Welke rol kan dexamethason betekenen nu België in de tweede golf van de coronapandemie zit? Vijf vragen aan Philippe Jorens, diensthoofd van de afdeling intensieve zorg van het universitair ziekenhuis van Antwerpen.
Midden juni ging klonk er een zucht van opluchting wanneer Britse wetenschappers aankondigden dat ze ‘een doorbraak’ hadden ontdekt in de strijd tegen covid-19. Hun onderzoek toonde aan dat de kans op sterfte bij covid-19-patiënten tot een derde kon afnemen wanneer ze het geneesmiddel dexamethason toegediend krijgen. Om tekorten te voorkomen plaatste het Federaal Agentschap Geneesmiddelen en Gezondheid (FAGG) het geneesmiddel een week na de publicatie van het onderzoek op de lijst van producten die onderworpen zijn aan gecontroleerde distributie.
‘Zolang het wachten blijft op een vaccin of een sluitend geneesmiddel, vormt dexamethason het enige product dat in de hele discussie rond geneesmiddelen echt stevig overeind is gebleven’, vertelt Philippe Jorens, diensthoofd van de afdeling intensieve zorg van het universitair ziekenhuis van Antwerpen.
Wat is dexamethason precies?
Philippe Jorens: ‘Dexamethason behoort tot de familie van de cortisonen. Het is een synthetisch afgeleide van cortisol, het cortisone dat in onze bijnierschors wordt aangemaakt. Die familie is erg nuttig om ontstekingen te onderdrukken. Toen we in maart merkten dat de waardes van biomerkers voor ontsteking in het bloed van covid-19-patiënten uitzonderlijk hoog lagen, zijn we vrijwel meteen een cortisone beginnen toe te dienen.
Daarnaast zorgen cortisonen er ook voor dat er vocht in het lichaam wordt opgestapeld – vaak de reden waarom sommige chronische longpatiënten die dit soort geneesmiddel toegediend krijgen er wat opgeblazen uitzien. In tegenstelling tot de meeste cortisonen zorgt dexamethason nauwelijks voor waterophoping. Wel genereert het middel ook de klassieke bijwerkingen bijvoorbeeld dat andere infecties meer kans hebben om door te breken.’
Waarom is het middel pas in juni ‘herontdekt’?
Jorens: Hoewel het middel vaak voor reumabehandelingen werd aangewend, was het doorheen de jaren in onbruik geraakt. Enkele maanden voor de coronapandemie bleek uit een grootschalig onderzoek dat dexamethason een positieve impact had op niet-covidgerelateerde longbeschadiging. Sindsdien heeft het geneesmiddel een beetje een tweede leven gekregen.
Sinds de publicatie van de Britse studie zijn er wel heel wat andere kritische onderzoeken verschenen over het middel. Toch is de afgelopen weken duidelijk geworden dat het het enige product is dat in heel de discussie rond geneesmiddelen met een heilzaam effect bij covid-19 min of meer overeind is gebleven.’
Hoe vaak en wanneer wordt dexamethason gebruikt?
Jorens: Heel vaak. Een kuur duurt vijf dagen, maar bij patiënten waar andere ontstekingen grotendeels wegblijven, dienen we (een andere) cortisone soms zelfs een tweede keer toe. Over de vraag wanneer het best wordt toegediend, bestaat nog discussie. Wij behouden het voor de meest zieke patiënten op de intensieve zorg, andere ziekenhuizen dienen het nog voor patiënten vooraleer beademing nodig is. Probleem is dat cortisonen ook de spieren verzwakken, wat voor immobiele patiënten die weken aan een stuk op ziekenhuisbedden moeten doorbrengen niet bepaald bevorderlijk is.
Merken we dat het gebruik van dexamethason de sterftegraad doet dalen?
Jorens: Hoewel we het gevoel hebben van wel, kunnen we dat momenteel eigenlijk nog met zekerheid niet zeggen. Er spelen een heleboel factoren mee: de leeftijd, het gewicht, het geslacht, onderliggende aandoeningen, enzovoort die allemaal de prognose bepalen. Daarnaast sterven mensen niet alleen op, maar soms ook nog na de intensieve zorg. Tot slot gebruikten we voordien ook al andere cortisonen, wat het moeilijk maakt om in te schatten of een eventuele daling toe te schrijven valt aan dexamethason of cortisonen in het algemeen. Het is dus wachten op studies die op langere termijn een beter zicht kunnen geven over de effecten van het middel.
Wanneer mogen we die verwachten?
Jorens: Dat zal naar alle waarschijnlijkheid nog een tijdje duren. In de beginfase van het virus konden we niet anders dan de effecten van cortisone af te zetten tegen een placebo. Een nieuw middel zullen we echter moeten afzetten tegen dexamethason dat door velen nu reeds beschouwd wordt als ‘een must’ . Daarom zullen we dus een veel grotere testpopulatie nodig om een significant onderscheid te kunnen vaststellen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
