Het Groot Condoomonderzoek: ‘Maak condooms terugbetaalbaar’

Vlamingen zien het gebruik van condooms als een persoonlijke keuze, die ze maken op basis van tegenstrijdige overwegingen. Dat blijkt uit Het Groot Condoomonderzoek van Sensoa.

Met een condoom om heb je als man minder gevoel. Vervelend, vinden sommigen. Net goed: dan duurt de seks langer, vinden anderen. En een rubbertje betekent dat je als koppel nog niet voluit voor elkaar kiest, toch? Of net wel, vanuit het idee dat je goed voor elkaar zorgt? Het zijn maar enkele van de vele resultaten uit Het Groot Condoomonderzoek van Sensoa, het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid.

‘Als er één conclusie te trekken valt, dan is het wel dat de Vlaming wat condooms betreft erg individuele keuzes maakt, en dat die keuzes vaak sterk contrasteren met die van anderen’, zegt projectverantwoordelijke Eva Koppen, die het onderzoek in goede banen leidde. Met de studie brengt Sensoa in kaart hoe Vlamingen over condooms denken en spreken, hoe vaak en waarom we ze gebruiken.

Internationaal lijk het condoomgebruik af te nemen, maar de Vlaming heeft duidelijk nog wel interesse voor het voorbehoedsmiddel. ‘We mikten op 2400 deelnemers, maar uiteindelijk hebben meer dan 16.500 Vlamingen tussen de 16 en 80 jaar oud de enquête volledig ingevuld’, zegt Koppen. ‘Van condoommoeheid is bij ons nog lang geen sprake.’

Toch worden condooms zelden gezien als een bron van plezier. Hoe komt dat?

Eva Koppen: Veel van de bezwaren staan haaks op wat mensen waardevol vinden in seks: verbinding, loslaten, dicht bij elkaar zijn en samen in een flow zitten. Bijna drie op de tien deelnemers vinden het storend dat condooms de seks onderbreken. Daarom moeten we het veel vaker hebben over plezier bij condoomgebruik, en hoe dat verhoogd kan worden. Dat kan bijvoorbeeld door van de seks een verhaal te maken waarin condooms een plaats hebben zonder dat ze de flow verstoren.

Hoe maken we condooms leuk?

Koppen: Dat is moeilijk, maar uit de gesprekken die we voor dit onderzoek gevoerd hebben, hebben we wel wat inspiratie gehaald. Zo werd aangegeven dat alleen al met je sekspartner praten over condooms het plezier kan verhogen. Sommige deelnemers gaven aan dat ze liever met condoom vrijen omdat ze na de ejaculatie kunnen blijven knuffelen in plaats van naar het toilet te lopen. En ook bespreken door wie en hoe het condoom wordt aangebracht, kan het plezier verhogen. Zo vertelde iemand dat die het prettig vond om het condoom met de mond aan te brengen. Het hoeft natuurlijk niet altijd zo acrobatisch te zijn, maar over het algemeen kan het fijn zijn om dat wat teasend te doen of om er een spel van te maken.

Bovendien hoeft het aanbrengen van een condoom niet het einde van de vrijpartij in te luiden. Vaak volgt er na dat aanbrengen alleen nog maar penetratie, en dat is zonde. Ook als er een condoom gebruikt wordt, is er nog ruimte voor variatie. We moeten dan wel afstappen van het idee dat één condoom per vrijpartij volstaat.

Veel mensen vinden dat condooms slecht zitten. Is het voor hen een verloren zaak?

Koppen: Zeker niet. Het klopt dat bijna de helft van de deelnemers van de onlinevragenlijst het condoom wil weglaten omdat ze fysiek minder voelen. Amper 18 procent van de deelnemers vindt dat een condoom goed past. Dat is weinig, maar als een condoom je niet bevalt, zou de conclusie niet mogen zijn dat condooms niets voor jou zijn. Ga dan op zoek naar een condoom dat wél fijn aanvoelt. Er bestaan ontzettend veel verschillende maten, texturen, geuren en glijmiddelen. En toch lijken mensen niet te weten dat er andere merken dan Durex bestaan. (lacht)

Een kwestie van uitproberen?

Koppen: We zouden veel vaker moeten experimenteren met condooms. In Nederland biedt de Condomerie, een condoomspeciaalzaak, tegen een redelijke prijs proefpakketten aan. In Groot-Brittannië zijn er studies gedaan waarbij mensen verschillende condooms en glijmiddelen kregen om mee te experimenteren. De deelnemers van die studie gaven achteraf te kennen dat ze veel liever met condoom vreeën dan daarvoor. Uit onze interviews blijkt dat mensen meestal de duurdere merken verkiezen boven de huismerken.

