Klimaatcrisis, coronacrisis, energiecrisis, Oekraïnecrisis, … de crisissen volgen elkaar in een ongezien tempo op. Kunnen we dan wel nog gelukkig zijn? Harvard-geluksprofessor Tal Ben-Shahar is overtuigd van wel.
Het probleem is niet zozeer te veel stress, maar wel onvoldoende herstel.
Bij het begin van de coronacrisis in 2020 startte startte de populaire psycholoog en gerenommeerd geluksonderzoeker aan de universiteit van Harvard, Tal Ben-Shahar, een collegereeks over gelukkig zijn in moeilijke tijden. Het bleek een van de succesvolste colleges ooit. De hamvraag was: hoe blijf je, ondanks alles, zingeving vinden?
‘Het probleem is niet zozeer te veel stress, maar wel onvoldoende herstel’, aldus Ben-Shahar. ‘Als je dit onderscheid eenmaal maakt, ziet alles er anders uit. Stress hoort gewoon bij het leven. Wij mensen functioneren al vijftigduizend jaar prima met stress. Maar het grote verschil tussen het leven in de oertijd en dat in de moderne tijd is dat mensen nu minder tijd voor herstel hebben. Tegenwoordig hebben we een bomvol werk- en privéschema en staan we altijd “aan”. We trekken nauwelijks tijd uit om bij te komen.’
Ben-Shahar benadrukt daarom het belang van herstel, zowel op microniveau (bijvoorbeeld door enkele minuten diep te ademhalen), als op middenniveau (voldoende nachtrust of af en toe een vrije dag), en op macroniveau (een reis of thuisvakantie). Ook regelmatige lichaamsbeweging, vooral in stressvolle tijden, is essentieel. Door je spieren in te spannen worden ze sterker, en worden we weerbaarder.
Het belang van herstel is slechts een van de toolkits die Ben-Shahar in zijn boek ‘Gelukkiger, wat er ook gebeurt’ aanreikt op de weg naar het geluk. Geluk kent immers vele facetten: spiritueel, fysiek, intellectueel, relationeel en emotioneel welzijn. (Zie kader) Deze vijf sleutelgebieden zijn allemaal onontbeerlijk om geluk te bereiken.
Voor zijn theorie haalde Ben-Shahar inspiratie bij de Amerikaanse schrijfster en taalkundige Helen Keller, die op zeer jonge leeftijd blind en doof werd maar de taal leerde dankzij het vingeralfabet. Daarmee kon ze communiceren met haar omgeving, haar rijke innerlijke leven met andere mensen delen en de buitenwereld leren kennen. Keller kwam tot de conclusie: de enige bevredigende definitie van geluk lijkt mij heelheid. Alle aspecten van je wezen vormen één geheel.
Geluk in vijf etappes
- Spiritueel welzijn. Leef je bewust, met een duidelijk doel voor ogen? Spiritueel welzijn heeft te maken met zingeving. Dat hoeft niet per se op religieus gebied. Wie zijn levensroeping vindt in de financiële wereld, is misschien wel spiritueler dan een monnik die zijn leven zinloos vindt.
- Fysiek welzijn. Zorg je goed voor je lichaam? Fysiek welzijn gaat over een goede verbinding van en wisselwerking tussen je geest en je lichaam. Fysiek welzijn betekent goed voor jezelf zorgen door voldoende te bewegen, maar ook voldoende rust en ontspanning te nemen.
- Intellectueel welzijn. Word je uitgedaagd in je nieuwsgierigheid? Het is goed om je brein te trainen en steeds nieuwe dingen te leren. Nieuwsgierigheid verlengt je leven!
- Relationeel welzijn. Koester je de verbindingen en vriendschappen die je energie geven? De voornaamste geluksvoorspeller is kwaliteitstijd met je familie en dierbaarste vrienden. We zijn sociale wezens; we hebben het nodig de verbinding met onze medemensen aan te gaan en erbij te horen. Maar niet alleen de relaties met anderen vallen onder relationeel welzijn: ook de relatie met jezelf.
- Emotioneel welzijn. Geef je aandacht aan je gevoelens en zijn ze in balans? Wat doe je met de onvermijdelijke pijnlijke gevoelens?
