‘Het leed op aarde verminderen? Het effectiefste wat we kunnen doen, is onze consumptie van dierlijke producten afbouwen’

Filosoof Stijn Bruers staat stil bij het grootste probleem op aarde, en wat we eraan kunnen doen.

Oorlog? Armoede? Klimaatopwarming? Pandemieën? Laten we eens op zoek gaan naar het allergrootste probleem op Aarde. Misschien verrassend, maar er is een probleem dat ver uitsteekt boven de rest: de moderne veeteelt. Meer in het bijzonder: de kweek van kleinere dieren zoals kippen, vissen en garnalen. Het leed van die dieren overtreft het leed van alle andere problemen samen.

Volgens een enquête die ik uitvoerde onder het Vlaamse publiek is het leed van een landbouwdier zoals een vleeskip even groot als het geluk van een mens. De meerderheid van een honderdtal willekeurig bevraagde Vlamingen beoordeelden dat vogels en zoogdieren een even groot vermogen hebben om welzijn en leed te ervaren als mensen. Het ergste leed dat een kip kan ervaren is even intens als het ergste leed dat een mens kan ervaren, zeggen ze. Vissen en garnalen zouden een iets lagere capaciteit hebben om leed te ervaren. Hun welzijnsbereik is pakweg de helft van dat van een mens. Ook dierenwelzijnsexperten van Rethink Priorities, die een uitgebreid wetenschappelijk overzicht hebben gemaakt van wat dieren zoal kunnen en ervaren, besluiten dat landbouwdieren bijna even welzijnsgevoelig zijn als mensen.

In de enquête werd ook het welzijnsniveau bevraagd van de Vlamingen en van de vleeskippen in de gangbare Vlaamse pluimveeteelt, op een schaal van min tien (het ergste leed dat het individu zou kunnen ervaren) tot plus tien (het hoogste geluk dat men kan ervaren). Het gemiddelde welzijnsniveau van een mens was ongeveer plus drie, terwijl dat van een vleeskip geschat werd op min drie. Het leed van een vleeskip is qua omvang dus vergelijkbaar met het geluk van een mens. De intensiteit van de positieve ervaringen van een gemiddelde Vlaming is – volgens de Vlamingen – even groot als de intensiteit van de negatieve ervaringen van een gemiddelde vleeskip. Ook deskundigen die het welzijn van mensen en dieren onderzoeken en afwegen in een Weighted Animal Welfare Index, komen tot een gelijkaardige inschatting. Mocht je zelf nog twijfelen, dan kun je de documentaire Dominion bekijken.

Als de Vlamingen en dierenwelzijnsexperten het juist hebben, dan zitten we met een gigantisch probleem. Want het mondiale welzijn op Aarde, van mensen en dieren samen, zou dan negatief zijn, en nog verder negatief worden door de toenemende pluimveeteelt, viskweek en garnalenkweek. Het welzijn van de meeste wilde dieren in de natuur is volgens de Vlamingen ongeveer nul, dus tellen we hier even niet mee. In Vlaanderen is het wel heel erg gesteld: voor elke Vlaming leven er op dit moment zeven kippen in de pluimveeteelt. Het aantal kippen in Vlaanderen steeg het afgelopen decennium met 50%. Het aantal grote landbouwdieren, koeien en varkens, daalde lichtjes. Vlamingen zijn rund- en varkensvlees gaan vervangen door kippenvlees. Een kip levert minder vlees dan een koe of varken, en daarom neemt het aantal landbouwdieren en dus ook het dierenleed in Vlaanderen toe. Ook de kweek van vissen en insecten neemt toe, en er is volgens bewustzijnsonderzoekers – die in april de New York Declaration on Animal Consciousness ondertekenden – een realistische kans dat die dieren een bewustzijn hebben en leed kunnen ervaren.

Nemen we het totale geluk van alle mensen samen, dan zou het totale leed van alle gekweekte dieren wel tien keer groter kunnen zijn. Als we alle armoede en ziektes uitroeien, alle oorlogen, geweld en klimaatopwarming vermijden, dan gaan mensen gelukkiger zijn, maar het totale welzijn van alle mensen samen gaat niet met een factor tien toenemen (want dan zitten we voorbij het maximum geluk dat mensen kunnen ervaren). Door het oplossen van al die problemen voor mensen, gaat er minder leed zijn van mensen. Maar als we geen dieren meer zouden gebruiken voor onze voeding, dan is de besparing van dierenleed groter dan die totale hoeveelheid vermeden mensenleed. Bovendien zorgt de veeteelt ook voor mensenleed, want ze draagt bij aan luchtvervuiling, klimaatopwarming, bacteriële antibioticaresistentie en nieuwe infectieziektes.

Veruit het effectiefste wat we kunnen doen om het leed op Aarde te verminderen, is onze consumptie van dierlijke producten afbouwen. Eet vooral minder producten van kleinere dieren, zoals scampi’s, eieren en kippenvlees, en kies voor diervrije alternatieven. De grootste organisatie van voedingsdeskundigen, de Academy of Nutrition and Dietetics, stelt dat iedereen – inclusief zwangere vrouwen, kinderen en topsporters – door het huidige rijke aanbod aan veganistische voedingsproducten in de winkels gezond kan eten met een volledig diervrije voeding. Een recente overzichtsstudie van overzichtsstudies (Cardiovascular health and cancer risk associated with plant based diets: An umbrella review) toont aan dat plantaardige voeding verschillende gezondheidsvoordelen biedt.

Het afbouwen van de veeteelt en het kiezen voor diervrije voeding heeft een grote positieve impact op het welzijn op Aarde. Maar we moeten natuurlijk rekening houden met schadelijke neveneffecten. Zoals bij medicijnen kunnen er negatieve bijwerkingen optreden die we goed moeten opvangen. Boeren moeten ondersteund worden in hun transitie van veeteelt naar diervrije voedingsproductie.

Dat is niet alles. Diervrije voedingsproductie vereist veel minder landbouwgrond dan dierlijke voeding. Als we wereldwijd volledig diervrije voeding eten, dan hebben we ongeveer de helft van al het land dat door mensen wordt gebruikt niet meer nodig. Wat gaan we doen met die vrijgekomen landbouwgrond, die volgens Our World in Data zo groot is als de oppervlakte van Noord- en Zuid-Amerika samen? Waarschijnlijk wordt het merendeel natuurgebied, want we zitten met een biodiversiteitscrisis. Dan gaan er dus meer wilde dieren geboren worden. Wat als die dieren in de natuur ook leed ervaren? Dat extra leed in de natuur is een schadelijke bijwerking. We hebben dan een zekere verantwoordelijkheid voor die dieren, want die dieren hebben hun bestaan (en dus hun leed) te danken aan onze keuze om de veeteelt af te bouwen. Op termijn gaan we dus veilige en kosteneffectieve maatregelen moeten nemen om de natuur een handje te helpen om het welzijn van wilde dieren te bevorderen.    

Stijn Bruers is moraalfilosoof, econoom en voorzitter van Effectief Altruïsme België.