Dat is een belangrijk punt: vrijwel alle deelnemers van het onderzoek vinden condooms duur.

Koppen: Dat klopt. De meeste mensen gebruiken condooms niet graag, dus het prijskaartje is wel degelijk een drempel. Meer dan de helft van alle mensen die de enquête invulden, vindt condooms te duur. Van alle deelnemende tieners vindt zelfs 74 procent dat. Voor 31 procent van hen is de prijs zelfs al eens de reden geweest om geen condoom te gebruiken. Aangezien er weinig mensen aan het onderzoek hebben deelgenomen die moeilijk rondkomen met hun maandelijks inkomen, ligt het werkelijke aantal waarschijnlijk nog hoger.

Wat zijn de belangrijkste redenen voor Vlamingen om wél een condoom te gebruiken?

Koppen: Vlamingen gebruiken het vaakst een condoom om ongewenste zwangerschappen te voorkomen. In de tweede plaats om soa’s te vermijden.

Wat ons verbaasde, is dat bijna 40 procent van de deelnemers het condoom soms pas omdoet nadat de penetratie al begonnen is, en dat 19 procent het al afdoet nog voor de penetratie gestopt is. Dat betekent dat zelfs wanneer condooms gebruikt worden, er zeker niet altijd sprake is van veilige seks.

Zou dat kunnen verklaren waarom het aantal gevallen van syfilis, chlamydia en vooral gonorroe al enkele jaren sterk toeneemt?

Koppen: Dat kan. Opvallend is ook dat hetero’s die zich niet meer als jongere beschouwen zich minder vatbaar achten om een soa op te lopen en dus ook vaker risico nemen. Maar soa’s maken natuurlijk geen onderscheid in leeftijd. Die groep gebruikt condooms vooral om een ongewenste zwangerschap te voorkomen. Zodra de vruchtbare leeftijd achter hen ligt, laten heel wat mensen het condoom helemaal achterwege.

75% van de tieners vindt condooms te duur.

Misschien omdat de meeste soa’s tegenwoordig behandelbaar zijn?

Koppen: De banalisering van soa’s speelt zeker een rol. Zelfs wanneer deelnemers al eens een soa hadden opgelopen, kon de reactie erg verschillend zijn. Sommigen schrokken zo van de diagnose dat ze erna consequent condooms gingen gebruiken, anderen ontdekten dat de behandeling van de soa zo laagdrempelig was dat ze het condoom daarna net vaker achterwege lieten.

Heel wat vrouwen stappen af van hormonale anticonceptie. Heeft dat ook een invloed op het condoom­gebruik?

Koppen: Het vermijden van hormonale anticonceptie is voor ongeveer een derde van de deelnemers – mannen én vrouwen – een reden om een condoom te gebruiken. Onder vrouwen is dat aandeel nog wat hoger.

Als het gaat over vrouwen die stoppen met hormonale anticonceptie, denken mensen vaak dat jongeren die daartoe worden aangezet door video’s op TikTok. In de praktijk zien we dat het vooral dertigers zijn die daarmee stoppen. Bovendien, bleek uit de interviews, nemen zij vaak de rol van opiniemaker op zich en proberen ze anderen te motiveren om hetzelfde te doen. Dat kan gevaarlijk zijn. De temperatuurmethode, een natuurlijke vorm van anticonceptie waar zij dan vaak op overstappen, kan zeker werken, maar een onregelmatig slaappatroon en geregeld alcohol drinken maken die methode onbetrouwbaar. De levensstijl van heel wat jongeren leent zich daar dus niet toe. Het is goed dat het gesprek over anticonceptie gevoerd wordt, maar iedereen moet daar voor zichzelf op een geïnformeerde manier een keuze in kunnen maken.

Hoe dan ook worden condooms vaak gezien als een tijdelijke vorm van anticonceptie.

Koppen: Zeker. Sommige deelnemers vertelden dat hun partner lyrisch reageerde toen ze besloten om geen condooms meer te gebruiken. 76 procent van de deelnemers wil het condoom weglaten als ze hun sekspartner al enige tijd kennen, alsof er ergens een onzichtbaar punt is waarna het veilig is om onbeschermde seks te hebben. Wij adviseren om het condoom pas achterwege te laten als beide partners een soa-test hebben laten uitvoeren.