En wat met financieel welzijn? Geld kan volgens Ben-Shahar zeker van invloed zijn op ons spirituele, fysieke, intellectuele, relationele en emotionele welzijn, maar dan als hulpmiddel; geld is geen menselijke eigenschap. Geld is dus van belang om te kunnen voorzien in onze eerste levensbehoeften; maar als we genoeg eten, kleren en onderdak hebben, dan kan méér geld niet zoveel bijdragen aan ons welzijn.
Herontdek diepgang
Maar vandaag zijn er heel wat domeinen van ons wezen die niet optimaal zijn, zoals bijvoorbeeld het mentaal welzijn. De hoeveelheid mentale problemen bij jongeren stijgt opzienbarend. Waarom worden steeds meer tieners eenzaam, depressief en levensmoe? Ben-Shahar wijst naar de opkomst van de smartphone. De tieners van nu kijken vaker naar hun schermpje dan naar de mensen om hen heen en brengen veel meer tijd online door dan in interactie met mensen in real life.
Leven betekent leren omgaan met dingen die niet volgens plan lopen.
De geluksprofessor adviseert om regelmatig tijd uit te trekken voor diepgaande, zinvolle, oprechte gesprekken van mens tot mens. ‘Idealiter zijn dat gesprekken waarbij we elkaar in de ogen kunnen zien, rustig thuis of in een restaurant. Maar als dat niet mogelijk is, dan kan de technologie de afstand overbruggen, zodat we onze waardevolle relaties kunnen onderhouden. In het nieuwe normaal moeten we het oude onderscheid tussen online en echt lijfelijk contact heroverwegen; we moeten nu eerder kijken of een contact diepgang heeft of dat het oppervlakkig blijft. Diepgaande relaties zijn altijd mogelijk, ook online. Of je nu een Zoomafspraak maakt met een vriend of elkaar opbelt, neem de tijd om de verbinding aan te gaan.’
De valstrik van de luxe
Een tweede pijnpunt is dat kinderen van jongs af niet meer leren omgaan met tegenslagen, vindt Ben-Shahar. ‘Een van de grootste problemen voor ouders in de westerse wereld is dat we het kinderen tegenwoordig té makkelijk maken; we willen hen immers beschermen, en dat kunnen we ook. Natuurlijk willen we dat onze kinderen het goed hebben. Maar uit het onderzoek van Suniya Luther van Columbia University blijkt dat veel kinderen uit welgestelde gezinnen lijden aan psychische problemen, zoals angsten, depressies of drugsverslavingen door de valstrik van luxe. Leven betekent leren omgaan met dingen die niet volgens plan lopen. Tegenslagen kunnen vervelend of zelfs pijnlijk zijn, maar op de lange termijn leerzaam.’
En dat tegenslagen op ons pad zullen komen, staat als een paal boven water. Hoezeer je je leven ook probeert aan te passen op weg naar het geluk, toch zal je problemen, tegenspoed en verdriet op je pad vinden. ‘Heel veel mensen denken dat wie gelukkig is, nooit verdriet heeft of andere nare emoties ervaart. Maar dat klopt niet’, verduidelijkt Ben-Shahar. ‘In feite zijn er maar twee soorten mensen die nooit pijnlijke emoties ervaren, zoals angst, verdriet, woede, frustratie of jaloezie. Allereerst psychopaten: die zijn niet volledig in staat menselijke emoties te beleven. En ten tweede dode mensen; die ervaren geen emoties.’
Laat emoties toe
Het volledige spectrum van menselijke emoties moet tot uiting kunnen komen, vooral in moeilijke tijden, als we heftige, extreme en complexe emoties doormaken. Wie pijnlijke emoties probeert weg te drukken, zal ze juist heviger voelen; en als emoties niet vrij kunnen stromen, raakt de ‘emotionele pijplijn’ verstopt en zullen ook prettige emoties stagneren.
We mogen dus menselijk zijn, maar dat betekent niet dat we machteloos zijn. ‘We kunnen van elke situatie het beste maken als we al onze menselijke emoties de ruimte geven, als we regelmatig sporten maar ook rust nemen, als we vriendelijk zijn en leren van onze ervaringen, onze relaties en vriendschappen op waarde schatten en bewust leven’, besluit Ben-Shahar.
Wees dankbaar!
