinhalator, een doseeraërosol met of zonder voorzetkamer, of een oplossing voor verneveling. Bij ernstige vormen van deze aandoeningen kunnen tabletten nodig zijn.’
Maatregelen
Tabletten maar ook neussprays en inhaleerbare vormen zijn gemakkelijk te doseren. Maar hoe breng je een corticosteroïdecrème correct aan ? Gert Laekeman : ‘In een dunne laag, zonder afsluitend (occlusief) verband, en alleen op de aangetaste plaatsen. Gebruik niet eender welke crème voor huidproblemen. De corticosteroïdecrèmes verschillen in sterkte. Vandaar ook dat sommige crèmes alleen op voorschrift te verkrijgen zijn en andere niet.’
Corticosteroïdetabletten neem je meestal slechts eenmaal per dag in, lokale toedieningsvormen gebruik je meerdere keren. Vanwaar dat verschil ? Gert Laekeman : ‘Bij een tablet komt het corticosteroïde in je bloed terecht en onderdrukt het in je bijnierschors je natuurlijke cortisonproductie. We willen voorkomen dat je eigen productie volledig wordt stilgelegd. Daarom moet je de volledige dagdosis van het geneesmiddel meestal in 1 gift innemen, en wel op het moment dat je zelf veel cortison aanmaakt. ’s Ochtends dus. De lokale toedieningsvormen zijn veel lager gedoseerd en werken vooral plaatselijk.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
