Hoe een mango tot een warmere zorg kan leiden

Soms nemen de kleinste dingen het meeste plaats in je hart in, leren onze kinderen van Winnie de Poeh. Maar zelf zijn we het vaak vergeten: dat kleine, onverwachte gebaren of attenties zoveel kunnen betekenen, in het bijzonder voor mensen die zorg nodig hebben of verlenen.

Toen journaliste Annemie Struyf in 2015 vroeg of ze naar iets uitkeek, antwoordde Viviane, die op de intensive care lag: ‘Een mango’. Waarop Struyf de volgende dag opnieuw langsging, mét een mango. ‘Dit ga ik nooit, maar dan ook nooit vergeten!, reageerde een zichtbaar ontroerde Viviane.

De reportage bracht professor Kris Vanhaecht, hoofddocent aan het Leuvens Instituut voor Gezondheidszorgbeleid van de KU Leuven, op het idee om een nieuw concept te introduceren: mangomomenten. Of: momenten van grote waarde die ontstaan via kleine, onverwachte gebaren die geen of weinig tijd, geld en moeite kosten. Momenten van oprechte en authentieke aandacht voor de mens achter de patiënt of zorgbehoevende persoon.

Het geeft zo’n goed gevoel! Mangomomenten herinneren ons aan onze diepste innerlijke motivatie.

Stroomversnelling

Samen met zijn team en de financiële steun van Kom op tegen Kanker zette Vanhaecht een onderzoeksproject rond mangomomenten op in de Universitaire Ziekenhuizen Leuven, het Algemeen Ziekenhuis Diest en het Imelda Ziekenhuis Bonheiden. Dat pilootproject groeide uit tot een heuse beweging rond patiëntgerichtheid, waaraan meer dan 50 zorgorganisaties in Vlaanderen en Nederland deelnamen.

Ook de belangstelling van de academische wereld werd gewekt, onder meer door de publicatie in 2018 over mangomomenten van Vanhaecht en zijn team in The Lancet Oncology. Waartoe dit leiden zal, is nog niet duidelijk. Maar met hun boek Mangomoment willen de auteurs alvast zo veel mogelijk mensen inspireren, motiveren en doen reflecteren. En dit aan de hand van 12 van de meer dan 1.000 getuigenissen die Vlaamse en Nederlandse patiënten, familieleden en zorgverleners met hen deelden. Én de kritische reflectie van 21 Vlaamse en Nederlandse experts over de zin en haalbaarheid van mangomomenten binnen een specifieke organisatiestructuur en -cultuur.

Roddels

‘Uit ons onderzoek blijkt dat mangomomenten niet zomaar en om het even wanneer plaatsvinden: er zijn randvoorwaarden en katalysatoren’, vertelt Vanhaecht. ‘Een mangomoment is een unieke interactie tussen mensen die ervoor openstaan, elkaar aanvoelen en de gepaste stijl vinden om met elkaar te communiceren. Want een goedbedoeld gebaar levert maar een mangomoment op als het ook aansluit bij wat de ander, op dat moment, echt nodig heeft of belangrijk vindt.’

Zo getuigt Veerle in het boek dat medewerkers van de logistiek en de schoonmaak voor haar het verschil maakten toen zij als twintiger met lymfeklierkanker in een isolatiekamer lag. ‘Ze kwamen binnen en praatten met elkaar en met mij. Over de gewone dingen, de roddels uit de blaadjes, of de kleine frustraties van elke dag. […] Die 5 of 10 minuutjes per dag, dat was telkens weer een mangomomentje. Eens lachen, wat babbelen, gewoon doen. […] En op de dagen dat ik me helemaal niet goed voelde, hielden die medewerkers daar als vanzelf ook rekening mee.’

Terwijl Annemie, die als tiener op de intensive care lag, deze mangomomenten aanhaalt: ‘Het zijn echt de kleine dingen die het verschil maakten. Een verpleegkundige die spontaan naar de automaat ging om iets te drinken te halen voor mij. Een verpleegkundige die even tijd had toen ik heel ziek was en gewoon bij me op de kamer wat kwam lezen. Dan was ik gerust, want er was iemand in de buurt. Een klein gebaar, maar 20 jaar later weet ik nog altijd wie dat was. De echte mangomomenten vergeet je nooit.’

