Hoe gevaarlijk zijn senioren op een elektrische fiets?

De elektrisch fiets gaat hard. Zowel letterlijk als in de verkoop. Maar de veiligheid volgt niet en daarbij wordt nogal gemakkelijk verwezen naar ‘ouderen die hun elektrisch monster niet meester zijn’. De realiteit is genuanceerder dan dat. Alvast voor ongevallen waarin alleen de fietser zelf betrokken is.

De veronderstelling dat ongevallen met elektrische fietsen vooral te wijten zijn aan oude knarren die hun snelle fiets niet onder controle hebben, houdt geen steek, zo leert een groot Zwitsers onderzoek dat net gepubliceerd werd in Accident Analysis & Prevention (vrije download).

De Zwitsers keken onder meer naar de leeftijd: die speelt geen rol. Het aantal ongevallen met elektrische fietsen was evenredig verspreid over alle leeftijden heen.

Aan een gebrek aan ervaring kan het ook niet liggen. Driekwart van de e-fietsers had ruim ervaring met gewone fietsen, brommers of motorfietsen en bijna 6 op de 10 gebruikten die nog geregeld. Slechts 1 op de 10 slachtoffers gaf toe dat een gebrek aan ervaring mee kon spelen in hun ongeval.

Wie denkt dat de snelle elektrische fietsen vaker in een ongeval betrokken raken dan de trage, zit eveneens fout. Er werd geen verschil gevonden in de ongevallen tussen e-fietsen die slechts tot 25 kilometer per uur ondersteund worden en de speed pedelecs die tot 45 per uur gaan.

Het Zwitsers onderzoek is overtuigend, onder meer omdat het met 3658 gedetailleerde ongevalsbeschrijvingen veruit het grootste onderzoek tot nu toe in zijn soort is.

Nauwelijks verschil met de gewone fiets

Wat halen de Zwitserse e-fietsers dan wel aan als belangrijke ongevalsfactoren? Uitgeschoven door bladeren of ander vuil op de baan, onderuit gehaald door drempels of ribbels in het wegdek, klem geraakt in tramrails. Botsingen met obstakels op of naast de weg, evenwichtsverlies bij het op- en afstappen (dus bij lage snelheid). Een slecht wegdek, fout of te krachtig remmen, een onaangepaste snelheid, alcohol en een foute inschatting van de gedragingen van andere weggebruikers.

Klinkt je bekend in de oren? Waarschijnlijk wel, want zo goed als elke fietser is zo ooit al onderuit gegaan. Of je op dat moment met een elektrische of een klassieke trap-hem-zelf-fiets onderweg was, maakt niet uit. Zowat 80% van de Zwitserse e-fietsers gaf toe dat hen met een gewone fiets waarschijnlijk hetzelfde overkomen zou zijn. Daarmee wordt duidelijk dat het we het gevaar van elektrische fietsen niet moeten overroepen.

Voor alle duidelijkheid herhalen we hier nog even dat het Zwitserse onderzoek alleen rekening hield met ongevallen waarin alleen de fietser zelf betrokken was, dus single vehicule. Botsingen met andere voertuigen of weggebruikers worden daarbij uitgesloten, maar die met obstakels op of langs de weg telden ze wel mee.

Snelheid veroorzaakt zwaardere letsels

Ongeveer 1 op de 3 (34%) van de ondervraagde fietsers had al een ongeval gehad met de elektrische fiets. De helft daarvan (17%) waren single-vehicule ongevallen. Slecht 8% waren botsingen met een andere weggebruikers, zoals auto’s, fietsers en voetgangers.

Vrouwen, oudere mensen en e-bikefietsers (met ondersteuning tot 25 km per uur) die van zichzelf zeggen dat ze minder fit zijn dan gemiddeld lopen een groter risico op ernstige letsels bij een ongeval. Dat geldt ook voor wie met een speed-pedelec rijdt, een logisch gevolg van de hogere snelheid.

Wie veel rijdt, bijvoorbeeld naar werk of school, loopt eveneens een groter risico op een ongeval, maar dat is niet meer dan normaal en heeft niets te maken met de elektrische aandrijving. Wie pendelt, fietst vaak door weer en wind, op piekuren, in het donker, omstandigheden waarin het risico op een ongeval voor elke weggebruiker hoger ligt. Het is evenmin toeval dat de ’toeristen’ onder de Zwitserse e-fietsers een beduidend lager ongevallenprofiel vertoonden.

De ultieme waarheid?

Hebben elektrische fietsers meer ongevallen dan gewone fietsers of niet? Dit Zwitsers onderzoek geeft daar geen duidelijkheid over en het is ook heel moeilijk om daar met zekerheid uitspraken over te doen.