De geluksprofessor sluit af met nog een wijsheid van Hellen Keller: wees dankbaar voor de kleine dingen in het leven, al is het maar omdat je de dag bent doorgekomen. In het essay Three Days to See uit 1933 beschrijft Keller wat ze zou doen als ze drie dagen lang weer zou kunnen zien en horen. Dit inspirerende essay over de kunst van het appreciëren is eigenlijk een soort cursus in dankbaarheid.
‘Ik ken geen enkel ander geschrift dat me er zo sterk aan herinnert dat ik dankbaar moet zijn voor wat ik heb’, geeft Ben-Shahar toe. ‘In haar essay vertelt Keller hoe een vriendin haar kwam opzoeken. De vriendin ging een wandeling maken in het bos en toen ze terugkwam, vroeg Keller haar wat ze had gezien. “Niets bijzonders”, antwoordde de vriendin. Keller schreef verwonderd: “Hoe was het mogelijk, vroeg ik mezelf af, om een uur lang door het bos te wandelen zonder iets bijzonders te zien? Als ik al zo kan genieten door mijn tastvermogen, hoeveel schoonheid zou ik dan kunnen ervaren als ik ook nog kon zien?”‘
Ben-Shahar raadt iedereen aan om Kellers verhaal te lezen. ‘Als we ons soms verongelijkt en misdeeld voelen, is het zinvol om even aan Kellers perspectief te denken. Kijk met een hernieuwde blik naar wat je hebt, om je heen en in jezelf. Print het essay, leg het op je bureau of op je nachtkastje, of prik het op je prikbord. Dan word je er altijd weer even aan herinnerd om te genieten van al het goede in je leven.’
10 concrete gelukstips
- Durf jezelf open te stellen en fouten te maken. Pas als je fouten niet langer vreest of vermijdt, maar als belangrijke leermomenten ziet, ben je in staat nieuwe hoogten te bereiken.
- Als je het moeilijk vindt je te concentreren en merkt dat je eindeloos op internet zit te surfen, stel jezelf dan een limiet: geef jezelf beperkt de tijd of kies een beperkt aantal artikelen dat je gaat lezen, en daarna is het klaar. Laat je niet wijsmaken dat je iets mist. Ook voor leren geldt: less is more.
- Train jezelf in diepgang. Kies één of twee boeken en bestudeer die goed. Lees ze en lees ze opnieuw.
- Dans! Zet je favoriete muziek op en begin met swingen, dan verdwijnt je somberheid en verschijnt er vanzelf een grote glimlach op je gezicht.
- Hanteer de vijfminutenstart indien je last hebt van uitstelgedrag. Ook al heb je er totaal geen zin in, toch zet je je vijf minuten aan een taak. Als je bijvoorbeeld vijf minuten gaat wandelen of dansen of oefenen met een bal, zul je er waarschijnlijk moeiteloos nog vijf minuten aan vastknopen, en nóg eens vijf minuten
- Beperk je tijd online en spreek met je huisgenoten af dat jullie bijvoorbeeld in de zitkamer geen gebruik maken van computers, en niet op jullie telefoons kijken tijdens het eten.
- Schrijf tien minuten of langer over een moeilijke periode in je leven, of een probleem waar je nu mee te maken hebt. Schrijf over je vroegere en huidige gevoelens en gedachten. Bekommer je niet om de spelling of zinsconstructies, en vraag jezelf niet af of het wel ergens op slaat. Niemand hoeft dit te lezen, dus associeer vrij met wat er maar in je hoofd en hart opkomt.
- Trek je terug op je eigen kamer en gooi de sluizen open als je daar behoefte aan hebt. Huilen lucht op, dat is bewezen; daarbij komen gelukshormonen en pijnstillers vrij, zoals oxytocine en opioïden, die je stress verminderen.
- Vereenzelvig jezelf niet met je gevoelens. Je bént niet verdrietig, maar je hébt verdriet. Op die manier is het makkelijker om de pijnlijke emotie los te laten, omdat we er niet mee samensmelten. Als je de emotie loslaat, hoef je niet een deel van jezelf te laten gaan.
- Streef niet actief naar geluk. Hoe meer we geluk najagen, hoe meer het ons ontglipt. Als je jezelf voortdurend voorhoudt hoe belangrijk geluk voor je is, en hoe graag je gelukkig wilt worden, werkt dat vaak averechts.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