Keerpunt

‘Het hartverwarmende gevoel dat een mangomoment oplevert, kan dus nog lang nazinderen’, zegt Vanhaecht. ‘Patiënten geven ook aan dat ze de adviezen van zorgverleners met wie ze zo’n moment deelden beter opvolgen. En dat mangomomenten ook weleens de energie geven om ervoor te blijven gaan.’

Wat in het boek treffend geïllustreerd wordt door verpleegkundige Marjolein met haar getuigenis over een patiënte die fysiek en mentaal ‘op’ was, maar nog één sprankje hoop bleek te hebben, in God. Waarop Marjolein ervoor zorgde dat de vrouw de misviering in het ziekenhuis kon bijwonen. Marjolein: ‘Dus ben ik extra vroeg naar het ziekenhuis gekomen om haar op te maken, zodat ze zich beter in haar vel zou voelen. […] Nadien was ze tot tranen toe ontroerd. De misviering had haar de kracht gegeven om haar herstelproces weer aan te vatten. Ja, je mag gerust van een keerpunt in haar genezing spreken.’

Bevlogenheid

‘Maar ook de zorgverleners die het mangomoment creëren hebben er iets aan’, benadrukt Vanhaecht. ‘Ik haal daar als arts zelf ook veel energie uit. Die kleine gebaren die voor de patiënt het verschil maken, maken ook mijn werk leuker’, getuigt chirurge Mirre. ‘Het geeft zo’n goed gevoel!’, zegt ook verpleegkundige Marjolein. ‘Het is dan ook de reden waarom ikzelf en zo veel andere zorgverleners in de zorg gestapt zijn. […] Mangomomenten herinneren ons aan onze diepste innerlijke motivatie.’ Vanhaecht: ‘Mangomomenten kunnen dus de bevlogenheid van mensen, én anderen die aan hen een voorbeeld nemen, aanwakkeren. Wat het werkplezier en de teamspirit een boost geeft én tegen burn-out beschermt. De positieve chemie die bij mangomomenten tussen de betrokkenen ontstaat, creëert overigens ook een vertrouwensband. En mensen die elkaar vertrouwen, verdragen niet alleen meer van elkaar, maar praten ook opener en eerlijker met elkaar, wat ook het veiligheidsklimaat ten goede komt.’

Leiderschap

In zijn reflectie over het concept mangomoment herkent psychiater Dirk De Wachter er ‘het wonder van de kleine goedheid’, ‘la petite bonté’, zoals de Franse filosoof Emmanuel Levinas beschrijft, in. ‘Mangomomenten mogen dus geen af te vinken stap worden in de flowchart die door de inspectie wordt gecontroleerd, want dan worden ze contraproductief’, zegt De Wachter. ‘Leidinggevenden moeten ruimte laten om niet-gestuurde bottom-up-initiatieven, spontaan en creatief, plaats te geven.’

Maar dat volstaat niet, volgens Herman Daems, voorzitter van de KU Leuven. ‘We moeten er vooral voor zorgen dat bazen zelf mangomomenten creëren voor hun medewerkers. Want wat medewerkers in hun werkomgeving ervaren, geven ze door aan de patiënten en de klanten.’

Hoewel mangomomenten doorgaans spontaan aanvoelen, zijn ze vaak het gevolg van goed leiderschap, menen Hester Vermeulen (Radboud UMC) en Walter Sermeus (Leuvens Instituut voor Gezondheidszorgbeleid). ‘Verpleegkundig leiderschap staat in België en Nederland de laatste 2 jaar sterk in de belangstelling. Verzorgenden, verpleegkundigen en verpleegkundig specialisten ontpopten zich de afgelopen tijd tot heuse zorgrebellen. Ze kaartten de enorme administratielast aan en bedachten er oplossingen voor. Zo winnen ze tijd, die ze kunnen besteden aan essentiële, persoonsgerichte zorg… die tot mangomomenten leidt.’

‘Aan meer mangomomenten kunnen we allemaal bijdragen’, besluit Vanhaecht. ‘Niek, die een motorongeluk overleefde, getuigt in ons boek: ‘Als ik me weer eens gebroken voel, ga ik tanken bij Ali. Ook al gaat er maar 5 liter in. En als ik dan wegrijd, ben ik enkele euro’s armer, maar een goed humeur rijker.’ De Ali-momenten zijn zijn mangomomenten.’