Als partners een verschillende mening hebben over condoomgebruik, kan dat druk leggen op de relatie. Bovendien blijken niet alleen de meningen van de sekspartners een rol te spelen in deze beslissing, maar ook die van de omgeving. Zo vertelde een deelnemer dat hij overwoog om het condoom weg te laten omdat zijn vrienden vonden dat seks met condoom maar halve seks was. Maar als een koppel vindt dat ze goede seks hebben met condoom, wie zijn de vrienden dan om daarover te oordelen?

Is er vaak discussie tussen sekspartners over het al dan niet gebruiken van condooms?

Koppen: Dat valt gelukkig mee. 35 procent van de deelnemers maakt het soms mee, en 5 procent vaak. We zien wel dat als er onenigheid bestaat, in 39 procent van de gevallen het condoom weggelaten wordt. Dat is jammer. Eigenlijk zou de vuistregel moeten zijn dat als één iemand een condoom wil gebruiken, je samen een condoom gebruikt. Als het een ‘ja met condoom’ is, is het een ‘nee zonder condoom’.

Er is duidelijk nog veel werk aan de winkel. Jullie formuleren een reeks aanbevelingen, onder andere voor het onderwijs.

Koppen: Het onderwijs kan inderdaad een belangrijke rol spelen in de manier waarop we over condooms denken en spreken en de manier waarop we ze gebruiken.

85 procent van de jongeren gaf aan dat ze in de klas leerden hoe ze een condoom moeten aanbrengen. Minder dan de helft heeft het daar ook gehad over hoe je met je sekspartner een gesprek kunt aangaan over condooms. Amper 20 procent heeft er informatie gekregen over het kopen van condooms, en over welke soorten er bestaan. De voorlichting beperkt zich dus vaak tot praktische tips en focust sterk op de gevaren van seks. Mensen vinden die vorm van seksuele voorlichting in de klas gênant en ongemakkelijk.

Jongere deelnemers vertelden dat ze het positief vonden als het met wat humor aangebracht werd, als de klas anders werd opgesteld of als er meer meningen met elkaar gedeeld konden worden. De sfeer waarin de seksuele vorming plaatsvindt, maakt dus een groot verschil. Focussen op een positieve aanpak in plaats van in te spelen op angsten werkt dus beter.

Daarom vragen we de Vlaamse overheid om onder andere sterker in te zetten op relationele en seksuele vorming voor tieners, door lessen over condoomgebruik en anticonceptie en bescherming tegen soa’s te verplichten via de minimumdoelen en leerplannen. Het is absoluut niet voldoende dat leerlingen louter de voortplantingsorganen kunnen benoemen. Een beleid over seksuele gezondheid zou in elke school verplicht moeten zijn.

Uit bepaalde hoeken is er weerstand tegen seksuele voorlichting op school.

Koppen: De meningen daarover zijn de laatste jaren sterk veranderd. We kunnen er inderdaad niet meer van uitgaan dat iedereen achter relationele en seksuele vorming staat. Maar er zijn veel onterechte aannames. In tegenstelling tot wat sommige mensen vrezen, worden leerlingen die seksuele voorlichting krijgen niet vroeger maar láter seksueel actief. Onderzoek heeft dat aangetoond.

En wat kan er gebeuren om condooms betaalbaarder te maken?

Koppen: Dat is onze belangrijkste aanbeveling voor de overheid: maak condooms financieel toegankelijk. Laat bijvoorbeeld onderzoeken of ze – net als andere anticonceptie – terugbetaald kunnen worden voor jongeren. Dat zou het eerlijker maken voor jongens en mannen, aangezien condooms voor hen het enige middel zijn dat zij zelf kunnen gebruiken om veilig te vrijen. Een terugbetaling van condooms, en dus van niet-hormonale anticonceptie, komt ook tegemoet aan de mensen die afstappen van hormonale anticonceptie.

In het buitenland wordt al volop geëxperimenteerd met de terugbetaling. Sinds vorig jaar kunnen jongeren tussen de 18 en 25 in Frankrijk gratis condooms afhalen in de apotheek. Het is wachten op de eerste evaluatie. We zouden daar voor België zeker waardevolle lessen uit kunnen trekken.

Tegelijk beseffen we na onze studie dat het niet voldoende is om één soort condoom gratis beschikbaar te maken. Als we willen dat mensen consistenter condooms gaan gebruiken, moeten er verschillende maten en merken aangeboden worden. Als het op condooms aankomt, is er geen one size fits all. ●