De meeste mensen, ook artsen, achten een snelle behandeling nodig om te vermijden dat een ontstoken appendix barst en een gevaarlijke ontsteking van de buikholte veroorzaakt. Terecht? Of niet?
De ontdekking van de appendix in de 15de eeuw is één van de vele verdiensten van Leonardo de Vinci en toch duurde het nog tot 1711 voor het eerste geval van appendicitis (blindedarmontsteking) beschreven werd. Vanaf 1875 ongeveer steeg het aantal fatale gevallen van appendicitis om rond 1930 een hoogtepunt te bereiken en daarna weer af te nemen.
De appendix
De appendix is een klein ‘wormvormig’ aanhangsel van de blinde darm, 5 tot 10 centimeter lang en hooguit 1 centimeter dik. De diameter van de holte binnenin bedraagt hooguit 3 millimeter.
Sindsdien is het aantal gevallen van appendicitis in westerse landen als Nederland, Canada, de USA, Australië en Zweden blijven dalen tot rond 1995 (zie figuur) Die daling was soms behoorlijk indrukwekkend. In Griekenland, bijvoorbeeld, daalde het aantal tussen 1970 en 2000 met 75%. Minder dan 9 op 10.000 gevallen liepen fataal af. Deze daling kan alvast niet toegeschreven worden aan antibiotica of aan betere apparatuur om de diagnose te stellen, zoals echografie en scans, want deze middelen kwamen pas lang na de aanzet van de daling van appendicitisgevallen in gebruik.
Figuur: In westerse landen als Nederland, Canada, de USA, Australië en Zweden is het aantal gevallen van (gebarsten en niet-gebarsten) appendicitis blijven dalen tot rond 1995.
Waarom het aantal gevallen van niet-gebarsten of niet gebarsten appendicitis sinds 1995 weer in stijgende lijn ging en tegenwoordig weer stabiel lijkt, blijft eveneens een mysterie. Net als de verschillen in evolutie bij mannen en vrouwen of die tussen jongens en meisjes in Zweden. Blijkbaar raakt een appendix ook iets makkelijker ontstoken in de zomer dan in de andere seizoenen, maar buiten wat speculaties heeft men ook hier geen verklaring voor.
Gebarsten of niet gebarsten?
Tot nog toe wordt algemeen aangenomen dat een onbehandelde, ontstoken appendix uiteindelijk zal barsten en een gevaarlijke, want mogelijk fatale infectie van de buikholte zal veroorzaken. Deze veronderstelling werd al in 1904 naar voren geschoven, maar werd nooit bewezen. En er zijn goede redenen voor twijfel.
Een gebarsten en niet-gebarsten appendicitis zijn vermoedelijk verschillende verschijningsvormen van dezelfde aandoening.
Bewijs daarvoor komt onder meer uit de Verenigde Staten. Daar halen artsen jaarlijks ongeveer 250.000 ontstoken appendices weg. Tussen de jaren 1970 en 1995 zag men er een sterke daling van niet gebarsten appendices. Bij vrouwen met ongeveer 60%, mannen met ongeveer 30%.
Maar over dezelfde periode nam het aantal gevallen van gebarsten appendicitis langzaam toe. Dat ondergraaft de stelling dat een niet behandelde appendicitis zo goed als altijd tot een perforatie leidt: met een daling van het aantal niet-gebarsten gevallen zou dan immers ook het aantal gebarsten moeten dalen. En dat is dus niet het geval.
De artsen, Edward Livingston en Robert Haley van het University of Texas Southwestern Medical Center, vermoeden daarom dat een gebarsten en niet-gebarsten appendicitis twee verschillende verschijningsvormen zijn van dezelfde aandoening. Ze stellen dat de gebarsten appendicitis waarschijnlijk al van in het begin gebarsten is.
Er zou dus geen sprake zijn van “te laat ontdekt, te laat doorverwezen of te laat behandeld’, een verwijt dat veel huisartsen momenteel te horen krijgen wanneer een patiënt op de spoedafdeling belandt. Volgens hen is het risico op barsten van een ontstoken appendix dan ook overdreven. Wat niet betekent dat zij een appendicitis daarmee als een onschuldige aandoening bestempelen.
Livingston en Haley zien een mogelijke verklaring in genetische verschillen in de aanmaak van stoffen die de vorming van klonters in het bloed bevorderen. Die klonters zouden de bloedvoorziening van en rond de ontstoken appendix blokkeren en zo de ontsteking versnellen. Maar zeker zijn ook zij niet.
Appendicitis en Diverticulitis, zusjes?
Livingston en Haley zijn op nog meer verrassingen gestoten. Zoals een opmerkelijk parallel verloop over de laatste 25 jaar van het aantal gevallen van appendicitis en diverticulitis, een ontsteking van uitstulpingen in de darmwand, vooral in de dikke darm.
Beide aandoeningen komen nauwelijks voor in regio’s met een minder goede hygiëne en een zeer vezelrijke voeding. In de Westerse wereld ziet men ze meer dan elders, wat zou kunnen samenhangen met het gebruik van geraffineerde graanproducten, dus witte bloem zonder de zemelen en andere reststoffen.
