De huidige gezondheidscrisis brengt een nieuwe uitdaging met zich mee: het onder controle houden van opborrelende coronawoede. Hoe vermijden we dat we al te onbehouwen reageren op elkaar in deze moeilijke tijden?
Terwijl er in de lockdown van het voorjaar enkel sporadisch melding gemaakt werd van een coronaspuwer- of kucher, zorgt de aanhoudende coronapandemie voor een steeds toenemende collectieve prikkelbaarheid en aanvallend gedrag tegenover de medemens en autoriteiten.
Uit een grootschalige enquête van ACV Puls blijkt dat maar liefst 3 op 4 winkelbedienden aangeeft dat ze al eens verbaal bedreigd werden door een klant. ‘Een hallucinant cijfer, ook omdat de enquête heel recent werd afgenomen en we ondertussen al zes maanden met corona en alle bijhorende maatregelen leven’, aldus de vakbond.
Ook politie- en gemeenschapsdiensten krijgen vaker te maken met verbaal en zelfs fysiek geweld wanneer ze burgers aanspreken op het niet naleven van de coronaregels. ‘We gaan bijna elke dag het gevecht aan’, zo klinkt het bij een Vlaamse politiezone. In sommige steden heeft dit zelfs al geleid tot het uitvallen van stadswachters door burn-out.
Toegegeven, de regels waren tot nu toe niet altijd even duidelijk. Ook niet voor de meest belezen bollebozen. Maar zelfs signalisatieborden waarop duidelijk staat aangegeven wat we nu wel en niet mogen, zijn tegenwoordig steeds vaker het voorwerp van vandalisme.
Een al langer bekend pijnpunt is huiselijk geweld, dat ook in pre-coronatijden een probleem is, maar nu nog vaker voorkomt. Hulplijn 1712 registreert een toename van stress, spanningen en conflicten in gezinnen en relaties, waardoor sluimerend geweld escaleert.
‘Sucker effect”
Waarom is de pandemie een trigger voor zoveel onstuimigheid? En welke mechanismen schuilen achter onze covidwoede? Een van de belangrijkste oorzaken is de impact van het coronavirus op het gevoel van zelfcontrole van de mens. Sommige mensen grijpen naar geweld om hun gevoel van autonomie terug te winnen.
Hoe langer we een essentiële behoefte als sociaal contact moeten missen, hoe groter de frustratie wordt.
Maar ook het gebrek aan sociale interactie doet rare dingen met een mens. ‘Hoe langer we een essentiële behoefte als sociaal contact moeten missen, hoe groter de frustratie wordt’, zegt sociaal psycholoog Frank Van Overwalle (VUB). ‘De mens is nu eenmaal een van de meest sociale diersoorten op deze planeet. Sociaal contact houdt ons in leven en is de reden voor het succes van de mensheid.’
Daarnaast hebben we de neiging om onszelf voortdurend te vergelijken met anderen, maar zijn we tegelijkertijd nogal selectief in die vergelijkingen. ‘Jongeren verwijzen graag naar hoe het voor corona was, toen ze tot in de vroege uurtjes op café konden gaan’, gaat Van Overwalle verder. ‘Maar ze vergeten dat volwassenen die overdag moeten werken, ook niet elke avond op de lappen kunnen gaan, zelfs in niet-coronatijden. Ze vergeten dat bepaalde universiteiten in het Verenigd Koninkrijk in complete lockdown zijn en dat studenten daar zelfs verplicht op hun kot moeten blijven. Mensen zijn sowieso nogal weinig op de hoogte van de maatregelen die in andere landen worden genomen. Als je dat vergelijkt, valt het bij ons nog vrij goed mee.’
De coronawoede kan bij verschillende types van mensen op de meest onverwachte momenten opborrelen. Het kan zijn dat je de neiging hebt om de vuisten te ballen wanneer iemand je al of niet terecht met de vinger wijst op het niet naleven van de regels. Maar het kan evengoed dat de stoom uit je oren komt als een medepassagier op de trein zijn mondmasker afzet en eens hevig kucht, alsof er helemaal geen coronavirus is.
