Hoe nuttig is een kuur met berkensap en helpt het tegen berkenallergie?

De nieuwste hype in detoxland is berkensap. Het frisse water uit de berkenboom kent van oudsher een traditie als gezondheidsdrank. Terecht? 5 vragen.

In april duiken doorgaans de eerst flessen, bidons en kruiken aan de takken en basten van berkenbomen op. Vooral in Scandinavië en Oost-Europa is het aftappen van berkensap een traditie.

Aan het begin van de lente pompt de berkenboom water uit de grond om nieuwe blaadjes aan de takken te produceren. In dat water laat de boom de voedingsstoffen vrij die hij tijdens de winter in de wortels vasthield.

Het verfrissende sap wordt ook in de rest van de wereld steeds meer gesmaakt vanwege zijn zogenaamde reinigende en vitaliserende werking. Gelukkig hoeft u niet zelf met een boormachine op stap in het bos. Zuiver berkensap is te koop in zowat alle natuurvoedingszaken, al moet u daar wel een stevig centje voor neertellen (16,50 euro voor 500 ml). De hoge kostprijs is te wijten aan het korte en ingenieuze oogstproces van het sap.

Om alle voordelen uit het sap van de berkenboom te halen, bestaat een kuur uit 20 dagen lang elke ochtend op een nuchtere maag een half glas zuiver berkensap drinken. Waarom 20 dagen? Omdat berkensap een diuretisch en reinigend effect op het lichaam heeft, zouden de nieren overbelast kunnen raken als het langer gebruikt wordt.

U kunt ook thee zetten van jonge berkenblaadjes, die bekend staan om hun medicinale eigenschappen. Door het vochtafdrijvende effect wordt echter aangeraden om naast de thee ook voldoende water te drinken.

1. Waarom een kuur met berkensap?

Berkensap is rijk aan mangaan, een mineraal dat helpt om de bloedsuikerspiegel te reguleren en de botstructuur te verstevigen door calciumopname. Mangaan zit ook in graanproducten, noten, peulvruchten, groente en fruit.

Verder bevat berkensap calcium, zink, fosfor, ijzer, koper, kalium, magnesium, vitamine C en polyfenolen, die ontstekingen remmen. Allemaal bioactieve stoffen die de mens nodig heeft, maar die je natuurlijk ook vindt in een gevarieerd en gezond eetpatroon.

Van berkensap wordt beweerd dat het gewrichtspijnen verlicht, het immuunsysteem versterkt, ontstekingen remt, de cholesterol verlaagt, de huidconditie verbetert (berkensap wordt ook vaak aan huidcrèmes toegevoegd) en de algemene vitaliteit verhoogt.

2. Hoe wetenschappelijk is dat allemaal?

Er bestaan geen klinische studies over de ontgiftende en vitaliserende voordelen van het drinken van berkensap. Als ze het al zouden willen, zouden wetenschappers bij de industrie nooit de nodige fondsen vinden voor onderzoek naar iets wat mensen helemaal gratis uit de natuur kunnen halen.

Berkensap bevat saponine, wat volgens sommige onderzoeken inderdaad kan helpen bij het cholesterolgehalte in het bloed en de gezondheid van het immuunsysteem, maar het onderzoek is niet overtuigend.

Wat wel vaststaat, is dat berkensap een goede (maar dure) vorm van extra hydratatie na een sportprestatie. Eigenlijk is berkensap niet meer dan bronwater, weet Elīna Ciekure, expert voedselveiligheid in Letland, waar sap van berkenbomen ontzettend populair is en de Letse wet iedereen toestaat om één gat in een berk te tappen, zelfs in staatsbossen. ‘Op verschillende locaties waar we berkensap aftappen is het vergelijkbaar met mineraalwater. De samenstelling varieert afhankelijk van de plek, maar het verschil is klein.’

3. Waar komen die gezondheidsclaims van berkensap vandaan?

Berkensap heeft een lange traditie als gezondheidsdrank. Daar zijn verschillende redenen voor. Ten eerste is het een puur natuurlijk product dat rechtsreeks uit de boom wordt getapt, wat sowieso al tot de verbeelding spreekt. Daarnaast werd de berk vroeger in Noord- en Oost-Europa beschouwd als een heilige boom. Berken zijn bomen die in schrale omstandigheden goed kunnen overleven. Tot slot werd berkensap lang als traditioneel medicijn gebruikt. De Tsjechen dachten dat het een vruchtbaarheidsmiddel was, in Ierland behandelde het oorpijn en de Slovaken gebruikten het om baby’s met tandjes te kalmeren. Tradities zijn iets waar mensen waarde aan hechten. ‘Wat al zo lang wordt gebruikt, moet wel heilzaam zijn, toch?’. Maar het idee dat dit ‘heilige water’ kwalen kan genezen, is pseudowetenschap en pure marketing.

4. Wat met de bijwerkingen?

Juist vanwege het gebrek aan onderzoek is het ook opletten voor eventuele nevenwerkingen. Overmatige inname kan bijvoorbeeld een risico op mangaanvergiftiging opleveren, vooral bij mensen met leveraandoeningen. Ook vanwege het diuretisch effect moeten mensen met nierproblemen opletten.

Bent u van plan om de kracht van de natuur zelf aan te boren in een vervuilde stedelijke omgeving, dan hoeft u zich alvast geen zorgen te maken. Het sap van berken in de stad is net zo schoon is als het drinken van mineraalwater, want elk levend organisme in de natuur zuivert normaal gezien zichzelf. De vervuiling blijft achter in het wortelstelsel omdat daar alle voedingsstoffen worden opgenomen.

5. Helpt berkensap tegen berkenpollenallergie?

De berk is de boom die de meeste hooikoortsklachten veroorzaakt. Vanaf april, maar de laatste jaren zelfs steeds vroeger, ondervinden ongeveer een half miljoen Belgen met een berkenpollenallergie last van de bloeiende berkenbomen.

Tegenwoordig wordt een lichte blootstelling aan allergenen steeds meer als therapie gebruikt voor allergieën. Is berkensap drinken dan een goed idee? Volgens Jasmine Leus van BAPALL (de Belgian Association of Pediatric Allergologists) kan dat in sommige gevallen gevaarlijk zijn. ‘Sommige kinderen en volwassenen zijn in die mate allergisch dat plotse blootstelling aan grote hoeveelheden allergeen acute en ernstige symptomen kan veroorzaken, zeker als er een onderliggende allergische astma aanwezig is.’

Leus bevestigt dat immunotherapie wordt aangeboden tegen onder andere berkenpollenallergie, soms al vanaf de leeftijd van 5 jaar, maar dat gebeurt met gestandaardiseerde pollenextracten die onderhuids ingespoten of onder de tong aangebracht worden. Niet met berkensap. ‘Een allergie is een overgevoeligheidsreactie tegen bepaalde eiwitten’, legt Leus uit. ‘De eiwitsamenstelling van berkensap zal anders zijn dan de pollenextracten die voor subcutane of sublinguale immunotherapie gebruikt worden. Aangezien we de precieze eiwitsamenstelling van dergelijke berkensappen niet kennen, zou ik het gebruik van berkensap sterk afraden. Huis-tuin en keukenwijsheden kunnen echt gevaarlijk zijn in de allergische populatie.’

Zijn allergieën het nieuwe ADHD? ‘Ik steek evenveel tijd in het ontkrachten van allergieën als in het behandelen ervan’