‘Ik heb te veel PFAS in mijn bloed. En u waarschijnlijk ook’: hoe zorgwekkend is dat?  

Antwerpenaren die in de buurt van de 3M-fabriek wonen, krijgen de raad om hun blootstelling aan PFAS te verminderen. Maar hoe mijd je in hemelsnaam een stof die overal is? ‘Staat PFAS op de ingrediëntenlijst van mijn bakpapier?’ 

‘Hoeveel bedragen uw waarden?’ vraag ik nieuwsgierig aan de vrouw naast mij. Ze buigt zich over de rode cijfers naast termen als PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS en zucht. ‘Mijn huisarts zegt dat ik me niet al te veel zorgen hoef te maken. Ik begrijp er eerlijk gezegd niet veel van.’ 

We zijn op een bijeenkomst van Antwerpenaren die deelnamen aan het grootschalig PFAS- biomonitoringsonderzoek in een straal van vijf kilometer rond de 3M-fabriek in Zwijndrecht. Bijna alle 9000 onderzochte volwassenen en kinderen hadden de omstreden per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) in hun bloed. Bij de helft werden zelfs waarden vastgesteld die boven de waarden liggen waarbij negatieve gezondheidseffecten op lange termijn niet uit te sluiten zijn. Ook mijn bloedwaarden zijn hoger dan de veiligheidsnormen.  

De illusie dat het bloed in mijn aderen loepzuiver is, was ik allang kwijt. Maar dat mijn bloedlichaampjes nu ook hitte-, water-, vuil- en vetafstotende eigenschappen hebben, had ik niet verwacht.  

Voor Nederlands emeritus professor Jacob de Boer (Vrije Universiteit Amsterdam), die naar Antwerpen afzakte, hadden deze chemicaliën nooit gemaakt mogen worden. ‘Ze zijn een godsgeschenk voor de industrie, maar minder voor mens en milieu. De industrie is bovendien erg creatief, er komen steeds nieuwe PFAS’en bij.’ 

‘Als je voor de rest gezond leeft, hoef je je normaal gezien geen zorgen te maken over licht verhoogde PFAS-waarden’, verzekert De Boer de aanwezigen. ‘Anderzijds werd er bij één persoon op Linkeroever een waarde van maar liefst 700 microgram per liter bloed vastgesteld, terwijl de grenswaarde van de Europese EFSA 6,9 microgram per liter bedraagt. Die man zou ik toch adviseren om jaarlijks een bezoekje aan de huisarts te brengen.’ 

Elke Vlaming heeft PFAS in het bloed 

Je hoeft heus niet naast 3M te wonen om PFAS in je lichaam te hebben. ‘Elke Vlaming heeft PFAS in het bloed’, aldus De Boer. ‘Geen enkel kind op de wereld wordt nog geboren zonder, zelfs niet op het eiland Samoa. Het verspreidt zich over de hele wereld via rivieren, zeeën en regen, en zelfs via de lucht. Bij elke ademteug krijg je PFAS binnen.’ 

De stoffen zitten bovendien in duizenden alledaagse producten zoals outdoorkledij, keukenschorten, tafelkleden, meubels, kussens, verf, brandblusschuim, oude antiaanbakpannen, post-its, waterproof cosmetica, gitaarsnaren, maar ook gezondheidsproducten zoals flosdraad, menstruatieproucten, luiers, condooms en producten die in contact komen met voedsel, zoals popcornzakjes voor de microgolfoven, cupcakevormpjes en bakpapier. En het zit in minuscule hoeveelheden in drinkwater, groenten en fruit.  

https://www.knack.be/nieuws/gezondheid/kunnen-we-zonder-pfas-we-hebben-het-allemaal-in-ons-lichaam/ 

Hoe groot is het gevaar voor onze gezondheid? 

Over de gezondheidsgevaren is nog maar weinig bekend. Voor kanker is de bewijslast bij mensen voorlopig beperkt. Wat wel min of meer duidelijk is, is dat de chemische stoffen het immuunsysteem kunnen verzwakken. ‘Uit een onderzoek op de Faeröer blijkt dat de vaccinatie voor difterie en tetanus 60 procent minder goed werkt bij kinderen met veel PFAS in het bloed’, zegt De Boer. ‘Dat komt omdat PFAS het immuunsysteem aantast. Hoewel op de Faeröer geen PFAS-producerende fabrieken zijn, krijgen de inwoners het wel binnen via het walvisvlees dat ze eten.’ 

Of volwassenen ook afweerproblemen ondervinden door PFAS is nog onduidelijk. Maar hoeveelheden boven de grenswaarden zouden kunnen leiden tot een verstoring van de hormoonspiegel, lever- en longfunctie en een hoger risico op hart- en vaatziekten (zie kader).

In het Antwerpse PFAS-onderzoek werden vooral lever- en schildklieraandoeningen vastgesteld bij mensen met een hogere PFAS-waarde in het bloed. Omgekeerd worden hogere PFAS-concentraties in verband gebracht met een lager voorkomen van astma. Wellicht omdat het afweersysteem minder goed functioneert.  

Een goede indicatie voor wat PFAS met het lichaam doet, is het onderzoek naar de milieuramp van DuPont in Washington in de Amerikaanse staat West Virginia. (DuPont loosde gigantische hoeveelheden PFOA in het milieu, waarover de film Dark Waters werd gemaakt). Daar kwamen veel lever- en nierproblemen uit de bus, maar ook teelbalkanker, een lager geboortegewicht en een verhoogde cholesterol. 

Een wereld zonder PFAS? 

‘De industrie weet al sinds de jaren 60 hoe schadelijk PFAS is’, zucht De Boer. ‘DDT is ook een halogeenverbinding (chemische verbinding met fluor, chloor, broom… nvdr) en daarvan wisten we het al in de jaren 70. Er is geen enkele reden waarom het voor PFAS anders zou zijn.’ 

De PFAS-lobby is machtig, maar toch verwacht De Boer nog dit jaar een totaalverbod op PFAS in Europa, weliswaar met een aanzienlijke overgangsregeling voor producenten en uitzonderingen voor maatschappelijk noodzakelijke producten, zoals medische apparaten. ‘Als het dit jaar niet gebeurt, moeten we ons zorgen beginnen te maken.’  

Verbod of niet, ondertussen blijven we zitten met de toxische erfenis van PFAS. Deze zogenaamde forever chemicals blijven honderden jaren in de natuur. Maar gelukkig zit ook het onderzoek naar fytoremediatie in de lift. Zo zouden de wortels van de industriële hennepplant PFAS uit de bodem kunnen halen. Voor alle duidelijkheid: het gaat hier om de variant zonder psychoactieve werking.   

Wat kunt u zelf doen?

‘Blijf zo veel mogelijk weg van PFAS’, adviseren de experts ter afronding van de bijeenkomst van AP’ers (anonieme PFAS’ers). Alleen door blootstelling zo veel mogelijk te beperken, zullen de PFAS-waarden langzaam afnemen in het bloed.

Mijn oude teflonpan ruilde ik al in voor een keramische antiaanbakpan, maar als ik de lange lijst van PFAS-houdende producten in herinnering haal, breekt het zweet me uit. ‘Staat PFAS vermeld op de ingrediëntenlijst van mijn bakpapier?’ vraag ik, anticiperend op de cake die ik straks ga bakken. Helaas niet. Maar met de app Scan4Chem kan ik de barcode van mijn bakpapier scannen en informatie ontvangen over de zorgwekkende stoffen die  het bevat. 

Of haal ik die cake toch maar uit de supermarkt?