Hoe ontstaat smog en hoe gevaarlijk is het?

Het is ondertussen acht jaar geleden dat er nog eens een wintersmogalarm werd afgekondigd. Wat betekent dat ook alweer.

Smog is een vorm van verhoogde luchtvervuiling die voorkomt bij rustig en stabiel weer, zowel in de zomer als in de winter. Omdat er weinig wind is en nauwelijks beweging in de onderste luchtlagen van de atmosfeer lopen de fijnstofconcentraties door verkeer, industrie, residentiële verwarming en landbouw hoog op en wordt de luchtvervuiling slecht verdund. Regen en wind zorgen dan weer dat de lucht schoongemaakt wordt.

Wanneer de fijnstofconcentraties hoger zijn dan 70 microgram aan PM10 (fijnstof met een diameter tot 10 micrometer) per kubieke meter, treedt een de alarmfase in werking. Er bestaat ook een waarschuwingsfase, waarbij de bevolking geïnformeerd moet worden. Die drempel ligt op 50 microgram per kubieke meter.

Op warme zomerdagen is vooral ozon de boosdoener van de smog. Die ozon wordt gevormd omdat de hogere uv-straling op de aanwezige luchtverontreiniging inwerkt. Hoe hoger de luchttemperatuur en de intensiteit van de zonnestraling is, hoe intenser die chemische reactie. Ook hiervoor is er zowel een waarschuwingsfase (180 microgram/m3 ozon) als een alarmfase (van 240 microgram/m3 ozon).

Er bestaat ook zoiets als elektrosmog of elektromagnetische vervuiling door elektromagnetische straling (door draadloze technologieën zoals het 2-, 3- en 4G- en/of wifi-netwerken), maar het is nog niet duidelijk of dit effectief leidt tot schadelijke gevolgen in het menselijk lichaam.

In Vlaanderen en Wallonië betekent een smogalarm concreet dat er een snelheidsbeperking tot 90 km/u geldt op een aantal autosnel- en ringwegen. Dat wordt aangegeven met een smog-verkeersbord.

In Vlaanderen geldt bijkomend een stookadvies. De Vlaamse Milieumaatschappij roept dan de bevolking op om enkele dagen geen hout te stoken in haarden of kachels.

In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest geldt een snelheidsbeperking tot 50 en 90 km/u op plaatsen waar de snelheid normaal respectievelijk 70 of 90 km/u en 120 km is.

In Brussel is bovendien het openbaar vervoer (MIVB) op dagen van smogalarm gratis, net als het dagticket van Vilo!. Verwarmen met hout wordt verboden als dit niet de enige verwarmingsbron in de woning is en de temperatuur in openbare gebouwen wordt verlaagd tot 20 graden Celsius.

Het vorige smogalarm dateert al van acht jaar geleden, wat betekent dat de luchtkwaliteit in ons land de goede kant uitgaat, aldus de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu (IRCEL), al is de lucht overal in Vlaanderen nog steeds erg vuil.

Ook het ozonalarm, waarbij lichamelijke activiteiten worden afgeraden, komt steeds minder voor omdat dat vooral samenhangt met de temperatuur en hoeveelheid zonneschijn. Maar door de steeds langere warmere periodes in de lente en de zomer blijven de ozonwaarden in ons land wel erg hoog en nemen ze zelfs toe.

Ja, ook elektrische wagens moeten zich aan de snelheidsbeperking houden. In tegenstelling tot wat je zou denken, zijn ook e-wagens een bron van luchtvervuiling. De motor van de wagen stoot dan wel geen fijnstof uit, maar het wordt wel gevormd door slijtage van de banden en de remmen en het wegdek. Bij elektrische wagens is die fijnstofvorming door slijtage zelfs vaak groter dan bij gewone wagens omdat de zware batterijen het gewicht van de wagen doet toenemen. Vooral in de stad, waar vaker geremd wordt, is de fijnstofuitstoot groter.

Vooral oude mensen, kinderen en zieken (astmalijders, hart- en vaatpatiënten en mensen met de chronische longziekte COPD) moeten oppassen. Zij merken de gevolgen van smog onmiddellijk zoals een vermindering van de ademhalingsfuncties, een toename van respiratoire aandoeningen en astma. Ook een groot aantal kinderen lijdt aan astma, en ziet meer af als er meer luchtvervuiling is. Deze mensen wordt aangeraden om geen ongewone lichamelijke inspanningen te doen, zowel buiten als binnen, want fijnstofdeeltjes dringen ook het huis binnen. Maar ook voor de algemene bevolking is langdurig fysieke inspanningen, zoals joggen, bij wintersmog geen goed idee. Fijnstof is zo klein (een diameter kleiner dan een honderdste van een millimeter) dat ze diep in de longen kunnen doordringen.

Bij zomersmog zijn de klachten iets anders: blootstelling aan hoge ozonconcentraties kan zorgen voor acute gezondheidsklachten zoals irritaties aan de ogen, neus en keel, prikkelende hoest en overgevoeligheid van de longen, maar ook hoofdpijn, braakneigingen en vermoeidheid. Ook hier wordt iedereen, en in het bijzonder kinderen, ouderen en personen met gevoelige luchtwegen) ten zeerste afgeraden om activiteiten uit te oefenen die een intense lichamelijke inspanning vereisen. Ozonconcentraties zijn binnenshuis gemiddeld wel de helft lager dan in de buitenlucht.