Geld lijkt een grotere waarde te hebben dan louter die van het handige ruilmiddel waarvoor het was bedoeld. Het bepaalt het gedrag van de mens, overal ter wereld. De wetenschap legt uit hoe het zover is kunnen komen.
Geld geldt als een van de sterkste drijfveren van het gedrag van de mens. De absolute aanvaarding en de universele overheersing van geld bij zowat alle volkeren en culturen is verbazingwekkend. De drang ernaar sluit daarmee aan bij andere fundamentele prikkels die ons doen en laten richting geven, zoals eten, seks en genotmiddelen. We koesteren het zelfbeeld dat we doorgaans redelijke mensen zijn en onszelf onder controle hebben, momenten van intens verdriet of geluk niet te na gesproken. Maar zodra er geld in het spel komt, neemt die redelijkheid af en verandert ons gedrag en soms zelfs ons karakter, al geven we het niet graag toe of beseffen we het niet eens.
Geen reden tot humanitaire vreugde
In 2006 publiceerde Kathleen Vohs in Science een studie waarin ze naging hoe de confrontatie met geld onze houding ten opzichte van andere mensen beïnvloedt. Het resultaat gaat richting gierigheid en hebberigheid. Deelnemers aan het onderzoek die plots met geld of financiële macht moesten omgaan, focusten meer op zichzelf en waren duidelijk minder gul en ondersteunend voor anderen.
Vohs bedacht een reeks van 9 experimenten waarbij ze telkens een groep van de deel nemers confronteerde met geld en financiële macht. Ze deed dat bijvoorbeeld door duidelijk zichtbaar een stapeltje monopolybiljetten in hun buurt te leggen. Ze liet de groepen ook hardop een tekst voorlezen over opgroeien, de ene in een rijk milieu, de andere in armoede en met bijhorende problemen. En ze liet hen proeven uitvoeren aan computers waarop verschillende screensavers verschenen : geld, vissen, een zeezicht of een tuinbeeld.
Geld wekt gelijkaardige gedragspatronen op als voedsel en seks.
Bij elk experiment bleek keer op keer dat mensen die in aanraking komen met geld en financiële macht veel minder sociaal reageerden. Zij vroegen en gaven minder hulp aan andere deelnemers, waren geneigd om langer te werken, waren minder toeschietelijk als iemand in hun buurt “toevallig” struikelde, schonken minder aan goede doelen en waren minder geneigd om samen te werken met anderen. De deelnemers met minder sterke financiële prikkels en dus zeker die die er helemaal van afgeschermd werden, reageerden opvallend veel betrokkener. Al gaat het om grappige experimenten, deze vaststellingen zijn een spiegel van de realiteit. Vohs verwijst in dit verband naar nog ander onderzoek, waaruit blijkt dat studenten economie tijdens complexe rollenspellen meer geneigd zijn om zichzelf te beveiligen dan studenten uit andere disciplines. De studenten economie waren er ook van overtuigd dat iedereen dat doet.
In eigen land ging Barbara Briers van de Vlerick Business School op zoek naar de diepere drijfveren achter onze grote liefde voor geld. Volgens haar wekt geld gelijkaardige gedragspatronen op als voedsel en seks. Ze verwijst onder meer naar het onderzoek van Nelson en Morrison. De voorkeur van mannen voor vrouwen met een slanker dan wel een voller profiel blijkt onder meer ingegeven te worden door de persoonlijke rijkdom en voedingsstatus. Rijke en goed doorvoede mannen kiezen eerder voor slanke silhouetten, arme en hongerige mannen hebben meer oog voor wat stevigere vrouwen. Dat sluit aan bij de theorie dat een hoger lichaamsgewicht in vroegere tijden het synoniem was van overleving. Briers voerde zelf enkele experimenten uit naar het verband tussen honger en geld, en stelde vast dat hongerige mensen minder geld schonken voor een goed doel. Zelfs de geur van versgebakken cake leidde tot een kleinere schenking van de deelnemers tijdens een computerspel.
Honger naar geld doet eten
Barbara Briers : “Geld dook vrij laat op in de evolutie van de menselijke soort. Maar de bijna dwangmatige wijze waarop de mens rijkdom wil verwerven, lijkt dezelfde patronen te volgen als het zoeken naar voedsel een instinct dat letterlijk in de genen zit ingebakken. Dit verband tussen geld en eten zou een van de mogelijke verklaringen kunnen zijn voor het wereldwijde verband, zowel in de geïndustrialiseerde als in de ontwikkelingslanden, tussen armoede en obesitas (zwaarlijvigheid). De hypothese luidt dat de aantrekkingskracht van geld tegenwoordig zo groot is dat mensen die relatief gezien niet slagen in het verwerven van welvaart, hun honger naar geld proberen te stillen door meer te eten dan gezond is.”
Sturend als drugs
Als het om geld gaat, denkt iedereen eerst aan zichzelf.
Sommige onderzoekers vergelijken geld met een drug waar we maar niet genoeg van kunnen krijgen. Dat blijkt uit de verbeten, onredelijke drang om er alsmaar meer van te verzamelen. Zelfs bij immens rijke mensen die het niet nodig hebben. We gaan er onbewust van uit dat grote biljetten meer waard zijn dan kleine. We maken soms ruzie op leven en dood over futiele bedragen, zelfs met goede vrienden. We zijn ontzettend gehecht aan onze munten, zoals bleek uit de ware hetze in verschillende Europese landen bij de overschakeling naar de euro. We overschatten dikwijls ook de koopkracht van geld. We gaan er niet neutraal mee om. Reacties vallen uiteen in haat of liefde. Geld stuurt ons gedrag dus op een manier die vergelijkbaar is met drugs.
Bezit geeft last
Ondanks die dwingende drang naar geld maakt een goed gevulde spaarpot niet gelukkig. Daniel Kahneman, die in 2002 de Nobelprijs voor economie kreeg, haalt daarvoor de volgende redenen aan. Mensen meten hun rijkdom en levensstandaard af tegen de sociale omgeving waarin ze zich bevinden. Wie meer verdient, klimt op de sociale ladder en komt terecht tussen mensen die meer uitgeven. In vergelijking ben je dan nog altijd “slechts” even rijk als de anderen.
Bezit brengt ook zorgen mee, en angst om de verworven rijkdom weer te verliezen. Veelverdieners staan onder grote druk om hun inkomen op peil te houden en zijn bezorgder om gezichtsverlies. Bovendien schakelen al te weinig rijke mensen over naar activiteiten die hen meer plezier opleveren. Vreemd, want ervaringen maken ons leven net nog rijker, zij het in een andere betekenis.
Opzichtig te koop lopen met jezelf en je weelde roept vaak weerzin op, trekt geldwolven aan en maakt je minder of dubieus populair. Terwijl een uitgebreid en warm sociaal netwerk bijdraagt tot het welzijn. Bezit op zich stemt dus niet gelukkig. Het is maar wat je ermee doet.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