Van Overwalle: ‘Enerzijds heb je mensen die zich vreselijk ergeren aan anderen die niet doen wat er van hen gevraagd wordt. In de groepsdynamica spreken we dan van het “sucker effect”. Die mensen voelen zich sukkelaars. Ze doen alle moeite van de wereld om hun gedrag aan te passen terwijl anderen zich alles lijken te permitteren. Anderzijds heb je een groep mensen die zich weinig van zijn stuk laat brengen door andermans gedrag. En dan is er nog die kleine minderheid die zich expliciet tegen de regels afzet en voortdurend loopt te foeteren dat ze tegenwoordig helemaal niks meer mogen. Een beetje vreemd, want ook vóór corona mocht je niet zomaar alles doen wat je wou.’
Een land waar er maar weinig weerstand lijkt te zijn tegen de coronaregels, is Zweden. Temeer omdat daar amper regels zijn. Het gaat eerder om aanbevelingen. Er geldt geen mondmaskerplicht en de horeca heeft nooit zijn deuren moeten sluiten. De reden waarom er in Zweden zo weinig maatregelen moeten worden genomen, is omdat men er zo sterk de nadruk legt op de persoonlijke verantwoordelijkheid van elke burger. Die neigt naar een collectief aanvaarde moraalpolitie, waarbij burgers zich zonder morren de les laten lezen door medeburgers.
Als mensen merken dat laks gedrag niet wordt afgestraft, ondermijnt dat hun motivatie.
Waarom ervaren wij het dan als betutteld en belerend als wij op ons gedrag worden aangesproken? ‘Veel heeft te maken met de manier waarop je iemand op zijn gedrag wijst. Als je mensen ter verantwoording roept, doe je dat beter niet op een bestraffende of beschuldigende toon. Dat vinden mensen vervelend en dan bestaat de kans dat je je verliest in een oeverloze discussie. Blijf rustig en wijs op iemands verantwoordelijkheid tegenover zijn medemens. Tegen duidelijke argumenten als “Heb respect voor anderen” en “We proberen elkaar niet te besmetten door een mondmasker te dragen” kunnen mensen maar weinig inbrengen. En als iemand geen tegenargumenten in de strijd kan gooien, zal hij de discussie snel willen beëindigen omdat er “met jou toch niet te discussiëren valt”‘, lacht Van Overwalle.
‘1,5m all day keeps the virus away’
Zou de door Celeval voorgestelde coronabadge een oplossing kunnen bieden om ons aan te zetten weer wat vriendelijker te zijn? De opgespelde boodschappen als ‘1,5m all day keeps the virus away!’ zouden volgens onderzoek een sociaal verbindende rol spelen en coronaproof gedrag bij omstaanders ontlokken. De badge roept een collectieve waakzaamheid op, waarbij we elkaar aanmoedigen of zelfs responsabiliseren om de coronamaatregelen te volgen. Die expliciete groepsdruk zou positieve gevolgen kunnen hebben op ons gedrag.
Van Overwalle is het idee niet ongenegen. ‘We kunnen niet ontkennen dat er veel polarisatie bestaat. Als je op een positieve manier de maatregelen benadrukt, geef je aan de mensen die er de kantjes van aflopen het signaal dat ze een buitenstaander zijn en dat de meerderheid van de bevolking zich wél vrijwillig aan de regels wil houden. Hun gedrag wordt op die manier op impliciete wijze afgestraft en dat is belangrijk. Mensen die zich niet aan de regels houden, moeten op een of andere manier een sociale afkeuring krijgen.’
Maar ook de overheid zou volgens Van Overwalle meer moeten inzetten op begrip en preventie. ‘Eigenlijk is dit een typisch sociaal dilemma. We moeten allemaal samen aan een opdracht werken. Als sommige mensen zich daaraan onttrekken en we hen daarvoor niet onmiddellijk kunnen afstraffen, worden we woest. En als mensen merken dat laks gedrag niet wordt afgestraft, ondermijnt dat hun motivatie.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
