Hoe praat je over eenzaamheid?

Eenzaamheid bespreken houdt in dat je een taboe doorbreekt. Wat zeg je tegen een eenzame buurman, vriend of familielid? ‘Empathisch luisteren is de sleutel.’

Martha Talma van het kennisinstituut Movisie ontwikkelde samen met ervaringsdeskundigen en professionals een training voor hoe je in gesprek kunt gaan over eenzaamheid. Die richt zich tot hulpverleners en vrijwilligers, maar de tips in de training zijn eigenlijk voor iedereen bruikbaar.

‘Eenzaamheid bespreken doe je het beste van mens tot mens. Als een collega of vriend naar je luistert, bevind je je in een gelijkwaardige verhouding tegenover elkaar. Mensen krijgen dan terecht het gevoel dat de interesse van de andere authentiek is.’

Wat professionals en ‘gewone’ mensen delen is een zekere schroom om anderen aan te spreken over eenzaamheid. ‘Eenzaamheid blijft een taboe. Mensen schamen zich er vaak voor. Om die reden is een zekere aarzeling logisch: je wilt niemand stigmatiseren. Mensen zijn ook bang dat ze zich opdringen, of ze voelen zich medeverantwoordelijk voor de oplossing. Praten over iemands eenzaamheid confronteert je bovendien met jezelf: “Heb ik wel voldoende ondernomen om mijn oma uit haar isolement te halen? Had ik niet sneller signalen moeten oppikken of moeten ingrijpen?”‘

Reflectief luisteren

‘Het zijn begrijpelijke, maar belemmerende gedachten’, legt Talma uit. ‘Belangrijk is een ontspannen, empathische basishouding aan te nemen. Dat lukt beter als je weet dat een goed gesprek over eenzaamheid vooral om reflectief luisteren draait. Cruciaal is dat je je gesprekspartner oprecht aandacht geeft en regelmatig hardop probeert samen te vatten wat hij bedoelde. Weten wat je gesprekspartner precies bedoelt, is een kunst en vraagt een continue afstemming. “Je voelt je…”, “Je hebt het idee dat…” zijn typische zinnetjes om betekenisvolle gevoelens en behoeften in eigen woorden terug te geven. De essentie is dat je gist naar wat de ander bedoelt. De ander mag je corrigeren en zeggen hoe het werkelijk is. Door reflecties te geven stroomt het gesprek natuurlijk en voelt de ander zich gezien, gehoord en begrepen. Wie zich beperkt tot passief luisteren zal niet snel doordringen tot de kern van wat iemand wil zeggen.’

Tijd nemen om je gesprekspartner op verhaal te laten komen is minstens even belangrijk, zegt Talma. ‘Het stigma op eenzaamheid creëert ook remmende gedachten bij mensen die zelf eenzaamheid ervaren. Ze vrezen vaak dat hun boodschap hun gesprekspartner een ongemakkelijk gevoel zal geven. Want het klinkt zo zwaar. Mensen denken soms ook dat hun persoonlijke ervaring moeilijk uitlegbaar is. En er is natuurlijk de schaamte rond het gevoel. In die zin kunnen geduld en creativiteit helpen. Meestal heeft het geen zin om direct naar iemands eenzaamheid te polsen. Dat is voor veel mensen te confronterend. Je kunt wel beginnen met een concrete vraag zoals: “Hoe voel je je vandaag?” Neem dan wel je tijd: stel de vraag met aandacht. Het heeft geen zin om terloops te polsen.’

Opletten met oplossingen

Als je aanvoelt dat je gesprekspartner zich openstelt, kun je aansturen op een gesprek over wat echt van waarde en betekenis is voor de ander. ‘Stel vragen zoals: “Wat inspireert jou?” “Waar ben je trots op?” “Is er iets wat je nog graag wilt bereiken?” “Wie is belangrijk voor je?” Meestal biedt dat openingen. Je krijgt een beter idee van wat en wie echt belangrijk is voor de ander.’

‘Schakel niet te snel naar oplossingen’, waarschuwt Talma. ‘De andere verwacht meestal geen oplossingen. Integendeel. Te snel goochelen met tips & tricks werkt vaak zelfs averechts. Want als je eenzaamheid met een paar concrete acties kunt verhelpen, waarom voelt die persoon zich dan nog alleen? Door goedbedoeld te stellen dat iemand “meer moet buitenkomen” of “zich moet aansluiten bij een sportclub” maak je mensen verantwoordelijk voor hun eigen gevoel. Bovendien kan de drempel om zoiets effectief te doen veel hoger liggen bij een vereenzaamd persoon dan bij jezelf.’

Volgens Talma kan een goed gesprek wel degelijk oplossingen bieden. Probeer ze echter niet zelf aan te dragen. ‘Goed luisteren naar wat de ander belangrijk vindt, leidt soms automatisch tot meer inzicht bij je gesprekspartner. Misschien vertelt de persoon wel dat hij een oude hobby opnieuw wil opnemen. Of geeft iemand aan dat hij een partner wil. Van daar uit kun je vragen of je een suggestie mag geven.’

Kwetsbaarheid mag

Praten helpt voor velen. Toch halen sommige mensen meer uit iets samen doen. ‘Een wandeling kan ook tot inzichten leiden of alsnog inspireren tot een goed gesprek over waarden. Meegaan naar een concert of een cursus, of iemands favoriete muziek beluisteren ook. Het verlaagt bovendien de drempel om onder de mensen te komen.’

Talma besluit met de boodschap dat je je als luisteraar ook kwetsbaar mag tonen. ‘Soms komt het verhaal dat iemand vertelt hard binnen. Zo’n gesprek kan je persoonlijk raken, zeker omdat de verteller vaak een betekenisvolle andere is. Dat is niet erg, het heeft geen zin om lastige gevoelens weg te moffelen. De andere mag ook zien dat zijn verhaal impact heeft. Het toont aan dat je om elkaar geeft.’