Op de eerste plaats omdat heel veel fietsongevallen nooit aangemeld en dus ook nergens in officiële statistieken opgenomen worden. Bovendien houdt men bij de registratie bijna nooit rekening gehouden met het type van fiets.

Daarnaast zijn de registraties vaak onderhevig aan een ernstige vertekening omdat ongevallen met aanzienlijke lichamelijke of materiële schade veel sneller in de statistieken opgenomen worden dan lichte. Wanneer je door je eigen stommiteit in de gracht belandt met minimale schade aan lijf en fiets, stap je niet naar de politie om aangifte te doen. Oom Agent zal zich daar even druk maken. Je hoort ze al lachen op het politiebureau. Maar wanneer je dure pedelec door een brutale chauffeur aan gruzelementen gereden werd of je halfdood op een dienst spoedgevallen belandt, liggen de zaken wel even anders. Dan schiet de papierwinkel wel in gang.

Ja, hoor ik je zeggen, maar ging dit Zwitsers onderzoek niet uitsluitend over single vehicule ongevallen? Het vertelt dus niets over botsingen met auto’s, voetgangers en andere weggebruikers, zodat we daar ook niets over te weten komen? Juist opgemerkt, maar daar horen enkele kanttekeningen bij.

De ongevalsbeschrijvingen werden door de fietsers zelf opgemaakt en we nemen aan dat dat waarheidsgetrouw gebeurd is. We kunnen er ook van uitgaan dat het fietsgedrag van elke fietser een specifiek risicoprofiel vertoont en dat dit in alle omstandigheden geldt. Dat het dus bij ongevallen met andere weggebruikers niet verschilt met dat bij single vehicule ongevallen. Bovendien gaven deze fietsers toe dat hen waarschijnlijk hetzelfde overkomen was met een gewone fiets.

Het ziet er volgens deze studie dus naar uit dat het aantal en type van ongevallen met elektrisch ondersteunde of gewone fietsen waarschijnlijk niet erg van elkaar verschilt. Maar de elektrische fiets is nog relatief jong en valt nog altijd extra op. Hij zit meer vooraan in onze aandacht waardoor elk bericht erover uitvergroot wordt. Bovendien is ons primitieve brein constant op zoek naar oorzaak-gevolg reacties en ziet het de hogere snelheid die je met een elektrische fiets kan bereiken ook onmiddellijk als de waarschijnlijke oorzaak van elk ongeval. Het Zwitsers onderzoek toont aan dat dit niet het geval is en dat de elektrische fiets op de baan waarschijnlijk geen groter risico vormt dan de gewone fiets. Alleen ernstig onderzoek kan ons daarover uiteindelijk enige duidelijkheid brengen. Toogpraat niet.

Hoe halen we het aantal ongevallen omlaag?

De Zwitserse fietsers haalden ruiterlijk eigen fouten aan als oorzaak van de crash, zoals te snel of te dicht langs de rand van het fietspad gereden, te gehaast willen zijn, te wild geremd enzovoort.

Maar ze wezen evengoed op tekorten van de weg, zoals vuil, gruis, bladeren, gaten en bulten, een glad wegoppervlak (ijs en sneeuw), te kort draaiende bochten, te smalle fietspaden, verwarrende verkeerssituaties enzovoort.

De overheid heeft dus een belangrijke taak in deze. Een correcte aanleg en een degelijk onderhoud staan daarin centraal en laat ons land nu net op die twee punten erg bedroevend scoren. Tweewielers zijn door hun labiel evenwicht veel gevoeliger voor een slechte staat van de weg. Geregeld vegen van steenslag, gruis en stof, bladeren, sneeuwruimen en ontijzelen zijn cruciaal.

Fietspaden horen ook voldoende breed te zijn, de bochten aangepast aan de snelheid en niet andersom, want als de e-fietser zich moet aanpassen aan een slecht uitgetekend fietswegennet heeft het geen zin meer om in een speed-pedelec te investeren. De eis van onder meer de Fietsersbond en andere gebruikersgroepen om versneld te investeren in fietsinfrastructuur en veilige woon-werk fietsroutes is dan ook zeer terecht.

Uiteraard zouden fietsers veel onheil kunnen vermijden door zich wat meer van bewust te zijn van hun kwetsbaarheid. Maar zo zijn mensen nu eenmaal. We nemen elke dag risico’s omdat té voorzichtig zijn ook niet dat is. Je moet dan wel tegen de weerbots kunnen en zelfs wanneer je voor veiligheid kiest, kan pech je nog altijd plots in de nek kletsen. Hoe dan ook, 45 kilometer per uur is een behoorlijke snelheid en de zwaardere massa van de elektrische fiets is iets wat je gewoon moet worden. Een opleiding bij de eerste aankoop van een speed-pedelec is daarom geen slecht idee.