Onterecht uitgerukt
Appendicitis is moeilijk accuraat vast te stellen en een kijkoperatie is een relatief lichte ingreep. In verdachte gevallen voerden artsen daarom vroeger vaak een kijkoperatie uit om de toestand in de buik te verkennen en dikwijls werd de appendix, zelfs wanneer er niets mis mee is, tegelijk weggenomen. Zogezegd uit voorzorg, maar die een negatieve appendectomie, zoals men dat noemt, wordt steeds minder uitgevoerd.
Die afname is het gevolg van de invoering van de scan om zekerheid te krijgen bij deze moeilijke diagnose. In de Verenigde Staten is dat vaste prik voor ongeveer 80% van de aanmeldingen en die praktijk heeft tot een halvering van het aantal negatieve appendectomieën geleid, vooral bij vrouwen.
Die onderzoeken hebben ook nieuwe inzichten opgeleverd. Vroeger zat men vaak met de handen in het haar wanneer de appendix ondanks alle klachten toch kerngezond bleek. Nu blijkt bijna 1 op de 10 van de jonge vrouwen met appendicitisachtige klachten last te hebben van een eierstokcyste.
Bij vrouwen ouder dan 45 jaar ontdekt men zo ook kwaadaardige aandoeningen, bijvoorbeeld aan de eierstokken of de baarmoeder.
Bij mannen is er bij 1 op de 10 sprake van divertikelproblemen en bij oudere mannen van kwaadaardige aandoeningen. Bij meer dan 16% van alle mensen vond men geen enkele verklaring voor de pijn.
Camouflerende klachten
De stelling dat een ontstoken appendix niet altijd weggehaald moet worden, wint de laatste jaren aan populariteit in medische kringen. Er zijn aanwijzingen dat een behandeling met antibiotica, en het laten wegvloeien van het pus via een drain bij een geperforeerde appendix, even veilig zou zijn.
Maar er bestaat veel discussie over deze optie.
Dat sommige artsen andere ideeën ontwikkelen over de behandeling van appendicitis of de aard ervan betekent niet dat je nonchalant mag worden. Met appendicitisachtige klachten ga je best altijd naar de arts. Want zelfs wanneer de appendix zelf niet ontstoken is, vindt men heel vaak een andere aandoening die goed behandeld kan worden en waarmee latere problemen vermeden kunnen worden.
Een ernstig probleem met een ontstoken appendix is dat de symptomen sterk kunnen uiteenlopen en niet altijd duidelijk herkenbaar zijn. Voor elke arts is het dan ook een helse job om zeker te zijn van de diagnose.
Adolescenten en jongvolwassenen lopen minder risico op een appendixontsteking en daarom wordt dit bij hen of oudere mensen wel eens over het hoofd gezien. Laat je echter niet afschepen met een pijnstiller en wat rust, maar vraag een zorgvuldig onderzoek wanneer je pijn hebt.
Mogelijke symptomen:
een doffe pijn in de buurt van de navel die scherper wordt wanneer ze naar onder in de buik verschuift (meestal naar rechts, maar niet noodzakelijk want soms zit de appendix ergens anders in de buik);
soms wordt de buik erg gevoelig en kan de minste aanraking pijn uitlokken;
soms wordt de pijn wat zachter na beweging, want beweging masseert de zwelling en bevordert de bloedsomloop waardoor de ontsteking en zwelling tijdelijk kunnen afnemen;
geen trek meer in eten;
misselijkheid en braken kort na het begin van de buikpijn;
een opzwelling van de buik;
koorts;
…
Deze klachten hoeven niet allemaal samen voor te komen.
Geschiedenis van een aanhangsel
Er zijn aanwijzingen dat de appendix minstens 92 miljoen jaar geleden ontstaan is. In vergelijking daarmee is de mens is met zijn 2,4 miljoen jaar als afzonderlijke nog piepjong.
De mens is niet de enige soort met een appendix. Konijnen, orang-oetans, wombats, vogelbekdieren en opossums hebben eveneens aanhangsels die er op zijn minst sterk op lijken.
Lang werd vermoed dat dit aanhangsel een overblijfsel was van een vroegere extra maagvoor de vertering van taaie plantenvezels. We zouden het overgeërfd hebben van de diersoorten waaruit we geëvolueerd zijn.
Tegenwoordig geniet een andere verklaring meer bijval. De appendix zou een veilige haven zijn voor goedaardige darmbacteriën die de mens nodig heeft voor zijn voeding. Diarree is een noodmechanisme dat de darm, op momenten van infectie, snel leeg maakt van alle inhoud, samen met de gevaarlijke ziektekiemen die zich in die voedselmassa ophouden. Daarna zouden de goede darmbacteriën zich weer vanuit hun schuilkelder over de darm verspreiden. Diarree is een veel voorkomende aandoening die gemakkelijk fataal kan aflopen. Zeker wanneer je niet beschikt over zuiver water, geneesmiddelen en een veilige verwerking van fecaliën en andere afvalstromen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
